Καπουτσίνο με σαντιγί: Σωτηρία Σταυρακοπούλου

“Σπάνιες αλήθειες”
εκδόσεις Εστία
2008

Campus novel ή πανεπιστημιακό μυθιστόρημα: oμολογώ ότι γνωρίζω λίγα για το είδος και γι’ αυτό κατέφυγα στο Λεξικό Λογοτεχνίας του Πατάκη για να μάθω. Στον αγγλοσαξονικό χώρο με παράδοση στα πανεπιστήμια και στα campus το είδος ανθεί, ενώ στην Ελλάδα τα δείγματα είναι φτωχά, μπασταρδεμένα με άλλα είδη, υβρίδια πιο πολύ παρά καθαρά πανεπιστημιακά μυθιστορήματα.
Το συγκεκριμένο βιβλίο φαίνεται να είναι ένα από τα αμιγή του χώρου: ηρωίδες είναι δύο καθηγήτριες (η μία αναπληρώτρια) σε πανεπιστήμιο της Ελλάδας και μυθοπλαστικό σκηνικό οι διαδικασίες και οι σχέσεις των καθηγητών της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ειδικά όταν η μία υποβάλλει αίτηση για ανέλιξη, η άλλη –παρόλο που είναι φίλη της- εμφανίζει αντιφατική στάση, αφού από τη μία θέλει να εξαιρεθεί κι από την άλλη -από σεβασμό στην αλήθεια, όπως δηλώνει- μένει και προβάλλει ενστάσεις για το έργο της πρώτης.
Ο Τατσόπουλος (Τα Νέα, 24.1.2009) εκθειάζει τις «Σπάνιες αλήθειες», ακριβώς επειδή βγάζει στα φόρα τα άπλυτα των πανεπιστημιακών. Φτάνει αυτό; Έχω την εντύπωση ότι θαμπώνεται εύκολα με την ιδεολογία του βιβλίου και κρίνει άστοχα.
Η γνωριμία μου με το πανεπιστημιακό στην εγχώρια πεζογραφία δεν με έπεισε για τις δυνατότητές μας. Στο συγκεκριμένο βιβλίο, πιο πολύ το αντιλήφθηκα ως αυτοβιογραφική προσπάθεια μιας πανεπιστημιακού να πει τον πόνο της, έστω και καλυμμένα, πιο πολύ ως απόπειρα να ακουστούν πολλά απ’ όσα ταλανίζουν την τριτοβάθμια εκπαίδευση παρά ως μυθιστόρημα αξιώσεων. Εξηγούμαι:
α. η πλοκή είναι υποτυπώδης, αφού περισσότερο διαβάζουμε σκέψεις και δοκιμιακό υλικό παρά βλέπουμε δράση και συγκρούσεις. Η κρίση της Αγγέλας συνοψίζει όλο το στόρι και όλες οι υπόλοιπες σελίδες γεμίζουν με στοχασμούς που οδηγούν το κείμενο σ’ αυτό που λέγεται μυθιστόρημα ιδεών και μάλιστα παραφορτωμένο από αυτές, αφού οι ιδέες δεν απορρέουν αβίαστα από την εξέλιξη των γεγονότων. Δες και τις καταπελτικές ενστάσεις της Κοτζιά (Η Καθημερινή, 9.2.2009). Δυστυχώς θα συμφωνήσω μαζί της στα επιχειρήματά της.
β. η αφήγηση φαντάζει τρομερά μονολογική, καθώς η αφηγήτρια Αγγέλα εξιστορεί και εξωτερικεύει όσα σκέφτεται γύρω από τη φιλολογική της δραστηριότητα, λιγότερο μέσα στα αμφιθέατρα και περισσότερο έξω από αυτά. Κι εκεί που αρχίζεις να διαμαρτύρεσαι για το μονοδιάστατο του πράγματος, η αφήγηση διίσταται με παράλληλους μονολόγους τόσο της Αγγέλας όσο και της άσπονδης φίλης της Εύας. Το μυθιστόρημα -παρόλο που δεν γίνεται πολυγλωσσικό, αφού το ύφος και των δύο είναι ίδιο ή τουλάχιστον παρεμφερές- γίνεται διφωνικό, καθώς ακούγονται και οι δύο απόψεις, δύο οπτικές γωνίες που καταγράφουν τη συναδελφική και φιλική σχέση με άλλους όρους. Εκεί ο αναγνώστης μπερδεύεται για το ποια έχει δίκιο, γεγονός που το κρίνω ιδιαίτερα πετυχημένο, επειδή η αλήθεια δεν είναι εμφανής και η συγγραφέας δεν θέλει να καπελώσει τις ηρωίδες της. Αλλά το τέλος, αντί να μείνει ανοιχτό στην κρίση μας, κλείνει όπως ξεκίνησε, με την Αγγέλα να ολοκληρώνει την ιστορία αφήνοντας την εντύπωση ότι η Εύα έχει διχασμένη προσωπικότητα με άλλα ψυχολογικά προβλήματα. Η αλήθεια είναι τελικά δεδομένη…
γ. το πανεπιστήμιο και οι κρίσεις είναι πολύ πιο βρώμικες απ’ όσο φαίνεται. Ενώ δηλαδή η Σταυρακοπούλου αποδίδει την όποια αδικία σε προσωπικές διενέξεις (περιστασιακά αποδέχεται ότι το φαινόμενο είναι πιο πολύπλοκο), δεν αναλύει μέσω της δράσης τα ευρύτερα συμπτώματα της σήψης, τις κλίκες που κυριαρχούν, τη διαπλοκή με τους φοιτητές, την ανεπάρκεια σε υποδομές, τον αριβισμό των διδασκόντων κ.λπ. αλλά περιορίζεται σε μεμονωμένα σκηνικά που, αντί να αναδείξουν το πρόβλημα, το παρουσιάζουν ως διαπροσωπική διαμάχη και μόνο. Κι ακόμα περισσότερο παρουσιάζει ως ηθικό το να υποστηρίξει κάποιος τον φίλο του, να τον επαινέσει δηλαδή όχι επειδή έχει να επιδείξει σημαντικό έργο, αλλά επειδή είναι κολλητός του. Επομένως, όποιος δεν το κάνει, είναι προδότης… Με αυτήν την ηθική πορεύονται στο πανεπιστήμιο και γι’ αυτό κυριαρχεί η ευνοιοκρατία κ.ο.κ.
Κατώτερο των προσδοκιών, ίσως γιατί η πανεπιστημιακή ζωή είναι για τους εν αυτή χώρος καριέρας και μόνο, ενώ για τους άλλους δεν λέει τίποτα απολύτως κι επομένως δεν προσφέρεται για συνολικότερες θεωρήσεις.

Πατριάρχης Φώτιος