“Η επινόηση της μοναξιάς” του Paul Auster

Όταν διαβάζει κανείς τον Αμερικάνο συγγραφέα, καταλαβαίνει εξ αρχής ότι η γλώσσα είναι δοξάρι στα χέρια-του. Κι αν αυτή συνδυάζεται με στοχασμό, ευφυή πλοκή και βαθιές κοφτερές ματιές, τότε το κάθε βιβλίο είναι ένα μικρό κομψοτέχνημα. Αλλά όχι όλα-του…

Paul Auster “The Invention of Solitude” 1982 “Η επινόηση της μοναξιάς” μετ. Σ. Αργυροπούλου εκδόσεις Μεταίχμιο 2015

          Τελικά μπορεί κανείς να πει ότι ο Auster έγινε συγγραφέας επειδή πέθανε ο πατέρας-του. Κι όντως το πρώτο-του πεζογραφικό έργο είναι αυτό, που γράφτηκε μετά την εσωτερική αναστάτωση για έναν άνθρωπο (τον πατέρα-του), ο οποίος μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν αόρατος.

          Το πρώτο μέρος με τίτλο “Πορτρέτο ενός αόρατου ανθρώπου” είναι ένα αυτοβιογραφικό δοκίμιο, το οποίο αναλύει με αφορμή το θάνατο του πατέρα του συγγραφέα τη σχέση-του με αυτόν. Είναι ένας μονόλογος απολογισμού και απολογίας, καθώς ο Auster ανακαλύπτει ότι δεν ήξερε τον πατέρα-του, έζησε μαζί-του και ποτέ δεν τον αντιλήφθηκε, καθώς –αποδεικνύεται ότι- ο άνθρωπος που τον γέννησε και τον μεγάλωσε ήταν “αόρατος”, αφανής, άγνωστος... Απέκτησε στα μάτια του Πωλ Ώστερ εικόνα και μορφή, όταν πέθανε, γεγονός που παρακίνησε τον λογοτέχνη να βρει στη γραφή τα υλικά για να τον αναβιώσει.

          Πρώτο θέμα λοιπόν είναι η συγγενική σχέση που, όσο είναι εν ζωή και τα δύο μέλη, θεωρείται αυτονόητη συνθήκη, απλή καθημερινή συμβίωση, αόρατος δεσμός που δεν βαραίνει. Όταν όμως ο ένας από τους δύο χαθεί, ξεδιπλώνονται στη συνείδηση του άλλου, έστω και αναδρομικά, οι τρόποι, τα αισθήματα, οι συναντήσεις, οι επιδράσεις αυτού που έφυγε. Ανακαλύπτουμε τον άλλο όταν τον χάσουμε, ξαναζούμε τις στιγμές μαζί-του όταν τις αναπολούμε, δεν αναγνωρίζουμε τον πατέρα, τη μητέρα, τα αδέλφια-μας παρά μόνο όταν τα δούμε από απόσταση και λυπούμαστε που δεν μπορούμε να γυρίσουμε τον χρόνο πίσω και να τα ξαναφέρουμε στη ζωή-μας.

          Δεύτερον, εξίσου σημαντικό αν και όχι τόσο εμφανές, είναι η γραφή ως τρόπος απαθανάτισης όσων η ψυχή-μας επιζητεί. Ο Ώστερ καταφεύγει στο χαρτί για να μπορέσει να κρατήσει ζωντανό τον πατέρα-του, να αναπλάσει το παρελθόν που έζησαν μαζί, αλλά και πιο πίσω τις ιστορίες από την εποχή του παππού και της γιαγιάς-του, και να διασώσει από τη λήθη την ιστορία του εβραϊκού σογιού-του. Ο θάνατος του πατέρα-του τον οδηγεί στη συγγραφή ως απάντηση στην απώλεια. Η γραφή είναι το αντίβαρο στη λησμονιά, scripta quae manent, έγγραφη διατήρηση αναμνήσεων και σκέψεων για ένα πρόσωπο που δεν ζει πια.

          Το δεύτερο μέρος του κειμένου ονομάζεται “Το βιβλίο της μνήμης”, όπου αλλάζει ύφος και τρόπος γραφής. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνει τη θέση-της στην τριτοπρόσωπη, με άξονα τον ίδιο τον συγγραφέα και την προσπάθειά-του να καταγράψει όσα ξεχνιούνται και να διασώσει στο χαρτί όσα ζει. Υπό μια έννοια λοιπόν συνεχίζει από άλλη οπτική γωνία το πρώτο μέρος. Γράφτηκε λίγο μετά το πρώτο και συμπεριλήφθηκε στον ίδιο τόμο άμα τη εκδόσεις-τους ως οι δύο όψεις μιας κοινής λογικής.

          Αποτελείται από μικρά αποσπάσματα, θραύσματα αφήγησης αλλά και μικρές βιογραφίες ή άλλα κομμάτια, γραμμένα με ένα αόριστο, θολό ύφος. Η συνοχή-τους είναι ισχνή και πρέπει να διαβάζει κανείς με προσοχή και με διάθεση να ενώσει όλα σε ένα ενιαίο όλο, το οποίο ωστόσο δεν είναι πάντα εφικτό. Στην ουσία είναι η ανακατασκευή της συγγραφής με την αφήγηση του πώς έγινε ο Ώστερ συγγραφέας, τα ταξίδια και οι εμπειρίες, η στάση-του απέναντι στη ζωή.

          Ενώ το πρώτο μέρος με καθήλωσε με τη λεκτική μετατροπή της βιογραφίας του πατέρα σε αυτοβιογραφικό δοκίμιο, το δεύτερο με απογοήτευσε γιατί ήταν ένα ομφαλοσκοπικό κείμενο που δεν ανοιγόταν προς τα έξω.

[Το φωτογραφικό υλικό αντλήθηκε από: www.randykinnick.com, www.lux-limo.co.uk, imggood.com, derekberry.wordpress.com, vivi.pblogs.gr και www.colethompsonphotography.com]

Πατριάρχης Φώτιος