“Κάθαρση” της Σόφι Όξανεν

Φινλανδική λογοτεχνία; Τι ξέρει ο  Έλληνας γι’ αυτόν τον κόσμο; Ποια κουλτούρα γέννησε ένα έργο σαν αυτό; Εσθονική ιστορία: μια χώρα χαμένη στη δίνη της πρώην ΕΣΣΔ; Ποια η νοοτροπία ενός λαού που έγινε κράτος για διάστημα δύο απομονωμένων εικοσαετιών έως τώρα;

Κριθαροκαφές:

Sofi Oksanen

“Puhdistus”

2008

Σόφι Όξανεν

“Κάθαρση”

μετ. Μ. Μαρτζούκου

εκδόσεις Τόπος

2010

            Το μυθιστόρημα της άγνωστης Φινλανδής συγγραφέως, εκδεδομένο σε φτηνό, λεπτό χαρτί, με τη μορφή μιας extravagant γυναίκας να μισοφαίνεται πάνω στο μοβ φόντο του εξωφύλλου ήταν μια πραγματική ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ. Ποιος το περίμενε από ένα αφανές λογοτεχνικά τοπίο να αναδυθεί μια τέτοια οξεία πέννα; Βεβαίως το βραβείο Femina 2010 ίσως θα μπορούσε να προϊδεάσει γι’ αυτό, αλλά γιατί να λάβει κανείς υπόψιν τόσα βραβεία από τα οποία πολλά δίνονται στον βρόντο;

            Η γηραιά Εσθονή Αλίιδε Τρούου ζει την ήσυχη ζωή-της στην πρόσφατα ανεξάρτητη Εσθονία του 1992, ώσπου βρίσκει στην αυλή της ημιλιπόθυμη την ρωσίδα καλλονή Ζάρα και με επιφυλάξεις την περιθάλπει και τη φιλοξενεί. Η συνάντηση των δύο γυναικών είναι το τέλος μιας μακρόχρονης πορείας: της μίας από τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, την αντίσταση εναντίον των Ρώσων, την εξορία της αδελφής-της Ίγκελ και την ανιψιάς-της, την υπόθαλψη του γαμπρού-της Χανς Πεκ, τον οποίο κυνηγούσαν οι αρχές για συμμετοχή σε απελευθερωτικά κινήματα κ.ο.κ. Η δεύτερη ξεκίνησε από το μακρινό και φτωχό Βλαδιβοστόκ, έπεσε στα χέρια κυκλώματος πορνείας, δούλεψε ως πόρνη στο Βερολίνο, σκότωσε τον «ιδιοκτήτη-της», δραπέτευσε στην Εσθονία και βρέθηκε φυγάς και κυνηγημένη στο σπίτι της υπερήλικης ξενίστριάς-της. Η συνάντησή-τους δεν ήταν εντέλει τόσο τυχαία όσο φάνηκε καταρχάς…

            Το μυθιστόρημα ξεχωρίζει για δύο βασικούς λόγους: 1) η δομή του έργου στηρίζεται σε μικρά κεφάλαια, 2-6 σελίδων, τα οποία αποτυπώνουν συγκεκριμένες σκηνές, συγκεκριμένα επεισόδια σε ένα συνεχές πηγαινέλα ανάμεσα στο παρόν και στα πολυάριθμα παρελθόντα (Εσθονία 1939-1952, Βλαδιβοστόκ 1991, Βερολίνο 1991). Έτσι, με ένα σοφά κτισμένο παζλ η συγγραφέας ολοκληρώνει την εικόνα της πορείας των δύο γυναικών αλλά και της ιστορίας των περιοχών-τους. Η αποτύπωση του χαρακτήρα-τους δεν έχει να κάνει μόνο με την οικονομία του μυθιστορήματος, η οποία βασίζεται και στη νοοτροπία-ψυχολογία των προσώπων, αλλά και με την τυπολογία αντιπροσωπευτικών περιπτώσεων, 2) Το πέρασμα από το ιδιωτικό στο δημόσιο, από το καθημερινό (η εσθονική ύπαιθρος και οι άνθρωποί-της) στο εθνικό, από το ατομικό και συγχρονικό στο συλλογικό και διαχρονικό είναι μια από τις απολαύσεις του αναγνώστη. Όλοι εμείς που δεν ξέρουμε σχεδόν τίποτα για τον αγώνα των Εσθονών παρακολουθούμε την πορεία-του όχι μέσα από χρονολογίες και κομβικά γεγονότα, αλλά μέσα από τη στάση των κατοίκων της μικρής αυτής χώρας και την αντίστασή-τους απέναντι στον σοβιετικό εκρωσισμό.

            Το ύφος του έργου τηρεί μια επιφανειακή μακαριότητα, αν και κάτω από την ακύμαντη επιφάνεια της οξανενικής λίμνης κινούνται προσωπικά διλήμματα, εσωτερικές συγκρούσεις, διαπροσωπικές επιφυλάξεις, τεταμένες σχέσεις και διάλογοι, διαπάλες κόσμων και ιδεολογιών. Η αφήγηση κυλάει με σταθερό ρυθμό, χωρίς όμως στάσεις και κυρίως με την υποδόρια ένταση που ταρακουνά κατά καιρούς το αρυτίδωτο στρώμα της επιφάνειας. Ο αναγνώστης όχι απλώς γνωρίζει μια νέα λογοτεχνική επικράτεια, αλλά πολύ περισσότερο εισέρχεται στον ψυχισμό δύο γυναικών, οι οποίες τηρούν την αξιοπρέπειά-τους μέσα στα ασταθή εδάφη προσωπικών αλλαγών και εθνικών ανακατατάξεων.

Πατριάρχης Φώτιος