Μηλόπιτα: Νόμπελ και πολιτική

Τι βραβεύουμε; την πορεία ενός προσώπου ή την αξία του έργου-του;

        Το Νόμπελ που θεωρείται το σπουδαιότερο βραβείο λογοτεχνίας ανά την υφήλιο έχει δεχτεί (και συνεχίζει να δέχεται μετά τη φετινή βράβευση της Χέρτα Μίλερ) δριμείες επικρίσεις, κυρίως επειδή οι 18 Ακαδημαϊκοί της Σουηδίας απονέμουν το βραβείο με μια λογική του politically correct. Και ποια είναι αυτή; Μα η βράβευση να αναδείξει όχι κατ’ ανάγκην τον κορυφαίο λογοτέχνη του κόσμου, αλλά έναν πνευματικό άνθρωπο, και μάλιστα όχι μέσω της προβληματικής που θέτουν τα έργα-του, αλλά βάσει της προσωπικής-του αντίστασης σε κάθε είδους καθεστώτα. Προτεραιότητα δηλαδή έχει το βιογραφικό του συγγραφέα και έπειτα ακολουθεί η ποιότητα των κειμένων-του. Αν τύχει και αυτά συμβαδίζουν, τότε είμαστε όλοι εμείς τυχεροί που μάθαμε για έναν ενεργό πολίτη που γράφει και υψηλού επιπέδου λογοτεχνία.

        Ο προβληματισμός αυτός εδράζεται στην παρακολούθηση περιπτώσεων βραβευθέντων που προκάλεσαν απορία ή και αγανάκτηση. Ο Μπακουνάκης σε ένα κατατοπιστικό άρθρο του («Το Βήμα», 11.10.2009: "Στα παρασκήνια του βραβείου Νομπέλ") αναλύει (αρκετά περιεκτικά) τα πολιτικά παιχνίδια του θεσμού και το πώς αναδεικνύονται μορφές, των οποίων η ζωή και η δράση μετράει πιο πολύ από τη λογοτεχνικότητα των έργων-τους.

        Το φετινό βραβείο προκάλεσε αντιδράσεις και στα ελληνικά ιστολόγια, όπως στην Εαρινή συμφωνία (http://many-books.blogspot.com/2009/10/blog-post.html). Αυτό που με ενδιαφέρει είναι να ξαναδούμε τις αναγνωστικές-μας επιλογές: επιλέγουμε το καλό με βάση την αξία που κουβαλάει το ίδιο το βιβλίο ή είμαστε δέσμιοι της εικόνας του συγγραφέα; Διαβάζουμε και εκτιμούμε κείμενα ή πρόσωπα; Αν βραβεύουμε δράση, τότε Νόμπελ λογοτεχνίας σε όλους τους αντικαθεστωτικούς ανά τη γη, που έχουν γράψει λ.χ. μαρτυρίες!

        Αν βραβεύουμε λογοτεχνία, τότε ας μιλήσουμε για το ίδιο το έργο, είτε προέρχεται από τα φαβορί (Κούντερα, Οζ, Ροθ κ.ο.κ.) είτε από αουτσάιντερ, αρκεί να πείσει η επιτροπή ότι μελέτησε τα κείμενα, στάθμισε την αξία-τους, βρήκε μηνύματα και ιδέες διαχρονικές, εκτίμησε την πιθανή απήχησή-τους στο μέλλον... Δεν ξεχνώ ότι πολλά Νόμπελ έχουν ξεχαστεί, πολλά δεν μπαίνουν πλέον σε κανένα Κανόνα της παγκόσμιας λογοτεχνίας και κανένας εκδοτικός οίκος δεν μπαίνει στον κόπο να τα επανακυκλοφορήσει. Φυσικά υπάρχουν και κορυφές που τιμήθηκαν επαίνοις και χρήμασι, γιατί το έργο-τους άξιζε και έμεινε ζωντανό, πολύ μετά την εφήμερη δόξα μίας βράβευσης. Και τέλος, άλλο να επηρεάζεται κανείς κατά τις εκτιμήσεις-του από την όποια υποκειμενικότητά-του (πολιτική, ιδεολογία, θρησκεία, κοσμοαντίληψη) κι άλλο προγραμματικά να αναζητούν μερικοί αντιφρονούντες για να δείξουν την politically correct δράση που πρέπει να έχει κάθε διανοούμενος, για να τον βραβεύσουν.

Πατριάρχης Φώτιος