Sunday, September 20, 2015

“Φύλλο μηδέν” του Ουμπέρτο Έκο


Πόσο τα ΜΜΕ προκαθορίζουν το γίγνεσθαι; Σήμερα, ημέρα εκλογών, βγαίνει το “Φύλλο μηδέν” ή θα μπορούσε να είναι η “Εκπομπή μηδέν”, καθώς τα ΜΜΕ επεμβαίνουν και επιχειρούν να καθορίσουν την πραγματικότητα. Η λογοτεχνία είναι για τον Έκο ένας τρόπος να εφαρμόσει τις θεωρητικές-του ιδέες, τόσο για τη δύναμη της γλώσσας και της αφηγηματικής κατασκευαστικότητας, όσο και για τα σημεία που διαμορφώνει ο άνθρωπος για να νοηματοδοτήσει τον κόσμο: έτσι γράφει ένα βιβλίο για τη δύναμη/αδυναμία του Τύπου να κατασκευάσει το είναι.


Espresso:
Umberto Eco
“Numero Zero”
Bompiani 2015
Ουμπέρτο Έκο
“Φύλλο μηδέν”
μετ. Έ. Καλλιφατίδη
εκδόσεις Ψυχογιός
2015
 


          Το βασικό θέμα που απασχολεί τον Έκο (νομίζω ότι μόνο σ’ αυτό το βιβλίο-του, αλλά εν μέρει ή εν όλω και σε άλλα) είναι η αλήθεια. Η δημοσιογραφική και η ιστορική αλήθεια. Πώς δηλαδή πλησιάζει ο άνθρωπος την πραγματικότητα, αν υπάρχει βέβαια η τελευταία, πώς την παρουσιάζει ή την πλάθει, πώς επινοεί ό,τι δεν ξέρει, πώς προβάλλει ως πραγματικότητα τη δική-του σύλληψη. Και η δημοσιογραφία των σημερινών μίντια είναι η φάμπρικα κατασκευών, άλλοτε σκόπιμων κι άλλοτε υποκειμενικά παραπλανητικών. Κι η ιστοριογραφία;
          Μια ομάδα δημοσιογράφων πειραματίζεται για έναν χρόνο πάνω σε μια φανταστική εφημερίδα με το όνομα “Αύριο”. Αν μπορέσει και ολοκληρωθεί το πλάνο, η εφημερίδα θα κυκλοφορήσει κανονικά την επόμενη χρονιά. Ωστόσο βασικός στόχος της ομάδας δεν είναι η αλήθεια, αλλά ο λαϊκισμός, η λασπολογία, η ωραιοποίηση, το στερεότυπο, η συμβατικότητα, η λασπολογία, με λίγα λόγια ό,τι θα τραβήξει την προσοχή των αναγνωστών, ασχέτως αν είναι πραγματικό ή πλαστό. Η δημοσιογραφία γίνεται λανθανόντως λογοτεχνία, όχι με το ίδιο καλαίσθητο ύφος, ούτε με τη ρητή διαβεβαίωση ότι γράφει φανταστικά σενάρια, αλλά με την υπόρρητη δήλωση ότι γράφει αλήθειες, ενώ ουσιαστικά λειτουργεί ευφάνταστα και επινοητικά.
          Και τότε, σκάει μια υποψία ότι ο Μουσολίνι είχε έναν σωσία, ο οποίος έπαιξε καθοριστικό ρόλο τις τελευταίες μέρες-του, όταν οι Σύμμαχοι απελευθέρωναν την Ιταλία. Κι όταν ανακοινώθηκε ο θάνατός-του, (τώρα “αποκαλύπτεται” ότι) στην ουσία νεκρός ήταν ο άλλος, ενώ ο Ντούτσε είχε φυγαδευτεί στην Αργεντινή. Ένα κλασικό σενάριο συνωμοσιολογίας που επιδέχεται πολλών ερμηνειών και δείχνει πόσο εύκολο είναι να πειστεί ο μέσος άνθρωπος από τα ΜΜΕ ότι κάτι κρύβεται που δεν του το λένε, αλλά πρέπει να το ξέρει.
          Ο Ιταλός συγγραφέας ποτέ δεν ήταν καθαρόαιμος λογοτέχνης και δεν κατάφερε απόλυτα στα μυθιστορηματικά-του έργα να στεγάσει τις ιδέες-του κάτω από μια λογοτεχνική σκεπή. Αντίθετα, κι αυτό ισχύει κι εδώ, υπερτερούν οι σημειολογικές-του αναφορές, η πλοκή υπάρχει μόνο όσο υπηρετεί τους διαξιφισμούς ιδεών, τα πρόσωπα σαν μαριονέτες κινούνται μέσα στο ιδεοπλαστικό πλαίσιο του Έκο. Παρ’ όλα αυτά, η ιδέα της ίδρυσης μιας εφημερίδας και όλο το συμβολικό πεδίο που πλάθεται είναι πολύ εύστοχο, αφού αναδεικνύει με την υπερβολή και τη σκοπιμότητά-του τη διαφθορά των ΜΜΕ, τα υπόγεια παιχνίδια παραπλάνησης, τον λαϊκισμό-τους και τη διαστρέβλωση κάθε κανόνα δεοντολογίας, προς εξυπηρέτηση κάθε είδους προπαγάνδας.
Τελικά, το εγχείρημα αποτυγχάνει με μια δολοφονία, οργανωμένη από τα συμφέροντα που γεννούν και φοβούνται τη δημοσιογραφική “αλήθεια”.

[Δανείστηκα τις εικόνες που συνοδεύουν την ανάρτηση με τη σειρά παρουσίασης από: cuetherant.com, www.ips.org, www.lessignets.com και www.vvclassroom.com]

Πατριάρχης Φώτιος 

8 comments:

Ρόζα said...

Ούτε μια σκέψη σου ούτε ένα σου συναίσθημα.
Ρηχή παρουσίαση, πανομοιότυπη με όλων των άλλων.
Μένεις στην πραγματικότητα του κειμένου, αδυνατώντας
για ένα παραπέρα βήμα. Αναμενόμενο.
Παρεμπιπτόντως, υπάρχει στο βιβλίο ένα λάθος που δεν
ξέρω αν είναι τυπογραφικό, μεταφραστικό, τυχαίο ή σκόπιμο.
Ψάξ' το, εσύ που έχεις τα μέσα, και λύσε μου την απορία.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ρόζα,
δεν μου γεννήθηκαν περαιτέρω σκέψεις ή συναισθήματα,
επειδή δεν με άγγιξε ουσιαστικά το βιβλίο.
Ωραίο ως ιδέα, αλλά λειψό μυθιστορηματικά,
πολύ σημειωτικό αλλά καθόλου ζωντανό.
Αν εννοείς αυτό ως αναμενόμενο, ναι. Αλλιώς τι;

Δεν υπάρχει περίπτωση να βρω το λάθος, επειδή δεν έχω τα μέσα
(Ποια εννοείς;)
Καλό φθινόπωρο
Π.Φ.

Ρόζα said...

Αναμενόμενη η ρηχότητά σου.
Τα μέσα δεν χρειάζονται για να βρεις το λάθος
(που δεν το είδες επειδή είσαι ανεπαρκής αναγνώστης)
αλλά για να μου λύσεις την απορία σχετικά με το είδος του.
Μη με προκαλείς περαιτέρω.
Αγάπη μου.

Ρόζα said...

Και δε μου λες, ρε συ μάστορα, ποιος αποφαίνεται ότι ο Ιταλός συγγραφέας ποτέ δεν ήταν καθαρόαιμος λογοτέχνης και δεν κατάφερε απόλυτα στα μυθιστορηματικά του έργα να στεγάσει τις ιδέες του κάτω από μια λογοτεχνική σκεπή; Η Μυριόβιβλος ή η Εκατονταπυλιανή;

Το λάθος ακόμα να το βρεις;

Πάπισσα Ιωάννα said...

Έξεστι Ρόζα ασχημονείν.

Σ' αυτήν συγχωρώ τα πάντα, αφού έχει το ακαταλόγιστο, μπορεί να σπάει ό,τι θέλει μέσα στο Βιβλιοκαφέ, να με λούζει πατόκορφα...
Τα πάντα.
Π.Φ.

Ρόζα said...

Έξεστι Φωτίω λαμογείν.

Εικονοκλάστης said...

Η στάση των ελληνικών ΜΜΕ,με απόλυτο αποκορύφωμα τη στάση τους στο δημοψήφισμα, θα έφερνε τον Εκο σε αμηχανία...
Όχι για τον ολοκληρωτικό τρόπο που προσεγγίζουν την ενημέρωση αλλά για το πόσο ερασιτέχνες είναι. Προπαγάνδα της οκας που γυρίζει μπουμπερναγκ και συνεχόμενα εκλογικά αποτελεσματα που δεν μπορούν να τα προβλέψουν ούτε οι εταιρείες δημοσκοπήσεων ούτε οι καθε είδους ελίτ.
Ελλειψη επικοινωνίας ανάμεσα σε βάση και ελίτ ή απλά απουσία ελιτ;Ιδεολογική τύφλωση απλά.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Εικονοκλάστη,
νομίζω ότι ο Έκο αυτό ακριβώς φαντάζεται, αν δεν το ζει κιόλας στην Ιταλία.
Οι δημοσιογράφοι νομίζουν (και μέχρις ενός σημείου το καταφέρνουν)
να κατασκευάσουν την πραγματικότητα
όπως σκόπιμα θέλουν αυτή να είναι.
Π.Φ.