“Το γυάλινο κλειδί” του Dashiell Hammett

Πώς διαβάζεται ένα αστυνομικό μυθιστόρημα 80 χρόνια μετά; Το όνομα βέβαια του Hammett είναι εχέγγυο, αλλά όλα περνάνε από την κρησάρα του χρόνου.

 

Αμερικάνικος καφές με ουίσκι: Dashiell Hammett “The Glass Key” 1931 “Το γυάλινο κλειδί” μετφ. Χ. Παπαδημητρίου εκδόσεις Μεταίχμιο 2014

 

            “Το γεράκι της Μάλτας” του Ντάσιελ Χάμετ θεωρείται το απόλυτο αμερικάνικο αστυνομικό μυθιστόρημα, αφού δίπλα στη σοφά φτιαγμένη πλοκή κυριαρχεί η ωμή ρεαλιστική απεικόνιση της Αμερικής του ’30, οι tough guys της εποχής, οι στερεοτυπικοί χαρακτήρες που ξεκινούν από τον ίδιο τον ντετέκτιβ με την ανυποχώρητη κοψιά, την ζόρικη ηθική (χωρίς να λείπουν και οι πράξεις καλοσύνης), το αγέρωχο ύφος ακόμα και μπροστά στην αστυνομία, την αμείλικτη γροθιά και τον ριψοκίνδυνο τρόπο ζωής. Ο Χάμετ αποτύπωσε φιγούρες που δεν φαίνονται ξένες με την ατμόσφαιρα της αμερικανικής μεγαλούπολης και της μεσοπολεμικής κοινωνίας.

            Δυο χρόνια αργότερα ο Αμερικάνος συγγραφέας ακολουθεί τα ίδια χνάρια: Αμερική του μεσοπολέμου, νυχτερινός υπόκοσμος που ελέγχει περιοχές και κινεί τα νήματα παρασκηνιακά, χαρτοπαιξία και μοιραίες γυναίκες, χρέη και απειλές, φόνοι και πολιτικές εμπλοκές, σκληρά αντράκια και ωμοί μπράβοι.

            Δυστυχώς οι εντυπώσεις που μου άφησε το δεύτερο αυτό βιβλίο του Χάμετ ήταν εξ αρχής οικτρές. Οι χαρακτήρες είναι πολύ αδρά σκιαγραφημένοι, πρόχειροι, σαν να είναι καρικατούρες της εποχής, ο Νεντ Μπόμοντ ενεργεί στην αρχή του έργου πρόχειρα και αψυχολόγητα, χωρίς να συνειδητοποιεί τι ακριβώς θα πετύχει κι, όταν αποκαλύπτεται το κόλπο με το καπέλο, ο αναγνώστης απορεί για την αφέλειά-του. Και στη συνέχεια παίρνει τον γνωστό ρόλο των νουάρ μυθιστορημάτων, τον ρόλο του ανήθικου ανθρώπου που μετέρχεται ανήθικων μέσων για να πετύχει τον σκοπό-του. Ναι, ξέρω, έπρεπε να περιμένω κάτι τέτοιο, αφού αυτόν τον δρόμο πήρε η αμερικάνικη αστυνομική λογοτεχνία. Ναι, ξέρω, είναι το κλίμα του μεσοπολέμου, όπου o “ντετέκτιβ” δεν είναι αθώος και αποστασιοποιημένος από το έγκλημα. Ωραία όλα αυτά, αν…

            …αν ο συγγραφέας έπειθε ότι δεν κάνει ό,τι και ο κινηματογράφος που αφήνει τη βία και την παρανομία να κυριαρχήσουν και δείχνει τη σαπίλα της κοινωνίας ως νομοτελειακή αναπόφευκτη συνθήκη. Είμαι ηθικιστής; Ναι και όχι. Στο “Γεράκι της Μάλτας” ο Χάμετ ήταν ο ίδιος όπως περιγράφει το κλίμα και την αμερικάνικη νύχτα, αλλά έφτιαξε ένα αστυνομικό έργο με πλοκή και με λογική στην ηθική και στην ανηθικότητα. Εδώ, με ενοχλεί που δείχνει ότι όλα είναι επιτρεπτά, όλα είναι αποδεκτά σε μια φαύλη κοινωνία κι επιπλέον μένει τόσο κολλημένος στην αστυνομική χροιά που ο αναγνώστης απλώς παρακολουθεί αλλά δεν σκέφτεται. Τις ίδιες αλλά και άλλες παρόμοιες αντιρρήσεις εξέφρασαν μερικοί κριτικοί:

David T. Bazelon, writing for the Commentary, thought that Hammett had attempted a conventional novel, in which characters act for reasons of loyalty, passion, or power. But even on those generous grounds, he found the novel unsatisfactory: “We never know whether [the] motive in solving the murder is loyalty, job-doing or love... this ambiguity reflects, I think, Hammett’s difficulty in writing an unformularized novel-- one in which an analysis of motives is fundamental.” Other critics wrote that the novel was “Hammett’s least satisfactory,” and that the hero was “mechanical and his emotions were not there.” Robert Edenbaum, for basically the same reasons, called The Glass Key Hammett’s “least satisfactory novel... [in Hemingway] the mask is lifted every time the character is alone; he admits his misery to himself...exposes his inner life. The Hammett mask is never lifted; the Hammett character never lets you inside. Instead of the potential despair of Hemingway, Hammett gives you unimpaired control and machinelike efficiency.”

[The Glass Key - Wikipedia, the free encyclopedia (Critical Receptions)]

            Φυσικά, όλα αυτά διαβάζονται και από την άλλη σκοπιά. Το έργο φαίνεται αστυνομικό αλλά κατά βάθος είναι πολιτικό. Γι’ αυτό, οι πράξεις έχουν ένα βαθύτερο πολιτικό σκοπό, η κοινωνία παρουσιάζεται από τη σκοπιά της παρανομίας, η πολιτική διαφθορά είναι καθεστώς που κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει. Έτσι, ο αναγνώστης μπαίνει βαθιά στο κλίμα της εποχής, γνωρίζει τον αμερικάνικο υπόκοσμο και ζωντανεύει μπροστά-του όλο το σκηνικό μιας παρηκμασμένης κοινωνίας που δρα στο παρασκήνιο. Οι χαρακτήρες είναι αρνητικοί, γιατί μ’ αυτόν τον τρόπο τους γαλούχησε η κοινωνία, έτσι μπορούσαν να οδηγηθούν μέσω της δικής-τους ηθικής στον σκοπό-τους, στην πολιτική πρέπει να νικάνε οι λιγότερο κακοί. 

[Οι εικόνες αντλήθηκαν από: luxedb.com, www.smithsonianmag.com, www.jaguarheritage.com, peresblancs.blogspot.com και article.wn.com]

Πατριάρχης Φώτιος