“Το αδιανόητο τοπίο” του Τάκη Θεοδωρόπουλου

{Ζωγράφος μέσα στο μυθιστόρημα -2} Εν αρχή ην το ελληνικό τοπίο. Θεωρητικά δεδομένο και αντικειμενικό. Κι έπειτα έρχονται διάφοροι, από τον Γιαννόπουλο έως τον Ελύτη και τον Θεοδωρόπουλο. Να το εξηγήσουν, αισθητικά ή ιδεολογικά, και να στηρίξουν σ’ αυτήν την εξήγηση έναν ή περισσότερους ορισμούς της ελληνικότητας.

Ελληνικός εκ Πελοποννήσου: Τάκης Θεοδωρόπουλος “Το αδιανόητο τοπίο” 1991   [εκδ. Εστία] 2000   [εκδ. Ωκεανίδα] 2016   [εκδ. Μεταίχμιο]

Πριν το διαβάσω:

          Γιατί το διάλεξα; Ήταν ο φίλος-μου ο Αλκιβιάδης που μου το υπέδειξε ως το καλύτερο βιβλίο του Θεοδωρόπουλου μέσα στην τριαντάχρονη πορεία-του. Εγώ βέβαια έχω διαβάσει ήδη μερικά από τα τελευταία-του βιβλία. Έτσι δεν χρειάστηκε πολύ να επιβεβαιώσω τη γνώμη του καλού-μου φίλου.

Καθώς το διάβαζα:

          Είδα την τεθλασμένη πορεία του τοπίου (της Πελοποννήσου) μέσα στη ζωγραφική και από εκεί στην πεζογραφία. Στην ουσία πρόκειται για μια μυθιστορηματική βιογραφία ενός ζωγράφου, του Γιώργου Γαλανού (τι όνομα για ζωγράφο!). Που έμεινε γνωστός για τα πελοποννησιακά τοπία-του.

          Τι σημαίνει τεθλασμένη;

          Το ίδιο το τοπίο πρώτα. Έπειτα η σύλληψή του μέσα από τα λόγια και τους πίνακες του Γαλανού. Σε τρίτο επίπεδο οι αντιλήψεις περί τον ζωγράφο και τα έργα-του από τους περιιστάμενους στη Δημητσάνα. Εκεί είχε καταφύγει ο Γαλανός για να βρει το κέντρο της καλλιτεχνικής-του υπόστασης. Έπειτα είναι ο “γράφων”, όπως αυτοονομάζεται. Συλλέγει πληροφορίες, τόσο από τους άλλους όσο και από τις Ιδιόχειρες Σημειώσεις του ίδιου του βιογραφούμενου, αλλά και από τα έργα που έχει μπροστά στα μάτια-του. Αυτός προσπαθεί μέσω της γραφής να προσδιορίσει τον χαρακτήρα του Γαλανού και τη ζωγραφική-του. Τέλος, πέμπτος στη σειρά έρχεται ο αναγνώστης του μυθιστορήματος που προσπαθεί μέσα από τις διάφορες ματιές, οπτικές γωνίες, εκδοχές, ερμηνείες να διακριβώσει το τοπίο και τον ζωγράφο.

Πελοποννησιακό τοπίο    (ελληνικότητα;)

Γιώργος Γαλανός              (καλλιτέχνης)

Περιιστάμενοι                   (βιώνοντας τον ζωγράφο)

Γράφων                            (διαμεσολαβητής ερμηνειών)

Αναγνώστης                     (αποδέκτης και αξιολογητής ερμηνειών)

          Καθώς το διάβαζα, συνεχώς μου ερχόντουσαν στον νου, υπαγορευμένες από το ίδιο το μυθιστόρημα. Οι ιδέες του Περικλή Γιαννόπουλου, που επηρέασε τη γενιά του ’30 ως προς τον τρόπο που αναζήτησε την ελληνικότητα. Στο ίδιο κάδρο ο Καζαντζάκης με το “Ταξιδεύοντας στον Μοριά” και η δική-του ματιά. Ψάχνω μάταια να θυμηθώ άλλες ανάλογες απόπειρες να συνδυαστεί το τοπίο με την ελληνική ουσία (ναι, ο Ελύτης με το Αιγαίο, ο Καραγάτσης με τον μεσογειακό χώρο και τη δύσκολη ενσωμάτωση των ξένων, ναι…), αλλά ποιοι άλλοι;

          Σε τι συνίσταται αυτή η ελληνικότητα; Κατά βάση είναι ένα απηνές κίτρινο, τοποθετημένο σε μια κλίμακα από το πιο αχνό μέχρι το πιο βαθύ, που αποδίδει τον ήλιο και το άπλετο, σκληρό, αδίστακτο φως-του. Ο Θεοδωρόπουλος ξεκινά με το δύσκολο έργο να αποδώσει με λόγια τα χρώματα. Και το καταφέρνει με πολλές λέξεις στην παλέτα-του. Ώσπου να φτάσει στο κίτρινο που πρέπει να δείχνει τον μεσογειακό ήλιο να ραπίζει ανελέητα τους πελοποννησιακούς όγκους. Σ’ αυτό δεν περιλαμβάνονται οι κάτοικοι, άρα όχι οι Έλληνες. Παρά μόνο ο χώρος ως τοπίο που συνεχώς πλάθεται (είναι και τα τεχνητά κατασκευάσματα συνέχιση και επέκταση του φυσικού χώρου). Ένα τοπίο με τη γεωφυσική-του ευδαιμονία, την αντανάκλαση του φωτός, την εντύπωση του κύκλου… Όλα αυτά συμπλάθουν το τοπίο ως συμπύκνωση άλλων τοπίων, αναμνήσεων, αισθήσεων και συναισθημάτων, με άλλα λόγια το τοπίο ως Ιστορία ενός χρόνου που γίνεται χώρος.

          Έχω την αίσθηση ότι η ελληνικότητα στο βιβλίο δεν προσφέρεται ως απάντηση. Κι αυτό ακριβώς λέει ο Θεοδωρόπουλος μέσα από τις διαθλάσεις-του: πουθενά δεν φαίνεται μια τελεσίδικη σύγχρονη, επίκαιρη απάντηση στο ερώτημα περί ελληνικής φύσης, ψυχής, αίσθησης κ.ο.κ. Πιο πολύ, μετράει η πορεία του ανθρώπου προς αυτήν την πρόκληση. Αυτός συντρίβεται από την αναμέτρηση με το τοπίο και μένει ες αεί ηττημένος. Συντρίβεται συχνά για τις ιδέες του που μπορεί να ταυτιστούν με ακραίες πολιτικές θέσεις. Όπως συνέβη εδώ με την ανάμειξη του Γαλανού στη χουντική φιλοδοξία για την ίδρυση μιας «Πανελληνίου Πολιτείας». Έτσι, το τοπίο ίσως μπαίνει σε δεύτερη μοίρα. Και το βιβλίο εστιάζει στον άνθρωπο που αναμετριέται μ’ αυτό, τον Γαλανό που σκιαγραφείται δίπλα, μπροστά και απέναντι στον ανθρωποχώρο της Δημητσάνας, το πολιτικό στίγμα της θέασης του τοπίου που πάντα θα είναι ιδεολογική. Το τοπίο είναι το αναπάντητο σημείο, ενώ ο άνθρωπος που το πλησιάζει ίσως είναι πιο πιθανόν να διευκρινιστεί ο τρόπος με τον οποίο ζει. Και σ’ αυτήν την ελληνικότητα το κέντρο Γαλανός-τοπίο περικλείεται από ανθρώπους, όπως ο μαικήνας Θερσίτης, ο γκαλερίστας Βατικιώτης, ο βιογράφος Νεάρχου κ.ο.κ. Οι άνθρωποι αυτοί –με δηλωτικά επώνυμα- προσφέρουν στον αναγνώστη μια οπτική της προσέγγισης της γαλανικής ματιάς.

Αφού το διάβασα:

          Δεν ξέρω τελικά αν είναι το καλύτερο βιβλίο του Θεοδωρόπουλου. Σίγουρα είναι καλογραμμένο, με σταδιακό ξεδίπλωμα του Γαλανού και της στάσης-του απέναντι στο ελληνικό τοπίο. Ο προβληματισμός-του με συνοδεύει και μετά το πέρας-του.

[Το κείμενό-μου έπρεπε να κοσμείται από τους πίνακες του Γαλανού, αλλά δεν πήρα την άδεια γι’ αυτό!!! Επομένως, στολίζεται με εικόνες που βρήκα σε: tokuhain.arukikata.co.jp,   www.notospress.gr,   www.news.gr,   adamaston.blogspot.gr,   www.kevinhunterartgallery.com,   www.In2life.gr  και   adcfineart.com]

Πατριάρχης Φώτιος