μετ. Γ. Τσακνιάς
εκδόσεις Πατάκη
2009
Όταν ο Ντοστογιέφσκι έχει πει “Όλοι βγήκαμε από το Παλτό του Γκογκόλ”, περιμένεις ένα διήγημα με εξαιρετικές δυναμικές που να έδωσε ώθηση στη ρωσική λογοτεχνία του 19ου αιώνα.
Η αλήθεια είναι ότι ο Γκογκόλ διαφέρει από τους κλασικούς Ρώσους ρεαλιστές, όπως ο προαναφερθείς Ντοστογιέφσκι ή ο πολύς Τολστόι κ.ο.κ., κυρίως χάρη στο ανάλαφρο ύφος που περιέχει λεπτό χιούμορ, ειρωνεία, μια δόση σάτιρας, μια ατμόσφαιρα περιπαιχτική για θεσμούς, κοινωνικές συνήθειες, στερεότυπα και ιδίως για τη γραφειοκρατία και τη διοίκηση, που σαν βαρύς ασθενής αρνείται να πάρει οποιοδήποτε φάρμακο κι έτσι σαπίζει αέναα –κάτι μου θυμίζει, κάτι επίκαιρο και διαχρονικό μαζί.
“Οι νεκρές ψυχές” μού είχε κάνει καλή εντύπωση, γιατί με έβγαλε από τη αργόσυρτη ανάγνωση και τις ατελείωτες περιγραφές του κλασικού (γαλλικού και ρωσικού) ρεαλισμού, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν φαίνεται πάνω-του η εποχή και η ρεαλιστική τεχνοτροπία. Ο Γκογκόλ βλέπει την κωμική εικόνα της κοινωνίας, καθώς πλούσιοι και φτωχοί τύποι συνθέτουν ένα έξοχο στην ποικιλία-του, σατιρικό (χωρίς τρανταχτά γέλια) μωσαϊκό. Κι επιπλέον, η «αγωνία» για το τι θέλει ο πρωταγωνιστής τις νεκρές ψυχές που αγοράζει διατηρεί το ενδιαφέρον.
Στα δύο ανά χείρας διηγήματα καυτηριάζεται πάλι η ρωσική γραφειοκρατία και ο δημοσιοϋπαλληλικός κώδικας συμπεριφοράς, οι καθημερινές συνήθειες και η μικροαστική, αν μπορούμε να το πούμε έτσι, νοοτροπία, οι ανθρώπινες σχέσεις και η οριακή επιβίωση σε μια κοινωνία εχθρική και παράφρονα. Ωστόσο, παρά την ιστορική-του αξία, δεν μπορώ να δω μια αισθητική που να με καταπλήξει, δεν μπορώ να σκεφτώ ένα μήνυμα που φτάνει ενεργό και δραστήριο ως σήμερα και κινεί τον προβληματισμό ή τη συγκίνηση του σύγχρονου αναγνώστη. Συγνώμη, αλλά, ενώ λ.χ. στον Πόε της ίδιας σειράς αναβίωσης των κλασικών από τον Πατάκη, βρήκα τις απαρχές της λογοτεχνίας, στα διηγήματα του Γκογκόλ έμεινα αποστασιοποιημένος και αμετακίνητος από το προχωρημένο «σήμερα», ανίκανος να πλησιάσω το μακρινό «τότε».
Πατριάρχης Φώτιος
15 comments:
Καλημέρα. δεν γράφω γιατί δεν εχω τίποτα να προσθέσω, κι εμένα μου φαίνεται ξεπερασμένος, παρά τη σάτιρα, σουρεαλιστική μερικές φορές, οπωσδήποτε πικρή κλπ. Να θυμίσω ότι ως θεατρικός μονόλογος είναι πλέον επίσης κλασικό (το ημερολόγιο λέω) Αν υπάρχει τετοια σειρά του Πατάκη πάντως, ακούγεται πάρα πολύ καλή, ειδικά για νέους, σχολικές βιβλιοθήκες (ψιλοανέκδοτο αυτές, τέλος πάντων)!
Ξεπερασμένη μπορεί να θεωρηθεί σε γενικές γραμμές όλος ο ρεαλισμός και ο νατουραλισμός των μεγάλων σχολών της Γαλλίας και της Ρωσίας του 19ου αιώνα. Δύσκολα διαβάζονται σήμερα, αν και μερικά έργα έχουν μια ιδιαίτερη βαρύτητα.
Πατριάρχης Φώτιος
Επιτρέψτε μου να διαφωνήσω. Δε θεωρώ καθόλου ξεπερασμένο ούτε το Παλτό ούτε τις Νεκρές ψυχές. Τα έχω διαβάσει τουλάχιστον από 2 φορές και θα συνεχίσω να τα ξαναδιαβάζω. Το ίδιο πιστεύω και για πολλά μεγάλα έργα της ρώσικης αλλά και της γαλλικής σχολής. Θεωρείται ξεπερασμένος ο Θάνατος του Ιβάν Ιλίτς του Τολστόι; Ή μήπως τα διηγήματα του Μωπασάν (μτφ. Πιομπίνου) και τα μυθιστορήματα του Φλωμπέρ;
Πιστεύω πως διαβάζονται και ξαναδιαβάζονται όχι για ιστορικούς μόνο λόγους αλλά και για τη "συνολική" απόλαυση που προσφέρουν. Απόδειξη οι συνεχείς μεταφράσεις και εκδόσεις τους. Και κάτι ακόμα: Αν το σύγχρονο κοινό δυσκολεύεται να τα προσεγγίσει γιατί αναφέρονται σε άλλες ιστορικοκοινωνικές συνθήκες ας προσπαθήσει και θα αποζημιωθεί. Η απόλαυση είναι μεγαλύτερη όταν για να την κατακτήσεις έχεις προσπαθήσει περισσότερο. Στο κάτω-κάτω στην εποχή του διαδικτύου μπορείς να πληροφορηθείς τα πάντα και οποιαδήποτε εποχή. Επιπλέον, πολλές σύγχρονες εκδόσεις παρέχουν εκτενείς σημειώσεις και σχόλια.
Θα έπρεπε ίσως να υπάρχει και μια λίστα μπεστ-σέλερ με βιβλία που πωλούνται σε βάθος χρόνου.Πόσα "Παλτά", πόσες "Αισθηματικές αγωγές", πόσες "Μποβαρύ" έχουν πουληθεί τα τελευταία 30-40 χρόνια;
Και τέλος τι πάει να πει "δύσκολα διαβάζονται σήμερα"; Σε ποιους αναφερόμαστε; Σε ποιο αναγνωστικό κοινό; Αυτό που κάθεται να διαβάσει ένα βιβλίο με τον ίδιο τρόπο που θα δει στο σινεμά ή στο dvd μια έξυπνη και καλογυρισμένη "αμερικάνικη" ταινία; Μια ταινία που και δράση με σασπένς προσφέρει, που και μηνύματα και καταγγελίες αφειδώς μοιράζει;
Ναυτίλε,
ο μισός εαυτός-μου προσυπογράφει απόλυτα όσα λες. Υπάρχουν έργα- σταθμοί, υπάρχουν έργα που αγγίζουν και τον σημερινό αναγνώστη, υπάρχουν έργα του Ντοστογέφσκυ, του Τολστόι, του Ζολά κ.λπ. που πουλάνε ακόμα και μάλιστα έχουν και το φανατικό τους κοινό, το οποίο βρίσκει στη στρωτή αφήγηση, στις δαιδαλώδεις σκηνές, στις δουλεμένες περιγραφές την απόλαυση της ανάγνωσης. Ο μισός-μου εαυτός τα βλέπει και σου δίνει απόλυτα δίκιο.
Ο άλλος μισός, που στα 45-του δεν λέει να συμβιβαστεί, αντιδρά εξηγώντας ότι ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε τον κόσμο άλλαξε ειδικά μέσα στον 20ο αι., καμπή που εκφράστηκε με τον μοντερνισμό και με τον μεταμοντερνισμό. Ο κόσμος δεν εκλαμβάνεται με τον τρόπο των ρεαλιστών του 19ου αι., είναι για τον άνθρωπο και αναγνώστη του σήμερα πιο συγκεχυμένος, πιο χαώδης, πιο αντιφατικός, πιο πολυπολιτισμικός, πιο ρευστός, περισσότερο ιδεολογικά συγκρητικός, περισσότερο πολιτισμικά ασυνεχής και φυγόκεντρος. Γι' αυτό πολλοί (ακόμα και άνθρωποι με λογοτεχνική παιδεία, για να απαντήσω στο τελευταίο σκέλος-σου) δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν, όχι τόσο τα πραγματολογικά στοιχεία μιας τέτοιας εποχής, αλλά τον τρόπο θέασης της πραγματικότητας.
Ο άλλος-μου μισός εαυτός
Πατριάρχης Φώτιος
Σαφώς κι άλλαξε αλλά υπάρχουν κάποια θέματα που παραμένουν αιώνια όπως ο έρωτας, ο θάνατος, η μοναξιά, η απληστία, η εξουσία, η νοσταλγία, η ματαιοδοξία, η εκμετάλλευση του ανθρώπου κλπ. Γι' αυτό και αρκετά έργα του Σαίξπηρ παραμένουν αγέραστα εδώ και 4 αιώνες, όπως και πολλών της ρώσικης ή γαλλικής σχολής του 19ου αιώνα. Και στα πιο μεγάλα απ' αυτά τα έργα υπάρχει ένα στοιχείο άλογο (ίσως να μην είναι η κατάλληλη λέξη), που δεν μπορείς να το συλλάβεις απόλυτα και τα κάνεινα ξεπερνάνε την εποχή τους αλλά και τη δική μας. Ο Τσίτσικοφ (αν θυμάμαι καλά το όνομά του) να τρέχει με την άμαξα να αγοράσει νεκρές ψυχές στην αχανή ρώσικη επαρχία... Για να μη μιλήσω για τον Ντοστογιέφσκι...
Ναυτίλε,
φυσικά μιλάμε για την έννοια του "κλασικού". Τι είναι κλασικό; Διάβασα κάπου ότι είναι αυτό που δίνει απαντήσεις στα προβλήματα κάθε εποχής, όχι αναγκαστικά τις ίδιες απαντήσεις, αλλά γίνεται, αν θες, συνεχώς επίκαιρο με την ανοικτή του δομή.
Φυσικά οι "Αδελφοί Καραμαζόφ" λ.χ. ενέχουν μοτίβα και δομές που το κάνουν ακόμα και σήμερα αποδεκτό, αλλά -επίτρεψέ μου- όχι λ.χ. το "Μοναστήρι της Πάρμας" του Σταντάλ και άλλα ανάλογα. Κανένα έργο δεν είναι κλασικό ες αεί και κανένα έργο δεν είναι κλασικό, μόνο και μόνο επειδή πραγματεύεται διαχρονικά θέματα, όπως αυτά που αναφέρεις. Μόνο αν τα χειρίζεται με τρόπο που να μπορεί να επιβιώσει ως κοσμοθέαση σε άλλες εποχής απ' αυτές που γράφτηκαν.
Πατριάρχης Φώτιος
Καλησπέρα Πατριάρχη,
Πιστεύω ότι κανείς δεν χάνει διαβάζοντας σημαντικές στιγμές της διαμόρφωσης του πεζογραφικού λόγου, ιδίως στη Ρωσία και τη Γαλλία του 19ου αιώνα. Οι συγγραφείς που έχετε ήδη αναφέρει χαρακτηρίζονται από μια ιδιαίτερα διεισδυτική ανάλυση των ανθρώπινων πραγμάτων χωρίς να καταφεύγουν στον απλοικό ψυχολογισμό που έχει γίνει της μόδας στις μέρες μας. Κάθε φορά που ακούω Έλληνες συγγραφείς των δυο και τριών βιβλίων να παραδέχονται (για να μην πω, να υπερηφανεύονται!)ότι δεν έχουν διαβάσει Φλωμπέρ ή Ντοστογιέβσκι, σοκάρομαι. Είμαι σίγουρη ότι η στάση τους δεν πηγάζει από το δικό σου αναλυτικό σκεπτικό αλλά από άγνοια και αλαζονεία. Ναι, η 'Νανά' για παράδειγμα μπορεί στην εποχή μας να προκαλέσει πλήξη. Ωστόσο τα όσα μπορεί να ανακαλύψει διαβάζοντάς την οποιοσδήποτε ασχολείται σοβαρά με το βιβλίο είναι πολύτιμα.
Καλημέρα. Αν έπρεπε να ξεχωρίσω έναν μόνο (Γάλλο ή Ρώσο) που θα ήθελα πάντα να διαβάζω είναι ο Τολστόι. Ξεπερασμένος ως φόρμα ίσως, αλλά τα θέματά του αγγίζουν το τραγικό και μας θυμίζουν πάντα τι είναι σημαντικό ΚΑΙ στη λογοτεχνία ΚΑΙ στη ζωή. Αντίθετα, δεν μπορώ να διαβάσω Ντοστογιέφκι πια και συγνώμη για την ..αλαζονεία (χιούμορ!): βαριέμαι! Τουλάχιστον ένα έργο ολόκληρο.
Συμφωνώ για Μωπασάν, δάσκαλος στο διήγημα (κι εχω μεγάλη αναγκη από δάσκαλο στο διήγημα!)
Γκόγκολ μου φαίνεται πράγματι ξεπερασμένος, υπερβολικός. Η για την εποχή του εντυπωσιακή φόρμα και φαντασία εχει ξεπεραστεί, το ίδιο και οι ιδέες του. Πάντως για τους πιο νέους και άπειρους μπορεί να είναι απολαυστικός (γι αυτό είπα για τη σειρά του Πατάκη)
Φλωμπέρ πάντα ξαναδιαβάζεται(κάποιος με συμβούλεψε πρόσφατα!), αλλά όχι τόσο (λέω εγώ) για το θέμα, όσο για την τεχνική. Αν δεν κάνω λάθος υπήρξε από τους πρώτους "μοντέρνους", που στήριξαν δηλ. την αφήγηση στην πόιντ οφ βιου του ήρωα.
Για Νανά συμφωνώ.
Σε γενικές γραμμές νομίζω ότι εξαρτάται, κατά περίπτωση, από αναγνώστη και από συγγραφέα (ή από αναγνώστη-συγγραφέα)
Αλλά να βάλω δύο προβληματισμούς, έναν ως ερώτηση κι έναν ως θέση:
α) Ένας νέος συγγραφέας της εποχής μας, για να βελτιωθεί, πρέπει-αρκεί να διαβάζει πολύ τους κλασικούς;(ή γενικότερα;)
β)η εποχή μας είναι, παρά τη φαινομενική συντήρησή της και ιδεολογική στειρότητα, εντελώς καινούργια σε έ ν α πράγμα σε ό λ η την ιστορία της ανθρωπότητας: τη θεση και το ρόλο(εστω δυνάμει) της γυναίκας. Αν αυτό επικρατήσει (μετά από αιώνες!), ΟΛΗ η παλιά λογοτεχνία θα βγει περίπου οφ! Την ιδέα μου αυτή (που ΔΕΝ είναι φεμινιστική, αλλά, ας πούμε, "φιλολογική")θα σας την αναπτύξω, αν θέλετε, άλλη φορά!
Αυτά!
Ποιός μπορεί να καθορίσει το «ξεπερασμένο»;Είναι τελείως υποκειμενικά όλα αυτά.Ας πούμε ότι γιά μένα «μπανάλ» και «ξεπερασμένα» θεωρούνται κάποια «μοδάτα» μυθιστορήματα που πουλάνε σαν τρελλά-αυτογνωσίας δήθεν και (ψευδο)ψυχολογίας.
Anyway,σαν γνήσιος old-timer προτιμώ να (ξανα)διαβάσω τον ανεπανάληπτο Σταντάλ,την πολυαγαπημένη Τζέην Ώστιν (ναι καλέ αυτήν με τις δαντέλες),τον Γκόγκολ των αριστουργηματικών ΝΕΚΡΩΝ ΨΥΧΩΝ παρά έστω και μία σελίδα από το 99% των σύγχρονων συγγραφέων - άσε δε που όσοι είναι πραγματικά λογοτέχνες (καλά τα λεει η Εύα) δεν θα έχουν πρόβλημα να συμφωνήσουν μαζί μου.
Βλέπω ότι άναψε μια συζήτηση από το πουθενά, αφού το ίδιο το βιβλίο του Γκογκόλ δεν το έχουν διαβάσει οι περισσότεροι, ασχέτως αν είναι υπέρ των κλασικών ή όχι.
Η βασική μου θέση είναι ότι δεν αποδέχεται κάθε εποχή το κλασικό ως αριστούργημα και ότι συχνά μπαίνουν ή βγαίνουν από τον Κανόνα οι συγγραφείς που θεωρούνται διαχρονικοί ή μη. Κάθε αναγνωστική γενιά βάζει τα δικά της κριτήρια, υπερ-ατομικά και επίκαιρα, θέτει τους δικούς της ορίζοντες προσδοκιών: όποιο βιβλίο επιβιώσει από γενιά σε γενιά, αυτό γίνεται κλασικό, χωρίς να σημαίνει ότι δεν θα χάσει το προνόμιο αυτό στο μέλλον. Κανένα βιβλίο δεν είναι αξιωματικά και λόγω παράδοσης αριστούργημα!
Φυσικά, Εύα, άλλο αυτό το σκεπτικό, και νομίζω το καταλαβαίνεις όπως φαίνεται από τα λόγια σου, και άλλο αυτό που κάνουν οι σύγχρονοι Έλληνες συγγραφείς, το ότι δηλαδή απαξιούν να τους διαβάσουν. Άλλο είναι να διαβάσω αυτό που η παράδοση έχει καταξιώσει και έπειτα να το απορρίψω κι άλλο, αυτάρκης και αυτάρεσκος, να το αρνούμαι μένοντας στον δογματισμό του παρόντος. Έχεις δίκιο.
Γι' αυτό συμφωνώ με τη ρήση της Pellegrina, ότι κάθε έργο κρίνεται ξεχωριστά, γιατί δεν υπάρχουν ες αεί -το ξαναλέω- κλασικά κείμενα και συγγραφείς-αυθεντίες.
Librofile,
αν όλα είναι υποκειμενικά, τότε δεν αξίζει να συζητάμε. Εφόσον συζητάμε και πιστεύουμε ότι μπορούμε να συγκλίνουμε (έστω και ως πρόθεση), τότε μπορούμε να σκεφτούμε ότι η μυθιστορηματική παράδοση και οι γενιές αναγνωστών έχουν καταξιώσει πολλά βιβλία του 19ου αιώνα. Αν κάποια στιγμή εγώ ή εσύ κρίνουμε ότι είναι παρωχημένα για τους λόγους που εξήγησα παραπάνω, αν μια γενιά τα διαβάσει και κρίνει ότι είναι αν-επίκαιρα καθ' οιονδήποτε τρόπο, τότε δεν υπάρχει καμία ιεροσυλία. Ο κανόνας αλλάζει ανάλογα με τις ιεραρχίες των εποχών, ενώ κλασικό είναι η συνισταμένη τέτοιων προσλήψεων.
Κλείνω με το δεδομένο ότι κανείς πεπαιδευμένος αναγνώστης δεν απορρίπτει τα κλασικά. Ίσως κάποια μπαίνουν στον προσωπικό του κανόνα και κάποια εξοβελίζονται ως ογκόλιθοι μιας άλλης εποχής και μιας άλλης κοσμοθέασης.
Πατριάρχης Φώτιος
Ολόκληρος ο εαυτός μου συμφωνεί με τον Ναυτίλο. Οι Νεκρές Ψυχές μου φαίνονται σήμερα πιο επίκαιρες παρά ποτέ, το ίδιο και ο Επιθεωρητής. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα όπου το παράλογο είναι ο κανόνας. Όσο για τον Ντοστογιέφσκη, έχω ακούσει πολλούς νέους να τον βαριούνται γιατί συνήθως δεν μπορούν να προχωρήσουν μέσα από τους πολύπλοκους προλόγους του και τις περιγραφές των χαρακτήρων τους. Καλά, οπωσδήποτε δεν είναι εύπεπτος. Τη Νανά δεν την έχω διαβάσει οπότε δεν έχω γνώμη.
L,
κι εμένά, όπως δήλωσα στο ποστ, οι "Νεκρές ψυχές" μού είχαν αφήσει καλή εντύπωση.
Από εκεί και έπειτα, είναι πολλά τα βιβλία της εποχής για τα οποία δεν μπορώ να πω το ίδιο.
Πατριάρχης Φώτιος
Και μόνον που άντεξαν στον χρόνο και ασχολούμαστε και σήμερα- διαφωνώντας ή όχι με το ένα ή το άλλο και αρχίζοντας να μιλάμε για σχολές και παραθέτοντας συγγραφείς κτλ, ε,αυτό,λέει κάτι,δεν νομίζετε;
Σήμερα πάντως βρέθηκα σε κάποιο παράρτημα ΙΚΑ,σε μεγάλη γειτονιά.
Στοίβες χαρτομάνι παντού σε τραγικούς διαδρόμους και σε θεόβρωμα...σκαλιά,άθλια γραφεία χωρισμένα σε δωματιάκια με κείνα,ξέρετε,τα τζαμωτά χωρίσματα τα διακοσμημένα με χάρτες,εικονάκια και ποτήρια με ριζωμένους ως το χείλος τους κισσούς και το κορυφαίο-αλήθεια σας λέω-μια ημίμουγγη υπάλληλο..
Κάτι έχει η καημένη προφανώς,ε,δεν ρώτησα και πολλά αλλά είναι λέει χρόνια στην θεσούλα,άλλοι την ξέρουνε πια και δείχνουν την σχετική κατανόηση,άλλοι σταυροκοπιούνται που βάλαν την μουγγή να δίνει πληροφορίες στον όχλο.Αν αυτό δεν είναι ολίγον από Γκογκόλ( που με σταύρωσε σήμερα και μένα και την γιαγιά πριν από μένα ώσπου να συνεννοηθούμε τι κολόχαρτα χρειάζονται)εσείς τότε πού βρίσκετε το ξεπερασμένο του πράγματος;
Μην γελάτε,όποιος θέλει να δει τζάμπα Γκογκόλ να του πω πού είναι να πάει να γελάσει και να κλάψει μαζί...
Επ αυτού vivi ε΄χεις απόλυτο δίκιο, αλλά η λογοτεχνία βλέπεις "ξεπερνιέται", άσχετα από το τι συμβαίνει στη real life: "δουλειά" της είναι να βλέπει αυτό που έρχεται ή να φωτίζει το αφώτιστο. Επί Γκόγκολ η γελοιότητα, μετριότητα και υποκρισία της γραφειοκρατίας ήταν κατι "νέο'. (το σύγχρονο -με την ευρύτερη έννοια- κράτος και οι θεσμοί του. Σήμερα πάλιωσε, τα παμε. Όπως έχω πει (!!! συγνώμη για την αλαζονεία, βγήκε μόνο του) κι άλλη φορά, ας αναλάβουν άλλοι θεσμοί επιτέλους, πιο πεζοί από τη λογοτεχνία -και πιο αποτελεσματικοί)να διορθώσουν τα κακώς κείμενα(γραφιεοκρατία, παθογενή ελληνική οικογένεια,, εκμετάλλευση κλπ) Η λογοτεχνία δεν είναι ακριβώς η αέναη επανάληψή τους.
Φυσικά, αυτά θεωρητικά. Στην πράξη πάντα μας αρέσει να διαβάζουμε βιβλία που αποδίδουν τον αέναα επαναλαμβανόμενο παραλογισμό της ζωής μας, μάλιστα είναι για όλους τα πιο απολαυστικά(αν και όχι συνήθως τα πιο αξιόλογα) Αντίθετα, βιβλία που έχουν ως θέμα μάλλον εκκολαπτόμενα ή αφώτιστα στοιχεία του σύγχρονου κόσμου δυσκολεύονται να γίνιυν δημοφιλή γιατί ο νους του αναγνώστη δεν εχει ακόμα διαμορφώσει προσλαμβάνουσες.
Post a Comment