Αμός Οζ, “Μεταξύ φίλων”

Το κιμπούτς Ικάτ ως μικρόκοσμος των διαπροσωπικών σχέσεων, των συλλογικών αποφάσεων που καταπιέζουν το ατομικό θέλω, των ασφυκτικών οριζόντων αλλά και της διάθεσης για κοινωνική προσφορά.

עמוס עוז‎ “בין חברים” 2012 Αμός Οζ “Μεταξύ φίλων”   μετ. Μ. Κοέν εκδόσεις Καστανιώτη 2019

Ισραηλινοί συγγραφείς, ιδίως μεταπολεμικοί. Έζησαν την αναγέννηση του κράτους του Ισραήλ. Βίωσαν άμεσα ή έμμεσα το Ολοκαύτωμα. Βρέθηκαν σε μια χώρα που μάχεται να επιβιώσει, αλλά καταπιέζει κιόλας τα δικαιώματα άλλων λαών. Κι αυτή η διπλή και τριπλή πίεση κάνει τους συγγραφείς να στέκουν στο οριακό σημείο μιας τραγικής μεταιχμιακότητας.

> Ο Άμος Οζ, ο μεγαλύτερος ίσως ισραηλινός συγγραφέας της εποχής του, γεννήθηκε στην Ιερουσαλήμ το 1939. Πριν ασχοληθεί με τη συγγραφή και τη δημοσιογραφία εργάστηκε επί πολλά χρόνια σε ένα κολλεκτιβοποιημένο αγρόκτημα (κιμπούτς). Συμμετείχε ενεργά, επί μία εικοσαετία, στην πολιτική ζωή του Ισραήλ, ως μέλος διαφόρων ειρηνιστικών κινημάτων. Είχε εκδώσει μυθιστορήματα, διηγήματα, πολιτικά δοκίμια και παιδικά βιβλία. Τα γνωστότερα μυθιστορήματά του είναι: "Ο Μιχαέλ μου" (το μυθιστόρημα που τον καθιέρωσε ως έναν από τους σημαντικότερους συγγραφείς του Ισραήλ), "Το μαύρο κουτί", "Η γυναίκα που γνώρισα", "Φίμα", "Νύχτα στο Τελ Κένταρ", "Η ίδια θάλασσα" και "Ιστορία αγάπης και σκότους". Έχει λάβει διεθνή λογοτεχνικά βραβεία και διακρίσεις ειρήνης, μεταξύ των οποίων το Βραβείο Λογοτεχνίας Χολόν και το γερμανικό Βραβείο Ειρήνης 1992. Ζούσε με την οικογένειά του στην πόλη Αράντ του Ισραήλ. Έφυγε από τη ζωή στις 28 Δεκεμβρίου 2018, σε ηλικία 79 ετών.

Περίμενα να δω πώς χειρίζεται τα θέματά του ο Amos Oz. Γιατί η διαφορά μεταξύ των μυθιστορημάτων, που αγαπήσαμε, και των διηγημάτων που ανοίγονται μπροστά μας πιθανόν να είναι μεγάλη.

Στην ουσία έχουμε οκτώ διηγήματα, αλλά με έναν έμμεσο τρόπο δεν είναι οκτώ διαφορετικά κείμενα, αλλά οκτώ διαμερίσματα σε ένα ενιαίο κτήριο. Κι αυτό το σπίτι είναι ένα φανταστικό κιμπούτς, που ονομάζεται Ικάτ. Εκεί ζουν οι ήρωες του πεζογράφου, εκεί δουλεύουν για το κοινό καλό, αλλά κι εκεί συναναστρέφονται ο ένας τον άλλο σε μια σειρά σχέσεων, τριβών και ανοχών. Ο μικρόκοσμος του κιμπούτς περιχαρακώνει τη δράση, αλλά συνάμα δημιουργεί τις συνθήκες για μια πιο ελεγχόμενη περιγραφή των επαφών και των αντιδράσεων κάθε προσώπου.

Ο κηπουρός του κιμπούτς μαθαίνει όλα τα κακά νέα σε όλες τις χώρες και στενοχωριέται πιο πολύ γι’ αυτά παρά για τη δική του ζωή, η εργαζόμενη στο πλυντήριο βλέπει με άφατη ανεξικακία τον άντρα της να πάει να μείνει στο σπίτι της ερωμένης του, ο ηλεκτρολόγος του κιμπούτς νιώθει απερίγραπτη ντροπή αλλά και αδυναμία να αντιδράσει για το γεγονός ότι η δεκαεπτάχρονη κόρη του πάει να συγκατοικήσει με τον γυναικά καθηγητή της, το δεκαεξάχρονο παλικαράκι πάει να δει τον πατέρα του στο νοσοκομείο, ο μικρός που φοβάται παραμυθιακούς εχθρούς και υφίστανται bullying από τα άλλα παιδιά, ο γραμματέας του κιμπούτς που είναι φιλήσυχος και συμβιβαστικός, η μητέρα που θέλει να στείλει τον γιο της να σπουδάσει αλλά το κοινόβιο αντιδρά, ο γηραιός τσαγκάρης που δεν θέλει να παροπλιστεί λόγω της κακής του υγείας…

Τα διηγήματα του Oz είναι αυτόνομα όσο κάθε χαρακτήρας, πάνω στον οποίο στήνονται, κρατά με το στίγμα του την αφήγηση γύρω του. Στην ουσία όμως δεν έχουν ιστορία με τέλος αλλά, καθώς το ένα άτομο περνά σε δευτερεύουσα θέση στο διήγημα του άλλου, όλα τα κείμενα συστήνουν τη βιογραφία ενός κοινόβιου, όπως περίπου το έζησε ή ήθελε να το δει ο συγγραφέας στη δεκαετία του ’50. 

Οι άνθρωποι του κιμπούτς δεν είναι μοιρολάτρες. Μάλλον αντιλαμβάνονται ότι οι άλλοι δεν είναι υποχείριά τους και δεν μπορούν να επέμβουν στη ζωή τους, ακόμα κι αν δεσμεύονται μ’ αυτούς με δεσμά αίματος ή γάμου. Είναι ενμέρει άβουλοι, είτε εξ ιδιοσυγκρασίας είτε εκ συνθηκών, προσπαθούν να συνεχίσουν τη δουλειά τους προς όφελος του συνόλου, παραμερίζοντας τις πίκρες τους, παλεύουν με τους δαίμονές τους σε έναν βουβό πόνο. Αυτός ο βουβός πόνος εκφράζεται είτε με τη σιωπή και την άφωνη ντροπή, είτε με το κλάμα του φοβητσιάρη μικρού παιδιού, που αντανακλά τις απειλές από τους εχθρούς.

Εμείς οι αναγνώστες, ωστόσο, διαβάζοντας τα διηγήματα του Oz, περνάμε σε μια ήσυχη θάλασσα ανάγνωσης. Μπαίνοντας στο βιβλίο συναντάμε μια απίστευτη ηρεμία, παρά τις υπόγειες θαλασσοταραχές, και πλέουμε χαλαρά, έξω από τη βοή του περιβάλλοντος. Δεν ξέρω πώς γίνεται κάτι τέτοιο. Δεν ξέρω πώς, ενώ οι ήρωες βιώνουν εσωτερικά τραύματα, εκπέμπουν μια γαλήνη, με εξαιρέσεις που δεν αλλοιώνουν τον κανόνα.

Πάπισσα Ιωάννα