Αναγνώστες: παρθένοι ή υποψιασμένοι;

Ενήμεροι ή απροετοίμαστοι, ψαγμένοι ή tabulae rasae οι αναγνώστες πόσο έτοιμοι πρέπει να είναι όταν πιάνουν στα χέρια-τους ένα βιβλίο;
             Καλά, εγώ κάνω το κέφι-μου κι ελεύθερα εκφράζω –ελπίζω όχι ελαφρά τη καρδία- τη γνώμη-μου για κάθε βιβλίο που διαβάζω. Κατακτώ από ανάρτηση σε ανάρτηση την όποια αξιοπιστία-μου και προσπαθώ να διατυπώσω με επιχειρήματα την εκτίμησή-μου για τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα κάθε βιβλίου, τα σημεία που μπορούν να εξηγηθούν με τη λογική και τα άλλα που αγγίζουν μόνο το συναίσθημα, το προσωπικό βίωμα, τις ανείπωτες πλευρές της επικοινωνίας του κειμένου με τον αναγνώστη-του.

            Η πρόσφατη όμως συζήτηση στο ποστ για τον Ζαν-Πολ Σαρτρ, συζήτηση με τη filoteo , την Pellegrina και τον Johnny Panic, (στην οποία συνειδητοποίησα πόσο μειωμένες βάσεις στο υπαρξιστικό περιεχόμενο της λογοτεχνίας του γάλλου στοχαστή) με έβαλε σε σκέψεις για τις προϋποθέσεις που θα πρέπει να διαθέτει ο ενεργός αναγνώστης όχι μόνο για να καταλάβει όσα δεν πιάνει με τη διαίσθηση αλλά και να εξηγήσει έλλογα όσα αντιλαμβάνεται. Πιο συγκεκριμένα, η φιλοσοφία του Υπαρξισμού και τα ιδεολογικά «πιστεύω» του Σαρτρ είναι προαπαιτούμενα για να καταλάβουμε τα λογοτεχνικά-του έργα; Ή ανάποδα, ο τρόπος γραφής κάθε συγγραφέα, αν είναι πετυχημένος, θα αναδείξει και θα προβάλει στον αναγνώστη, χωρίς ο τελευταίος να είναι εκ των προτέρων ενήμερος, τις ιδεολογικές-του συντεταγμένες και την κοσμοαντίληψή-του για τη ζωή;

            Οι μεν θα ισχυριστούν ότι όσο πιο επαρκής αναγνώστης είσαι, όσο πιο καλά γνωρίζεις τη γλώσσα, την κοινωνία, το επιστημονικό ή φιλοσοφικό βάθρο του έργου, τόσο πιο ικανός θα αποβείς στο να αντιληφθείς βαθύτερα νοήματα και να κάνεις τις απαραίτητες συνάψεις, που αλλιώς θα περνούσαν επιφανειακά. Ο ψαγμένος αναγνώστης, όχι μόνο ως προς την υπόλοιπη ελληνική και ξένη λογοτεχνία, αλλά και ως προς τις κατακτήσεις του ανθρώπινου πνεύματος, μπορεί ουσιωδέστερα να διίδει τουλάχιστον το πραγματολογικό υλικό που φωτίσει και την αποδοχή του λογοτεχνήματος. Αυτό ίσως οφείλει να κάνει ο κριτικός, που εξ επαγγέλματος πρέπει να γνωρίζει ή να μάθει και έπειτα να ενημερώσει το ευρύ κοινό για τις πίσω από τις σειρές προϋποθέσεις του έργου. Εγώ θα έλεγα και ο ίδιος ο εκδοτικός οίκος, αν πρόκειται για ένα από τα κορυφαία έργα, μπορεί σε ένα επίμετρο να δώσει στοιχεία που θα βοηθήσουν τον αναγνώστη να καταλάβει και έπειτα ο ίδιος να προεκτείνει ή να νιώσει.

            Οι δε θα ισχυριστούν ότι η λογοτεχνία δεν είναι επιστήμη. Όσα πρέπει να γνωρίσει ο αναγνώστης, οφείλει ο συγγραφέας να τα ενσωματώσει στο έργο-του, να το αφήσει σεντούκι ανοικτό και μέσα σ’ αυτό να μπορεί όποιος το προσεγγίσει να γευτεί φιλοσοφικές ιδέες και ιδεολογικά διδάγματα. Το ίδιο το κείμενο θα πρέπει να είναι φορέας προβληματισμών και συναισθημάτων, χωρίς να χρειάζεται τα δεκανίκια των εξηγήσεων για να αποδώσει. Ο αναγνώστης κατέρχεται σ’ αυτό παρθένος και αιφνιδιάζεται ή παλεύει, ζυμώνεται ή απωθείται, ζεσταίνεται ή ψυχραίνεται μέσα στο καμίνι ή στον παγετό του κειμένου, που από μόνο-του θα πρέπει να μυεί τον αποδέκτη-του στα μυστικά-του.

            Προσωπικά τείνω προς την πρώτη άποψη, χωρίς να παραγνωρίζω τις αξίες της δεύτερης. Και το βασικό που με κάνει να κλίνω προς τα κει είναι η κρυπτικότητα πολλών έργων, η αυτονόητη αλήθεια που κουβαλούν ότι ο σημερινός αναγνώστης δεν είναι (δεν πρέπει να είναι) ανυποψίαστος για όποια κατάκτηση του πνεύματος συμβαίνει γύρω-του. Αλλιώς είναι εύπεπτα μπεστ-σέλερ, μασημένες ιδέες που συντηρητικά αναμασούν το δεδομένο. Τα σύγχρονα μυθιστορήματα ή διηγήματα απαιτούν έναν δραστήριο αναγνώστη που αφενός έχει μια βασική ή και βαθιά προπαιδεία και αφετέρου αναζητεί να διαλεχθεί με το κείμενο και να το διασταυρώσει με τις ιδέες που διαχέονται γύρω-του.

            Η λογοτεχνία δεν είναι μια απλή ανάγνωση γεγονότων, αλλά μια βαθύτερη βάσανος ιδεών.

Η εικόνα κορυφής είναι ο πίνακας του Franz Dvorak (1862-1927) "Thoughtful Reader".

Πατριάρχης Φώτιος