Γιάννης Μακριδάκης«Ανάμισης ντενεκές»
εκδόσεις Εστία
2008
Η περιπέτεια μιας ανάγνωσης
Γιατί το επέλεξα; Πρωτοεμφανιζόμενος ο συγγραφέας γράφει ένα βιβλίο, που, όπως λέει το οπισθόφυλλο, αναφέρεται στην “ιστορία ενός ανθρώπου που πέρασε στην παρανομία για ένα έγκλημα πάθους, ή πώς ο άνθρωπος μετατρέπεται σε θρύλο”
Πρώτες εντυπώσεις. Βαρετή νωχελική αφήγηση που αργόσυρτα αναφέρεται στην επιστροφή του Γιάννη Πέτικα στη Χίο από την Αμερική και η αναβίωση της αγάπης του για μια κοπέλα. Χίος του 1914, επαρχιακή μιζέρια και ερωτικά ειδύλλια σε βουκολικό φόντο. Ο Μακριδάκης, σύμφωνα με το βιογραφικό του, ασχολείται συστηματικά με τη γενέτειρα Χίο και αναπλάθει μια παλαιότερη εποχή από αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του. Ενδιαφέρον για τους μη Χιώτες; Ελάχιστο.
Εγκεφαλικές ενέσεις. Η ηθογραφία επιστρέφει και πολλοί Νεοέλληνες συγγραφείς ξαναπιάνουν τη χαμένη ιστορία και παράδοση των περιοχών από τις οποίες κατάγονται. Ο Μακριδάκης συνδυάζει τη νεο-ηθογραφία με μια ανάλογη απόπειρα διερεύνησης των πηγών, στοιχείο της μεταμυθοπλασίας που εστιάζει όχι μόνο στο παρελθόν αλλά και στον τρόπο που αυτό αποκαλύπτεται. Έτσι, σε διάφορα σημεία ο αφηγητής-ερευνητής παρουσιάζει πώς συνάντησε υπερήλικες Χιώτες, τι μαρτυρίες για τον Πέτικα διασώζουν, πόσο συγκεχυμένα είναι μερικά στοιχεία, ποια είναι η αλήθεια για άδηλα περιστατικά, πώς μπορούν να ελεγχθούν οι πηγές. Μια πραγματική ιστορία φόνου και φυγάδευσης στα βουνά ενός νέου της εποχής και η μετατροπή της ιστορίας του σε θρύλο που μεταδίδεται από στόμα σε στόμα· ο φυγόδικος ηρωοποιείται και γίνεται –εν μέρει- λαϊκό πρότυπο. Στην ουσία είναι η δημιουργία ενός αντιήρωα που δικαιολογείται για το έγκλημα πάθους και επαινείται για τη διετή του ανταρσία απέναντι στις αρχές.
Τι γράψανε: Γενικά καλά λόγια για μια προσπάθεια που αν μη τι άλλο δείχνει ότι οι νέοι αναζητούν στην παράδοση το χαμένο κέντρο της γραφής.
-Μιχάλης Μόσχος, Η Καθημερινή, 5.8.2008: πολύς λόγος για την υπόθεση και λίγα λόγια για την αντιηρωική του φύση (ο Πέτικας μάχεται τις ελληνικές αρχές), ενώ εξαίρει την πολύ δουλειά στην έρευνα του συγγραφέα.
- Μιχάλης Μοδινός, Τα Νέα, 20.9.2008: μιλάει για σύζευξη γεωγραφίας και ιστορίας (της Χίου), για παράλλήλο ήρωα που είναι ο ίδιος ο αφηγητής-ερευνητής και για «εξαίρετη τεχνική παράλληλων αφηγήσεων που συχνά εσωκλείονται η μία στην άλλη σαν ρώσικη μπαμπούσκα».
Πρώτες εντυπώσεις. Βαρετή νωχελική αφήγηση που αργόσυρτα αναφέρεται στην επιστροφή του Γιάννη Πέτικα στη Χίο από την Αμερική και η αναβίωση της αγάπης του για μια κοπέλα. Χίος του 1914, επαρχιακή μιζέρια και ερωτικά ειδύλλια σε βουκολικό φόντο. Ο Μακριδάκης, σύμφωνα με το βιογραφικό του, ασχολείται συστηματικά με τη γενέτειρα Χίο και αναπλάθει μια παλαιότερη εποχή από αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του. Ενδιαφέρον για τους μη Χιώτες; Ελάχιστο.
Εγκεφαλικές ενέσεις. Η ηθογραφία επιστρέφει και πολλοί Νεοέλληνες συγγραφείς ξαναπιάνουν τη χαμένη ιστορία και παράδοση των περιοχών από τις οποίες κατάγονται. Ο Μακριδάκης συνδυάζει τη νεο-ηθογραφία με μια ανάλογη απόπειρα διερεύνησης των πηγών, στοιχείο της μεταμυθοπλασίας που εστιάζει όχι μόνο στο παρελθόν αλλά και στον τρόπο που αυτό αποκαλύπτεται. Έτσι, σε διάφορα σημεία ο αφηγητής-ερευνητής παρουσιάζει πώς συνάντησε υπερήλικες Χιώτες, τι μαρτυρίες για τον Πέτικα διασώζουν, πόσο συγκεχυμένα είναι μερικά στοιχεία, ποια είναι η αλήθεια για άδηλα περιστατικά, πώς μπορούν να ελεγχθούν οι πηγές. Μια πραγματική ιστορία φόνου και φυγάδευσης στα βουνά ενός νέου της εποχής και η μετατροπή της ιστορίας του σε θρύλο που μεταδίδεται από στόμα σε στόμα· ο φυγόδικος ηρωοποιείται και γίνεται –εν μέρει- λαϊκό πρότυπο. Στην ουσία είναι η δημιουργία ενός αντιήρωα που δικαιολογείται για το έγκλημα πάθους και επαινείται για τη διετή του ανταρσία απέναντι στις αρχές.
Τι γράψανε: Γενικά καλά λόγια για μια προσπάθεια που αν μη τι άλλο δείχνει ότι οι νέοι αναζητούν στην παράδοση το χαμένο κέντρο της γραφής.
-Μιχάλης Μόσχος, Η Καθημερινή, 5.8.2008: πολύς λόγος για την υπόθεση και λίγα λόγια για την αντιηρωική του φύση (ο Πέτικας μάχεται τις ελληνικές αρχές), ενώ εξαίρει την πολύ δουλειά στην έρευνα του συγγραφέα.
- Μιχάλης Μοδινός, Τα Νέα, 20.9.2008: μιλάει για σύζευξη γεωγραφίας και ιστορίας (της Χίου), για παράλλήλο ήρωα που είναι ο ίδιος ο αφηγητής-ερευνητής και για «εξαίρετη τεχνική παράλληλων αφηγήσεων που συχνά εσωκλείονται η μία στην άλλη σαν ρώσικη μπαμπούσκα».
- Κώστας Καρακώτιας, Ελεύθερος Τύπος, 2.11.2008: συνδέει το κείμενο με τη ληστρική λογοτεχνία (πολύ σωστά), μιλάει για διπλό επίπεδο αφήγησης (τώρα και τότε) και στέκεται στη διαδικασία ανάπτυξης τέτοιων λαϊκών μύθων σαν κι αυτόν.
Τελικά συμπεράσματα. Τυπικά ένα καλογραμμένο κείμενο, με ελεγχόμενο ρυθμό, διανοητικά πετυχημένο, εστιασμένο στο πώς γίνεται η ιστορία θρύλος και φήμη, πώς διασώζεται στον λαό η εικόνα ενός λαϊκού παλικαριού, έστω και φονιά για λόγους όμως τιμής. Ωστόσο η αναγνωστική απόλαυση δεν συντηρείται ούτε από το ανύπαρκτο ενδιαφέρον για το τι θα γίνει μετά, ούτε από τις συγκρούσεις των “καλών” και των “κακών”, ούτε από τις ευφυείς συλλήψεις της αφήγησης που θα ανανέωναν συνεχώς την αναγνωστική αναμονή. Το πιο βασικό είναι ότι ο συγγραφέας καταπιάστηκε με ένα θέμα αφανές, για να αναδείξει την πατρίδα του αλλά και τις πολλαπλές δυνατότητες της γραφής.
Τελικά συμπεράσματα. Τυπικά ένα καλογραμμένο κείμενο, με ελεγχόμενο ρυθμό, διανοητικά πετυχημένο, εστιασμένο στο πώς γίνεται η ιστορία θρύλος και φήμη, πώς διασώζεται στον λαό η εικόνα ενός λαϊκού παλικαριού, έστω και φονιά για λόγους όμως τιμής. Ωστόσο η αναγνωστική απόλαυση δεν συντηρείται ούτε από το ανύπαρκτο ενδιαφέρον για το τι θα γίνει μετά, ούτε από τις συγκρούσεις των “καλών” και των “κακών”, ούτε από τις ευφυείς συλλήψεις της αφήγησης που θα ανανέωναν συνεχώς την αναγνωστική αναμονή. Το πιο βασικό είναι ότι ο συγγραφέας καταπιάστηκε με ένα θέμα αφανές, για να αναδείξει την πατρίδα του αλλά και τις πολλαπλές δυνατότητες της γραφής.
Πατριάρχης Φώτιος
15 comments:
Καλημέρα. Λοπόν, το βιβλίο αυτό έτσι όπως το παρουσιάζετε (ναι, σωστά, δεν το εχω διαβασει!) μου γεννά την εξής σκέψη: μήπως αυτή η αναζήτηση για ρίζες, η έρευνα της μικροϊστορίας, είναι μια άλλη μορφή της "αναζήτησης του εαυτού" στη νέα γενιά. Κι αν ναι, μήπως και τα δυο ενισχύονται από το γεγονός ότι καμιάς μορφής εκπαίδευση στη σύγχρονη Ελλάδα δεν προσφέρει αίσθηση αυτογνωσίας ή συλλογικότητας με σύγχρονους όρους. Με άλλα λόγια, όπως καταλάβατε, το συνδέω με το προηγούμενο θέμα: σημερινό πρόβλημα (αίσθηση μοναξιάς, μετέωρη ταυτότητα), λύση στο παρελθόν. Γιατί ο συγγραφέας είναι νέος και κάτι δυναμικό στη νεανική του ψυχοσύνθεση θα πρέπει να τον υποκινεί σε τέτοια ενδιαφέροντα.
Αυτό που λέτε για τους μη Χιώτες δεν ξερω αν ειναι ελάττωμα του βιβλίου ή ελάττωμα της ελληνικής κοινωνίας γενικά: ο Χιώτης ως Χιώτης δεν ενδιαφερεται για τον πχ Κρητικό και η προταση θα μπορούσε να γραφτεί σε όλους τους μαθηματικούς συνδυασμούς, με όλα τα ελληνικά τοπωνύμια! Αν πεις σε έναν έλληνα ότι πρέπει να βάζει την Ελλάδα πάνω από την ιδιαίτερη πατρίδα του θα σε κοιτάξει παράξενα!
Τέλος, αν ισχύει ο,τιδήποτε από τα παραπάνω (είπαμε, καφέ πίνουμε!), τότε εγώ, ας πούμε, είμαι θλιβερά ριγμένη: η ιδιαίτερη πατρίδα μου είναι η Αθήνα! ( η πατρική καταγωγή σημαίνει ελάχιστα στις μνήμες μου, την ανατροφή, τη ζωή μου όλη) Τι έρευνα να κάνω στην Αθήνα και πώς να βρω "τον εαυτό" μου σε μια πόλη που περιφρονεί το παρελθόν της;(και το παρόν της άλλωστε, μαζί πάνε!) Είμαι τουρίστρια και μετανάστρια ταυτόχρονα στην ίδια την πατρίδα μου, από την οποία δνε εφυγα ποτέ!Από αυτή την άποψη η υπαρξιακή κατάσταση του κ. Μακριδάκη είναι, σε σχέση με τη δική μου, προνομιούχα!
Ιδιαιτερη πατρίδα μου είναι μονο το σπίτι μου όλα τ' άλλα είναι εξωτερικο :))))
Μαρκος 2
Pellegrina,
πολύ μου άρεσε η αναζήτηση ταυτότητας ως αιτία της επιστροφής στη λαογραφία της γενέτειρας. Κι εγώ ταυτίζιναι μερικές φορές με συγγραφείς της Ηπείρου ("καλή ν' η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι" που λέει κι ο Σολωμός), αλλά προσπαθώ να ακούσω και τις φωνές των άλλων (της Χίου, της Κρήτης, της Μακεδονίας...).
Μέσω αυτών επαγωγικά ξαναβρίσκω την Ελλάδα αλλά πρώτιστα το είναι μας.
Πατριάρχης Φώτιος
Μάρκο, πρόσεχε τους σεισμούς. Καταστρέφουν τις ιδιαίτερες πατρίδες...
Πατριάρχης Φώτιος
Από μια άποψη Μάρκο είναι ..οικονομικό! τι να πληρώνουμε για Πράγες και Βιένες τα χριστούγεννα, κι η Αθήνα εξωτερικό είναι! όσο για το σπίτι, άαλλη ιστορία, επίσης ιδιορρύθμως ελληνική. Οι έλληνες έχουν καταπληκτική ικανότητα να ζουν ..συνωστισμένοι!
υγ "ανάμισης" θα πει "ενάμισης";
Εγώ πατριάρχη εχω αναπτύξει μια διαστροφική σχέση με τα διαφορα μερη της Ελλαδας που εχω επισκεφτεί(και που είναι όλη σχεδόν η ηπειρωτική ελλάδα και αρκετά νησιά -καθότι υπήρξα "οικολόγος" πριν γίνει της μόδας ο όρος): αν δεν μου αρέσουν δεν λέω σε κανέναν να πάει για τον ευνόητο λόγο, αλλά αν μου αρεσουν προσεχω ακόμα πιο πολύ να μην πω! Φοβάμαι ότι θα πλακώσουν κάφροι τουρίστες! Έτσι τελικά δεν μοιράζομαι την πατρίδα μου με κανέναν! κάτι δεν πάει καθόλου καλά σίγουρα!
Η αναζήτηση ταυτότητας, ρίζας , παρελθόντος, ακόμα ακόμα και πεπρωμενου για να νοηματοδοτησουμε και να βάλουμε ταξη στο χάος...ολα το ιδιο. Μια απονενοημενη προσπαθεια να ξορκίσουμε τον πυρήνα και την κατάληξη κάθε αναζητησης, την ματαιοτητα. Η ζωή είναι μια χαμένη υποθεση απλά καμια φορά διαβαζω Λειβαδίτη και τραγουδά την ήττα μας αυτή τόσο όμορφα που της δίνει κάποιο νόημα. Στην μνήμη του μεγαλύτερου ελληνα ποιητή που δίνει νοημα και μελωδία στις δικές μου αναζητήσεις.
Μαρκος 2
λοιπόν μάρκο θα σου πω μια μικρή ιστορία: τώρα μόλις γυρνώντας στο σπίτι έπιασα κουβέντα με την ψιλικατζού απένατί μου. Η κυρία είναι Μολδαβή, μεσήλικας, μετανάστρια εδώ 9 χρόνια και μου λέει καμιά φορά ότι μερικοί συμπατριώτες μας της λένε γιατί με τόσα χρόνια δουλειά στην ξενιτιά δεν έχει παρει σπίτι (στην πατρίδα της) ή αυτοκίνητο ή δεν εχει λεφτά στην τράπεζα. Με τα σπαστά ελληνικά και το πρόσωπο να λάμπει μου λέει (ξέει ΄ποσο συμφωνώ!) ότι οι μόνες τράπεζες που πιστεύει είναι τα παιδιά της. ΤΑ ΟΠΟΙΑ: με τα λεφτά της μετανάστριας μαμάς ("Ρωσίδας" που λένε εδώ οι καφροι ιθαγενείς) σπούδασαν ως εξής: η κόρη ΣΤΗΝ ΕΛΒΕΤΙΑ οικονομικά με ντοκτορά και από εκεί πίσω στη Μολδαβία (οι Ελβετοί τους διώχνουν μετά τις σπουδές) όπου στελεχώνει βρετανική τράπεζα και μελετά το εκέι χρηματιστήριο κλπ για να συμβουλεύσει για συμφέρουσες βρετανικές επενδύσεις στη Μολδαβία. Ο γιος στη Γαλλία κομπιούτερ (στο πανεπιστήμιο εννοώ) και εχει τωρα δύο επιλογές για συνέχεια, Βέλγιο και γαλλόφωνο Καναδά. Το "πρόβλημα΄" της (σύγκρινε με ελληνίδες μαμάδες) είναι ότι ο μικρός προτιμά την Ευρώπη για να είναι κοντά και η Μολδαβή μου προσπαθεί να τον πείσει πως όπου και να πάει, αν είναι καλά, γι αυτήν και για όλους το ίδιο είναι, να πάει όπου θα είναι καλύτερα. Να σημειώσω ότι τις προαλλες η γυνάικα με ρώταγε αν ξερω καμιά δουλειά οποιαδήποτε γιατί η΄θελε να φύγει από το ψιλικατζίδικο. Το αναφέρω σαν νοοτροπία: σαν μικρό κοριτσάκι, δεν είχε πρόβλημα ανά πάσα στιγμή να δουλέψει οπουδήποτε, να ξεκινήσει από την αρχή. Τι θέλω να πω: η ζωή μάρκο αγάπη μου δεν είναι καθόλου χαμένη υπόθεση. Είναι για μας που ονειρευόμαστε κούφια και εύκολα "μεγαλεία" πανω σε ασήμαντα σκατά. Αυτή η γυναίκα έκανε ΑΠΟ ΤΑ ΕΡΕΙΠΙΑ δυο παιδιά μορφωμένα, αξιοπρεπή και ανεξάρτητα, τράπεζες με αξία για την ανθρωπότητα (το ότι δουλέυουν για τον καπιταλισμό δεν λέει τίποτα, αύριο μπορεί να κάνουν κα΄τι άλλο). Γι αυτή τη γυναίκα η ζωή είναι κερδισμένη υπόθεση.
(περιεργως, για τελείως άλλους λόγους, και για μένα είναι. Εσύ πουλάκι μου, τι έχεις;)
σ' ευχαριστώ πελλεγκρινα για το ενδιαφερον. Επεστρεψε πρόσφατα στην δικια μου μητρια πατριδα και χθες η νυχτα ήταν δύσκολη και εκανα το προσευχηταριο του πατριαρχη ημερολογιο. Παντα εντός θέματος ομως. Καλημέρα.
Μαρκος ΙΙ
καλημέρα. Ποια είναι η μητριά πατρίδα;
η γη που με γεννησε. ένα νησί στο αρχιπέλαγος της γαιοθάλασσας. :)
Μαρκος 2
To ζήτημα μου, ερίτιμέ μου Πατριάρχα, είναι πώς ορίζεται η νεο-ηθογραφία και εάν αυτή κουβαλά όλες της αρνητικές συμπαραδηλώσεις της μαμάς της ηθογραφίας. Ακόμη αντηχεί στ'αυτιά μου η μομφή του Θεοτοκά στο Ελεύθερο Πνεύμα περί φωτογραφικής σχολής.
Η τριάς Γαλανάκη-Δούκα-Καρυστιάνη ηθογραφεί όταν γράφει κρητόθεμα μυθιστορήματα;
Με άλλα λόγια, η εγγραφή της πλοκής σε ένα ορισμένο τόπο και σε έναν ορισμένο χρόνο περιορίζει το αισθητικό αποτέλεσμα; Ή το ερώτημα είναι a limine παραπληνητικό;
Απορίαι ψάλτου:βήξ.
Μύρωνα
πολύ ερεθιστικά τα ερωτήματά σου. θα καταθέσω κάποιες σκέψεις αλλά μάλλον θα σου κρατήσω το ίσο στο βήχα...
Αν η ηθογραφία ορίστηκε με την προκήρυξη της Εστίας του 1883 «Η υπόθεσις του διηγήματος έσται ελληνική, τουτέστι θα συνίσταται εις περιγραφήν σκηνών του βίου του ελληνικού λαού», τότε μπορώ να πω ότι σήμερα έχουμε τουλάχιστον δύο είδη νεο-ηθογραφίας (αγροτικής): 1. την ανάπλαση του βίου παλαιότερων εποχών όπως κάνει ο Μακριδάκης και 2) την ανάπλαση της σημερινής ζωής της υπαίθρου (το 2ο μού φαντάζει προβληματικό ως προς το αν μπορούμε να ξεχωρίσουμε αστικό και χωριάτικο βίο).
Άρα όντως σε κάποια κρητόθεμα κείμενα της 3άδας που ανέφερες βλέπω μια νεο-ηθογραφική τάση.
Γκουχ, γκουχ, γκουχ... με κόλλησες το βήχα σου.
Πατριάρχης Φώτιος
Καλημέρα και περαστικά σε όλους. Τι θα πει a limine;
Νομίζω πως αδικείτε το βιβλίο του κυρίου Μακριδάκη. Προσωπικά την αφήγηση της αρχής την βρήκα συναρπαστική και ολοζώντανη, αλλά και όλο το βιβλίο μου φάνηκε συναρπαστικό.
Νομίζω πως δεν μπορεί να συγκριθεί με τα όντως ηθογραφικά μυθιστορήματα της τριάδας που αναφέρθηκαν.
Η αφήγηση του μύθου, η αναζήτηση στη σύγχρονη εποχή για την εξακρίβωση της αλήθειας και η εκπληκτική γλώσσα του συγγραφέα μας προσφέρουν -αν μου επιτρέπεται η έκφραση- ένα αυθεντικό έργο τέχνης.
Η αναζήτηση στις ρίζες του μύθου ούτε οπισθοδρομική, ούτε συντηρητική είναι, όταν γίνεται με τον τρόπο του Μακριδάκη.
Παράλληλα αποτελεί την καλύτερη απάντηση σε ψευδοϊστορικά best seller που παρουσιάζουν ένα παρελθόν ωραιοποιημένο και ψευδεπίγραφο...
Post a Comment