Το χρηματιστήριο των συγγραφέωνΗ αξία ενός συγγραφέα μέσα στην ιστορία της λογοτεχνίας είναι συνάρτηση δύο παραγόντων: α) της εκτίμησης που χαίρει στην εποχή του και β) της πρόσληψης του έργου του στις επόμενες γενιές μέχρι σήμερα. Όταν, λοιπόν, ο συγγραφέας ζει και παράγει η γνώμη της εποχής γι’ αυτόν εξαρτάται από i. την αισθητική αξία του έργου του (δεν είναι απόλυτη αξία ούτε αντικειμενικά καθορισμένη), ii. την ιδεολογία της εποχής (οι αριστεροί λ.χ. κριτικοί προτιμούσαν παλαιότερα έργα αριστερής κοσμοθεωρίας), iii. το σύστημα προώθησής του (εκδοτική διαφήμιση, μάρκετινγκ, μπεστ-σέλερ κ.ο.κ.), iv. το πρόσωπό του και το λογοτεχνικό star system (το πώς δηλαδή πουλάει τη φυσικό του ύπαρξη εκτός των βιβλίων του), v. την τηλεοπτική διασκευή έργων του και vi. την κριτική αποτίμηση των βιβλίων του. Αν δεν σκέφτομαι κάτι, παρακαλώ συμπληρώστε…
Αφορμή των σκέψεών μου το κείμενο
του Κούρτοβικ στον Ταχυδρόμο των σημερινών Νέων (27.9.2008). Παραθέτει παραδείγματα συγγραφέων που έγιναν για ένα διάστημα μόδα, χωρίς πάντα να διατήρησαν αυτή την υψηλή θέση ως σήμερα. Το θέμα δεν έγκειται σε μια συνωμοσία της εποχής, όπως θα μπορούσε κάποιος να υποθέσει. Ούτε σήμερα οι διακεκριμένοι συγγραφείς στηρίζονται στο κύκλωμα. Πιο πολύ δημιουργείται ένας ορίζοντας αποδοχής του έργου τους βασισμένος στις ιδιαιτερότητες της εποχής, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι και κάτι διαχρονικό ή τουλάχιστον σταθερό.
Εγώ ένα πράγμα θα ήθελα να επισημάνω: κριτικοί και μπλόγκερς να πάψουν να υπερβάλλουν, συνήθως προς τα πάνω, εξυμνώντας ένα έργο λες και είναι αριστούργημα, ενώ σύντομα θα το έχουν ξεχάσει κι οι δύο. Ας εκτιμούμε το παρόν με όρους του μέλλοντος… [Θα επανέλθω]
Αφορμή των σκέψεών μου το κείμενο
του Κούρτοβικ στον Ταχυδρόμο των σημερινών Νέων (27.9.2008). Παραθέτει παραδείγματα συγγραφέων που έγιναν για ένα διάστημα μόδα, χωρίς πάντα να διατήρησαν αυτή την υψηλή θέση ως σήμερα. Το θέμα δεν έγκειται σε μια συνωμοσία της εποχής, όπως θα μπορούσε κάποιος να υποθέσει. Ούτε σήμερα οι διακεκριμένοι συγγραφείς στηρίζονται στο κύκλωμα. Πιο πολύ δημιουργείται ένας ορίζοντας αποδοχής του έργου τους βασισμένος στις ιδιαιτερότητες της εποχής, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι και κάτι διαχρονικό ή τουλάχιστον σταθερό.Εγώ ένα πράγμα θα ήθελα να επισημάνω: κριτικοί και μπλόγκερς να πάψουν να υπερβάλλουν, συνήθως προς τα πάνω, εξυμνώντας ένα έργο λες και είναι αριστούργημα, ενώ σύντομα θα το έχουν ξεχάσει κι οι δύο. Ας εκτιμούμε το παρόν με όρους του μέλλοντος… [Θα επανέλθω]
Πατριάρχης Φώτιος
27 comments:
Αν και μάλλον δεν είναι στις προθέσεις σου Φώτιε, προτείνω στα συνώνυμα του "κυκλώματος" να προστεθεί ο "ορίζοντας αποδοχής".
Θάθελες μήπως να μας περιγράψεις τον ορίζοντα για να μην γενικολογούμε με συνώνυμα?
Συνώνυμο δε του κυκλώματος δεν είναι η λέξη συνωμοσία. Αυτή μάλιστα μπορεί να θεωρηθεί και λεκτική προβοκάτσια ήτοι αποπροσανατολισμός της σχετικής συζήτησης και πάμε γι άλλα.
Δυο συντομα σχόλια:α) Στην Ελλάδα εχουμε και τους ισόβιους εφήμερους, κατι σαν Νταλάρα-Αλεξίου της γραφής, και δεν ξεκουνιόμαστε με τίποτα! Τα ιδια και τα ιδια! β) Αλλά αυτό δεν θα πείραζε, αν ο ορίζοντας ήταν μεγαλύτερος, αν υπήρχε θεση για περισσότερους. Τόσο μικρή όμως που ειναι η πίτα, πρέπει να αποκαθηλώσεις τους μεν για να βαλεις του δε, κι αυτο ειναι λυπηρο γιατι, υπερεκτιμημένοι ή όχι, είναι αξίες μας και τους αγαπάμε.
Aporimene,
με ενοχλεί αφάνταστα που γράφεις ελληνικά και βάζεις λατινικό ερωτηματικό. Στο δικό μου ιστολόγιο, θα σε παρακαλέσω να το αποφεύγεις.
Στην ουσία τώρα δεν πιστεύω πως κάποιος καθιερώνεται με μια συνωμοσία του σύμπαντος, όπως θα έλεγε και ο Κοέλιου. Η εφήμερη αναγνώριση δεν θα αντέξει όσο κι αν στηρίζεται σε μάρκετινγκ, διαφήμιση, αυτοδιαφήμιση... Η ετυμηγορία της ιστορίας αφήνει πίσω τέτοια φαινόμενα ή χειρότερα, σαν αυτά που εννοείς.
Πατριάρχης Φώτιος
Pellegrina,
έχω την εντύπωση πως η πίτα είναι πλέον μεγάλη, αλλά δεν εγκαθιδρύονται εύκολα άλλοι νεότεροι από δική τους αδυναμία: γράφουν ένα καλό πρωτόλειο και το πυροτέχνημα τελειώνει εκεί. Αλλιώς φρέσκα ονόματα με ένα ποιοτικό βιβλίο βγαίνουν δεκάδες...
Πατριάρχης Φώτιος
Πιστεύω πως ο πραγματικά καλός σπανίως ειναι "πυροτέχνημα": το πρωτόλειό του δεν ειναι τόσο καλό όσο λέτε, γιατί ως δημιουργος ανεβαίνει αργά, ξεδιπλώνεται βαθμιαία. Oπότε τα πραγματα γι αυτον ειναι ακομα πιο δυσκολα και τα παρατάει.Καιτο μάρκετινγκ πια, όπως λέει και ο Σταινερ, δεν εχει καιρό.Δεν δινει το χρονο και τις ευκαιριες σε νεους συγγραφεις.Αν ζουσαν σημερα ισως πολλοι μεγαλοι να μη να ειχαν υπαρξει. Διαβαζοντας τη βιογραφια του Μαρκες ειδα οτι τα τέσσερα πρωτα μυθιστορηματα του δεν ειχαν εμπορικη επιτυχία.
Και μια ρήση του Ρίλκε απο την ιδια βιογραφια, αφιερωμένη στα "πυροτεχνηματα"που λέτε: "Αν νομίζετε πως μπορειτε να ζησετε και χωρις να γραφετε, τοτε καλυτερα μη γράφετε"..
Pellegrina,
θα διαφωνήσουμε ως προς τα ελληνικά δεδομένα τουλάχιστον. Λες:
"το πρωτόλειό του δεν ειναι τόσο καλό όσο λέτε, γιατί ως δημιουργος ανεβαίνει αργά, ξεδιπλώνεται βαθμιαία. Oπότε τα πραγματα γι αυτον ειναι ακομα πιο δυσκολα και τα παρατάει."
Πολλά καλά έργα είναι τα πρωτόλεια Ελλήνων πεζογράφων (λ.χ. το Κιβώτιο του Αλεξάνδρου ως πρώτο του και τελευταίο μυθιστόρημα, ο Ισμαήλ της Γαλανάκη πρώτο και το καλύτερό της μυθιστόρημα, το Γιάντες της Μιχαλοπούλου δεν επαναλήφθηκε σε κανένα άλλο έργο της και πάρα πολλά άλλα.
Η θεωρητική σου σύλληψη ότι ο συγγραφέας ωριμάζει σταδιακά είναι λογικά σωστή, αλλά, αν και επιβεβαιώνεται πλειστάκις, εξίσου πλειστάκις αναιρείται στην πράξη.
Πατριάρχης Φώτιος
Πάσο!
Σημερα διαβασα στον Μπακουνακη στο Βήμα ότι ο πολύς Μισέλ Ουελμπέκ (προσωπικα δεν μου ρέσει) έστησε κουβεντολόι στο διαδικτυο, όπως καλή ωρα τώρα εμείς, περι ανεμων και υδάτων με κάποιον άλλο διάσημο των Γραμμάτων που μου διαφευγει και το βιβλίο ξεκινάει με 100.000 αντίτυπα.
Εγώ πάντως, Pellegrina, δεν είμαι ο Έλληνας Ουελμπέκ!!! Δεν ξέρω εσύ;
Καλές αναγνώσεις
Πατριάρχης Φώτιος
Ο ορίζοντας αποδοχής ενός έργου με βάση τις ιδιαιτερότητες μιας εποχής υπήρχε πάντα και θα υπάρχει, όσο αλλάζουν οι περιστάσεις. Συμφωνώ ότι υπάρχει αρκετός χώρος για πολλούς νέους συγγραφείς αλλά υπάρχει και πρόβλημα ανεύρεσης αναγνωστικού κοινού στη χώρα μας, επειδή αρκετός κόσμος αποφεύγει το διάβασμα. Το πρόβλημα είναι ότι κάποιοι κριτικοί βιβλίων ίσως έχουν κάποιες συνεργασίες με εκδοτικούς οίκους, ώστε να επαινούν κάθε βιβλίο,που προέρχεται από τον οίκο αυτό, τη στιγμή, που θα "θάβουν" άλλα βιβλία από άλλους εκδοτικούς οίκους.
Περιούσιε, ξέρεις κάτι συγκεκριμένο ή υποθέτεις; Αν ξέρεις και θέλεις να μιλήσεις ανοιχτά, ευπρόσδεκτος. Γιατί συχνά όλοι μας εικάζουμε συνεργασίες, αλλά, επειδή ζούμε στην Ελλάδα της συνωμοσιολογίας, δεν τους πολυδίνω βάση.
Πατριάρχης Φώτιος
Χρησιμοποιώ τη λέξη "ίσως", διότι δεν έχω κάτι χειροπιαστό. Από την άλλη πλευρά, όμως, μου κάνει ιδιαίτερη εντύπωση ότι ένα βιβλίο παρουσιάζεται ως αριστούργημα από ένα βιβλιοκριτικό, ενώ ένας άλλος το "θάβει"στα τρίσβαθα της γης. Απεχθάνομαι της θεωρίες συνωμοσίας αλλά δεν μπορώ να αγνοήσω τις σχέσεις, που ενδέχεται ορισμένοι κριτικοί βιβλίων να έχουν με διάφορους εκδοτικούς οίκους. Διευκρινίζω ότι δεν έχω κάποιες αποδείξεις και απλά διατυπώνω την άποψή μου, που ενδέχεται να είναι εσφαλμένη.
Σεβασμιώτατε Φώτιε , πώς μπορούμε να αξιολογήσουμε ένα λογοτεχνικό έργο του παρόντος με όρους του μέλλοντος ; Πόσοι άραγε το έχουν καταφέρει αυτό στο παρελθόν ; Κι αν κάποιοι το κατάφεραν κρίνοντας θετικά κάποιους δημιουργούς πόσους
άλλους οι ίδιοι έκριναν ,άδικα, αρνητικά ; Οι ίδιοι που επιδοκίμαζαν τον 19ο αιώνα τον Μπαλζακ (από τους λίγους σπουδαίους δημιουργούς που έτυχαν αναγνώρισης στην εποχή τους) δεν εκτίμησαν τα έργα του Σταντάλ (παρόλο που ο Μπαλζάκ τα είχε εκθειάσει) και πέρασαν αρκετές δεκαετίες για να βγει από την αφάνεια . Πόσοι εκτίμησαν τα έργα του Τζόις ή του Προυστ στην εποχή που αυτά πρωτοεκδόθηκαν ;
Βλέποντας μια λίστα συγγραφέων που κέρδισαν βραβεία και επαινέθηκαν από κριτικούς και αναγνώστες στα τέλη του 19ου αιώνα θα διαπιστώσει κανείς ότι το 90% αυτών , είναι παντελώς άγνωστοι σήμερα .
Το δεύτερο θέμα που θάθελα να θίξω είναι, γιατί εγώ ο αναγνώστης που απολαμβάνω ένα σύγχρονο έργο πρέπει να το κρίνω με όρους του μέλλοντος ; Αυτό θάπρεπε να είναι δουλειά του επαγγελματία κριτικού ή του ιστορικού ... Και για ποιο μέλλον μιλάμε ; Τι γνωρίζουμε γι'αυτό ώστε να τό έχουμε ως σημείο αναφοράς;
Φέτος διάβασα δύο κατά τη γνώμη μου (και σύμφωνα με τη γνώμη πολλών κριτικών)αριστουργήματα :το "Πέδρο Πάραμο" του Χουάν Ρούλφο και το "Ένας τάφος για τον Μπόρις Νταβίντοβιτς" του Ντανίλο Κις .Τι σημασία έχει αν μετά από 100 χρόνια κανείς δεν τους μνημονεύει; Θα οφείλεται στο ότι τελικά δεν ήταν διαχρονικά αριστουργήματα ή μήπως η μελλοντική εκείνη εποχή δεν θα είναι σε θέση να εκτιμήσει αυτά τα έργα (ας μην ξεχνάμε τον Μεσαίωνα);
Ίσως να παραείμαι σκεπτικιστής αλλά όλοι αυτοί οι προβληματισμοί μου περνάνε από το μυαλό και θεώρησα λογικό καθώς πίνω το καφεδάκι μου να τους μοιραστώ μαζί σου ...
Μεγάλο θέμα ανοίγεις. Θα συμφωνήσω με τις επισημάνσεις σου, αλλά θα τόνιζα με τη σειρά μου ότι σήμερα όσο ποτέ οι συγγραφείς -για να γίνουν μεγάλοι- εξαρτώνται από τα κυκλώματα. Έχω ένα φίλο μεταφραστή που εδώ και χρόνια θέλει να φύγει από την Αθήνα αλλά δεν μπορεί, επειδή "αν δεν ειμαι μέσα στα πράγματα θα πεινάσω". Το ίδιο ισχύει και για τους συγγραφείς που θέλοντας και μη παίζουν το παιχνίδι της δημοσιότητος.
Έχεις απόλυτο δίκιο όταν λες ότι οι υπερβολές δεν κάνουν καλό σε κανένα.
Περιούσιε, είναι πολύ λογικό ο ένας να εκτιμά το βιβλίο και ο άλλος να το κατακρίνει. Αυτό δείχνει πολυφωνία και όχι συνωμοσία... της κριτικής.
Πατριάρχης Φώτιος
Ναυτίλε, συμφωνώ μέχρι κεραίας σε όσα λες... Αν είπα για όρους μέλλοντος, εννοούσα απλώς μια συνθετική ματιά απόλαυσης (δηλαδή παρόντος) και αξίας (δηλαδή μέλλοντος). Μάλλον όμως σκέφτομαι ουτοπικά.
Είναι καλός ο καφές μας, άραγε;
Πατριάρχης Φώτιος
Λάκη, για να γίνουν εφήμερα μεγάλοι, εξαρτώνται από το αθηναιοκεντρικό σύστημα όπως όλη η αγορά... Τονίζω το "εφήμερα", γιατί δεν ξέρω αν αυτό το σύστημα θα τους σώζει ες αεί...
Την καλημέρα μου
Πατριάρχης Φώτιος
Ομως τι "μεγάλος" μπορεί να είσαι σε μια κοινωνία όπου το βιβλίο έχει τόσο μικρή κι απαξιωμένη θέση; "Μεγάλος" μέσα σε ένα "κύκλωμα"; Δηλαδή, απλώς ο πρώτος του ..χωριού;
Pellegrina,
Όσο πιο πολλούς μεγάλους και ουσιαστικά μεγάλους συγγραφείς βγάλουμε, τόσο α) θα καταξιώνεται περισσότερο μέσα στην κοινωνία η λογοτεχνία (ρομαντική άποψη) και β) θα βγούμε από τη μίζερη υπόσταση του χωριού προσεγγίζοντας τις μεγάλες λογοτεχνικές κουλτούρες (μεσο-μακροπρόθεσμα ρεαλιστική άποψη).
Γι' αυτό όχι γκρίνια αλλά κριτική, όχι θεωρίες συνωμοσίας αλλά αναγνώσεις με άποψη, όχι κριτικούς με παρωπίδες αλλά ανοιχτά μυαλά, όχι αφορισμούς αλλά διαλλακτικότητα [Δεν εξαιρώ καθόλου τον εαυτό μου από μονόπλευρες απόψεις και από κολλήματα ως προς συγγραφείς, αλλά είναι όλα γνήσια].
Πατριάρχης Φώτιος
Πατριάρχης Φώτιος
"ορίζοντας αποδοχής"!!!!
με έχεις εντυπωσιάσει. το επαναλμβάνω. ακόμα και στην commission θα σε θαύμαζαν.
για την εξασφάλιση λοιπον ενός ορίζοντα αποδοχής, εκατομμύρια άνθρωποι ξοδεύουν ολόκληρη τη ζωή τους. με τους συγγραφείς θα τα βάλουμε τώρα? - ωχ! sorry ;;;;
για τις συνωμοσίες και τατοιαύτα, το είπα πρώτος δεν το είπα;; αλλού οι συνομωσίες, είπα, και τα τοιαύτα, δεν το είπα;;
ένας ορίζοντας αποδοχής μόνο είναι και τ ίποτα περισσότερο. :-)))))
Φίλε Aporimene,
αν θέλω να σε κάνω μεγάλο συγγραφέα και έχω στη διάθεσή μου πέντ' έξι κριτικούς και ισάριθμες διαφημιστικές καμπάνιες, το πολύ πολύ να σε κάνω ευπώλητο (best-seller). Σε ένα χρόνο, πόσο μάλλον σε 10, δε θα σε θυμάται κανείς... Επομένως, όσο κι αν στηθεί ένα κύκλωμα, όπως το εννοείς, δεν θα καταφέρει να έχει μακροπρόθεσμα οφέλη. Εκτός αν επιθυμείς μια καλή αρπαχτή στην αγορά και τίποτα άλλο...
Πατριάρχης Φώτιος
ΥΓ. Το λατινικό ερωτηματικό το έχω πάντα στον νου μου και στο μάτι μου...: δείχνει μειωμένες αντιστάσεις σε θέματα γλωσσικής παιδείας, που να προχωρήσουμε σε θέματα λογοτεχνίας ή λογικής (φιλοσοφίας).
εκτος, Πατριάρχη, αν ε ι μ α ι οντως μεγαλος συγραφέας, οπότε βοηθάς εσύ με τους πεντέξι κριτικούς και τις διαφημιστικές και στα 10 χρονια σου γράφω εγω τέτοια αριστουργήματα που μαζί μου περνάς κι εσύ στην ιστορία ως η διορατικότητης που με ανέδειξε. Κοίτα ομως που στην πράξη αυτο δεν μπορει να συμβει και να το θέλεις. γιατί οι πεντέξι κριτικοί και οι διαφημιστικές καμπάνιες πρέπει να ζήσουν και δεν ζουν από τον ένα καλό αλλά από τους πολλούς μετριοκακούς. Οι οποίοι δεν γουστάρουν τον ένα καλό και τον κάνουν στην άκρη. Απλά και αυτονόητα πράγματα, το ένστικτο αυτοσυντήρησης της ομάδας. Η ομάδα είναι δημοκρατική, δεν φροντίζει για τον έναν. λογικό.
Pellegrina, φυσικά δεν μιλάμε για τον πραγματικά καλό.
Στο δεύτερο που λες: η ομάδα ζει με τους πολλούς μετριοκακούς τους οποίους τους έχει όποια στιγμή θέλει. Εκεί είναι το πρόβλημα: οι κριτικοί ασχολούνται με τους μετριοκακούς (σαν καφές ακούγεται αυτό!) όχι από συνεννόηση αλλά επειδή κάθε χρόνο εμφανίζονται τριάντα τέτοιοι και από αυτούς γεμίζουν συχνά τα φύλλα των εφημερίδων. Κάποιοι είναι μάλιστα και της μόδας...
Πατριάρχης Φώτιος
μειωμένες αντιστάσεις δείχνουν οι γλωσσικοί ακροβατισμοί του τύπου "ορίζοντας αποδοχής", αγαπητέ, και όχι τα λατινικά ερωτηματικά.
να μου επιτρέψεις :-)
Υπάρχει και ο όρος "ορίζοντας προσδοκιών". Προφανώς όμως ανέβηκα επίπεδο...
Πατριάρχης Φώτιος
υπάρχει ο όρος απο τη στιγμη που τον επινόησες; ό,τι πεις. ή είναι τώρα αυτό υπονοούμενο .... χο χι χι σε καλό σου...
ανέβα και κατέβα προς όποιο επίπεδο θέλεις φίλε φώτη και καλή σου μέρα!
Ο όρος "ορίζοντας προσδοκιών" είναι δεδομένος εδώ και 40 χρόνια από τον Robert Jauss και τη θεωρία της πρόσληψης. Αν εσύ αυτά τα βλέπεις πολύ επιστημονικά, μείνε με την προσωπική-σου αίσθηση κι αγνόησε ό,τι σε ξεπερνά.
Πατριάρχης Φώτιος
Post a Comment