“Ο τοίχος” του Ζαν-Πολ Σαρτρ

Το όνομα του συγγραφέα είναι ένα ορόσημο διανοούμενου (λογοτέχνη και φιλοσόφου) που βαραίνει και ο αναγνώστης ξεκινά από αυτό για να δει επαγωγικά τα επιμέρους προϊόντα της πέννας-του. 

Γαλλικός πικρός:

Jean-Paul Sartre

“Le Mur”

1939

Ζαν-Πολ Σαρτρ

“Ο τοίχος”

μετ. Ε. Τσολακέλλη

εκδόσεις Πατάκη

2012 

            Γραμμένα στον μεσοπόλεμο τα διηγήματα του παρόντος τόμου ανακινούν τον προβληματισμό της εποχής για τη θέση του ατόμου μέσα στην κοινωνία, εστιάζουν στον πολιτικό στοχασμό με τον οποίο ο Σαρτρ έβλεπε τον κόσμο, ανατέμνουν την πραγματικότητα με το υπαρξιστικό βλέμμα του υποψιασμένου διανοούμενου. Όλο το έργο του γάλλου συγγραφέα βαπτίζεται στην αριστερή σκέψη και απαυγάζει τη στρατευμένη-του ματιά που μιλά για τον άνθρωπο σε μια κοινωνία κάφρων και εστιάζει στην έννοια της ελευθερίας και της ανθρώπινης ανεξαρτησίας. Το 1964 αρνείται το βραβείο Νόμπελ, ενώ δεν σταματά να εργάζεται πνευματικά και πολιτικά συμμετέχοντας ενεργά στα γεγονότα που ακολούθησαν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

            Το φιλοσοφικό και λογοτεχνικό-του credo κινείται γύρω από την έννοια της ελευθερίας, στηριγμένη στην ανυπαρξία του Θεού και γι’ αυτό κανένας άνθρωπος δεν έχει ουσία πριν από τη γέννησή-του, πριν από την ύπαρξή-του: η ύπαρξη προηγείται της ουσίας. Η λογοτεχνία αναλαμβάνει να πραγματευθεί θεμελιώδεις εμπειρίες, οι οποίες μπορούν να δώσουν τροφή στη σκέψη. Τα έργα του Σαρτρ αποτελούν ευρέα σύμβολα των φιλοσοφικών-του αντιλήψεων, μια προσπάθεια αφηγηματοποίησης των ιδεών-του.

            Το πρώτο ομώνυμο διήγημα αναφέρεται στη νύχτα τριών κρατούμενων στον Ισπανικό εμφύλιο, όπου η ψυχολογία του μελλοθάνατου απαξιώνει τον θάνατο αλλά και τη ζωή, την αγάπη και την ευαισθησία, ενώ στο τέλος η συμπτωματική προδοσία αποδεικνύει το τυχάρπαστο της ζωής. Τελικά για ποιο λόγο πολεμά κανείς και για ποιο λόγο θυσιάζεται; Ο Σαρτρ απαντά “μόνο για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια” κι αυτό ίσως είναι η ύψιστη μορφή ελευθερίας. 

“Το δωμάτιο” είναι ένα γαϊτανάκι αφηγήσεων, αρχής γενομένης με τη γηραιά αφηγήτρια που είναι καθηλωμένη στο δωμάτιό-της, την οποία επισκέπτεται ο σύζυγός-της για να της παραπονεθεί για την κόρη-τους, έπειτα ο ίδιος ο σύζυγος που ανησυχεί για την κόρη-του, επειδή έχει παντρευτεί έναν τρελό, και τέλος η ίδια η κόρη, η οποία ενσυνείδητα μένει στο πλευρό του τρελού άντρα-της, ο οποίος μένει κλεισμένος στο σκοτεινό δωμάτιό-του.

            Ο “Ηρόστρατος” αναφέρεται διακειμενικά στον αρχαίο πυρπολητή του Μαυσωλείου της Εφέσου, ο οποίος έμεινε γνωστός διά μέσου της ιστορίας, ενώ ξεχάστηκε ο αρχιτέκτονας που κατασκεύασε το εν λόγω κτήριο. «Ηροστράτειο δόξα» επιχείρησε λοιπόν να αποκτήσει και ο “ήρωας” του διηγήματος, ο οποίος κινούμενος από ένα μηδενιστικό μίσος, αποπειράται να σκοτώσει έξι ανθρώπους με μισή ντουζίνα σφαίρες. Παρακολουθούμε όλη τη μισανθρωπία, εν μέρει δικαιολογημένη, από την υπαρξιστική ελευθερία που καταντά ώρες ώρες ασυδοσία, ενώ στο τέλος ο δειλός πρωταγωνιστής, αντί να ρίξει την τελευταία σφαίρα στον εαυτό-του, παραδίνεται.

            Η “Οικειότητα” αναφέρεται σε ένα ζευγάρι, τη Λουλού και τον Ανρί, οι οποίοι ζουν …άγονα και η γυναίκα βρίσκεται στο όριο του χωρισμού. Από τη μία, λοιπόν, η φίλη της Ριρέτ επιμένει πως πρέπει να χωρίσει και να εγκαταλείψει τη συζυγική στέγη, πράγμα που γίνεται έστω και προσωρινά, και από την άλλη, ο Ανρί που εκλιπαρεί να παραμείνει. Η Λουλού αμφιταλαντεύεται και τελικά επιλέγει να παραμείνει. Το διήγημα βρίθει αναφορών στο σώμα, στις εκκρίσεις και στις ατέλειές του, στα απλά και στα αφανή, χωρίς όμως να περνά σε πορνογραφικές διεγερτικές περιγραφές. Η αρχή του μάλλον εδράζεται σε γαργαντούιες απηχήσεις, που αναδεικνύουν το σώμα ως φορέα σαπρότητας αλλά και ως ερωτικό αντικείμενο ταυτόχρονα.

            Το τελευταίο διήγημα της συλλογής με τίτλο “Η παιδική ηλικία ενός αρχηγού” δείχνει λίγο με χιούμορ, λίγο με παιδική αφέλεια την πορεία ενός παιδιού, με όλες τις παρανοήσεις και τις διαστρεβλωμένες εκδοχές της πραγματικότητας, πώς έγινε ένας νέος Führer που προσομοίασε στον Χίτλερ, ισχυρό άνδρα της εποχής και φυσικά εν εξελίξει καταστροφέα της Ευρώπης. Θαυμαστή είναι η οπτική γωνία του παιδιού, μέσα από την οποία ο Σαρτρ παρουσιάζει τον κόσμο.

            Τα διηγήματα του Σαρτρ ξεχωρίζουν γιατί γράφονται με αγαστή συνεργασία απρόσκοπτης γλώσσας και φιλοσοφικής προπαιδείας, που δένουν σε ένα άρτιο σύνολο. Η ατομική ματιά ανοίγεται στο κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι και έτσι κάθε διήγημα είναι μια μικρογραφία του μεσοπολέμου και των ανησυχιών ενός σκεπτόμενου άνδρα που ζει στην καρδιά της Ευρώπης. Γι’ αυτούς τους λόγους, θα προτιμούσα η νέα έκδοση των εκδόσεων Πατάκη να περιελάμβανε μια κατατοπιστική εισαγωγή που ενημερώνει για την εποχή και τον συγγραφέα και να τοποθετεί τα διηγήματα μέσα στο υπόλοιπο έργο και στον στοχασμό του Σαρτρ. Πρέπει πλέον έργα όπως αυτό να παρουσιάζονται πιο ολοκληρωμένα και με συνοδευτικά κείμενα, τα οποία να βοηθούν τον αναγνώστη να τα οριοθετήσει.

[Πρωτοδημοσιεύτηκε στο In2life στις 22/5/2012 ]

Πατριάρχης Φώτιος

 Jean-Paul Sartre, "The Wall"

       Written in the period between the World Wars the short stories of this volume ask the question what is the position of the individual in society, while focusing on the political point from which Sartre was watching the world, dissecting the reality with the existentialist glance of the suspected intellectual. All the work of the French writer is baptised in his communist thoughts, which shines the political aspect, which talks about the individual in a society of fools and focuses on the concept of freedom and human independence. In 1964 he refused to accept the Nobel Prize but continued working spiritually and politically participating actively in the events that followed World War II. 

        His philosophical and literal credo moves around the concept of freedom based on the inexistence of God and therefore no man has substance before his birth, before his existence: “existence precedes essence”. Literature is said to embark on exploring and developing basic experiences, which can give food for thought. Sartre’s works are wide symbols of his philosophical belief in an effort to narrate his ideas.

Édouard Manet's
"The Execution of Maximilian",
1868-69

       His first short story, which had the same name with the volume, refers to a night when three prisoners of the Spanish civil war are disregard with their psychology of death and life, of love and sensitivity but in the end the accidental betrayal proves the upstart of life. In the end one question is asked, “what is the reason that someone fights and dies?” Sartre simply answers “only for the human dignity” and this is the highest form of freedom.

     “The Room” is a maypole of storytelling, beginning with the old story teller who is immobilised in her room and is visited by her husband to complain about their daughter, later the husband who worries about their daughter who is married to a crazy man, and in the end their daughter who consciously stays by her crazy husband’s side who stays locked up in his dark room.

   “Herostratos” talks intertextually about the ancient arsonist of the   Mausoleum in Ephesus who remains known in history although the architect of that building has been forgotten. “Herostratos’ Glory” is the glory that the “hero” of the story tried to achieve; who was moved from a zero point of hatred, tries to kill six people with half a dozen bullets. We watch all his inhumanity, acceptable from one point of view of his existentialist freedom, which from time to time gets to the point of the unaccountability of one’s actions, but finally the cowered hero instead of shooting himself he surrenders to the authorities.

    “Intimacy’’ talks about a couple, Lulu and Henry, who live without children and the wife is on the bridge of separation. On the one hand her friend Riret insists she must get a divorce and leave her house, which happens even temporarily, and on the other hand is Henry, her husband, who begs her to stay. Lulu is torn between the two and finally decided to stay. The story mentions the body, the secretions and its imperfection, in simple things and in the things we cannot see, in the same time without passing to pornographic descriptions. In beginning it probably focuses in the gargantuan resounds, which prove that the body is such a transporter of rottenness as a sexual object at the same time.

   The last short story of the collection titled “The childhood of a leader” shows -with a little humor and with the naivety of a child- the way of a child, with all the misunderstandings crossing versions of reality, how he became a new Führer to resemble Hitler, a powerful man of his time and of course a ongoing destroyer of Europe. It’s remarkable how Sartre shows the world through a child’s eye. 

   Sartre’s short stories stand out because they are written with the collaboration of the unhampered language and with the philosophic preparatory instruction, which bind in a perfect circle. The individual aspect opens in the sociological and political being and so in each story there is a miniature of the interwar and the worries of a thinking person who lives in the centre of Europe. For these reasons I would prefer the new publication in Greek to include an introduction, which would inform the reader about the time period and the writer, and place the stories in the rest of Sartre work and philosophy. This work like this one must be presented more complete with accompanying texts, which will help the reader understand them better.

Bookmark