Wednesday, October 30, 2013

Ποίηση, η φιλοσοφία της γλώσσας

Αν η πεζογραφία επιχειρεί να αποτυπώσει ή να κατασκευάσει μια πραγματικότητα, η ποίηση επιδιώκει να φιλοσοφήσει πάνω σ’ αυτή.
Η αφήγηση, στηριζόμενη στην κυριολεκτική απόδοση όσων εξιστορεί, λειτουργεί σαν διαφάνεια που αίρει τα όποια εμπόδια, ώστε ο αποδέκτης-της να δει τον κόσμο (πραγματικό ή πλαστό δεν έχει σημασία) και να αντιληφθεί την αλληλουχία των γεγονότων, των προσώπων, των καταστάσεων. Η γλώσσα σκύβει για να αποδώσει, πιστεύοντας ή υποκρινόμενη το έργο-της, την πραγματικότητα έξω από αυτή, σαν να μην υπάρχει τίποτα ανάμεσα στα γεγονότα και τον αναγνώστη. Είναι η κάμερα που δεν φαίνεται, όταν ο θεατής βλέπει μέσα από μια ανεπαίσθητη οθόνη τον κόσμο που ξετυλίγεται μπροστά-του.
Η ποίηση από την άλλη είναι αυτοαναφορική. Δείχνει ή επινοεί έναν κόσμο, αλλά συνάμα με το γλωσσικό πρίσμα-της τον σχολιάζει. Πιο πολύ από την εικόνα, τη σκηνή, το πλάνο, την αλληλουχία στιγμών, μετράει ο τρόπος σύλληψής-τους και ακόμα περισσότερο η στάση του γράφοντος γι’ αυτά. Η ποίηση δεν είναι διάφανη, δεν είναι καν διαπερατή, αλλά είναι ένα χρωματιστό γυαλί που κάνει σκόπιμα αισθητή την παρουσία-του και διαδηλώνει ότι ο αναγνώστης θα δει μια διαθλασμένη πραγματικότητα. Η πολύσημη στάση του γράφοντος οδηγεί σε ντόμινο πολλαπλών θεωρήσεων από τον αναγνώστη, κάνει τον αναγνώστη φορέα της φιλοσοφικότητας με την οποία αξίζει να διαβάζουμε τα φαινόμενα.
Ακόμα και τα πεζά κείμενα, που δεν υποκρίνονται την αληθοφάνεια των δεικνυομένων, που επεξεργάζονται μετωνυμικά τη γλώσσα, που επιλέγουν λέξεις και κιάλια θέασης, που στέκονται πάνω στην εξωτερική πραγματικότητα κάνοντάς-την εσωτερική, φιλοσοφούν με τη γλώσσα-τους. Η ποιητικότητα δεν είναι απλώς οι ασυνήθιστες λέξεις, ο λυρισμός, τα σχήματα λόγου που συνυποδηλώνουν αντί να δηλώνουν. Είναι πιο πολύ η πρόθεση του συγγραφέα να ξεψαχνίσει τον κόσμο αναλύοντας πίσω από τη “γεγονότητά”-του, δουλεύοντας κάτω από την επιφάνεια των συμβάντων, παρουσιάζοντας την πραγματικότητα πρώτιστα με τον εσωτερικό τρόπο της σκέψης παρά της όρασης, αναδεικνύοντάς-την με τη γραφή που ανοικειώνει την καθημερινή πρόσληψη.  
Όταν ο αναγνώστης διαβάζει ένα ποιητικό κείμενο, ξέρει λόγω της γλώσσας ότι οφείλει να αποστασιοποιηθεί, λιγότερο ή περισσότερο ανάλογα με το ποσοστό της ποιητικότητας, από την απλή κατανόηση εικόνων. Η όραση και η σύνθεση εικόνων είναι περισσότερο ο καμβάς για τη φιλοσοφική ανασύνθεση της ζωής. Η γραφή αναγκάζει τον αναγνώστη να σκεφτεί, να δει το ίδιο πράγμα με λοξό τρόπο, να ξαναδιαβάσει το εξωτερικό κέλυφος του κόσμου με τις ορίζουσες που υποβάλλουν τα σκεπτόμενα σημαίνοντα της λογοτεχνίας. Η λογοτεχνία δεν μένει έτσι κινηματογραφική απεικόνιση, αλλά αποβαίνει πρίσμα σύλληψης των σκιερών πλευρών της πραγματικότητας.
Τέτοια κείμενα υπαγορεύουν μια αργή ανάγνωση, έναν ρυθμό που αργοδιαβαίνει και συχνά σταματά, ώστε να προλάβει το μυαλό να περάσει από την επιφάνεια της αφήγησης στην ποιητική αναμάγευση του κόσμου. Ο τελευταίος δεν προσλαμβάνεται απλώς, αλλά διυλίζεται, εξαρθρώνεται και αναδιαρθρώνεται, σκανάρεται για να γίνουν αντιληπτά τα κρυφά-του νοήματα ή αποδομείται για να συντεθούν τα νοήματα εξ αρχής…
Η ποίηση είναι η φιλοσοφία της γλώσσας, ο τρόπος με τον οποίο ο λογοτέχνης ωθεί τον αναγνώστη να αλλάξει τα γυαλιά-του.
 
Πίνακας κορυφής η γνωστή σύνθεση του Salvador Dali. Οι υπόλοιπες εικόνες αντλήθηκαν από: www.nachi.org, www.philosophers.co.uk, η φωτογραφία του "Σκεπτόμενου" του Ροντέν από το www.andbethere.com και τέλος το σκίτσο από το www.nobelprize.org.
Πατριάρχης Φώτιος

9 comments:

Anonymous said...

Πατριάρχη Φώτιε,
ένα ακόμη κείμενο!!! όπου λέτε
όσα έχω στο μυαλό μου, αλλά
δεν μπορώ να εκφράσω.
Σας φιλώ

Ελ,Ελ

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ελ,Ελ,
θύμισέ-μου, σε παρακαλώ, ποιος είναι ο λογαριασμός τραπέζης στον οποίο πρέπει να βάλω τα υπεσχημένα χρήματα, που σου έχω τάξει για κάθε επαινετικό σχόλιό-σου!!!

Το σημαντικό για μένα είναι να εκφράζω όσα έχω κατά νου. Γιατί, όσο τα εκφράζω, τόσο τα αντιλαμβάνομαι καλύτερα πρώτος εγώ. Κι όταν υπάρχει και διαφωνία από εσάς, τότε μπορώ και αναθεωρώ όσα ελέγχονται και να ξανασκέφτομαι όσα θεωρούσα σίγουρα.
Καληνύχτα
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

:) :) :)
Αφού είναι έτσι, Πατριάρχη Φώτιε, να τιμολογήσω και τις διαφωνίες μου. Μια χαρά με συμφέρει...
Καληνύχτα

Ελ,Ελ
:)

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ας ξαναγυρίσουμε στο θέμα-μας.
Πιστεύω, ως συμπέρασμα από όσα έγραψα, ότι δεν διαβάζουμε πολλή ποίηση, ακριβώς επειδή αυτή θέλει κόπο και υπομονή. Θέλει προσοχή τεντωμένη, που να βλέπει το κείμενο και πέρα απ' αυτό. Δύσκολο!
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Όλα καλά αλλά η ποίηση λάμπει δια της απουσίας από το μπλογκ.

Σ.Χ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Μα, φίλε Σ.Χ.,
ήθελα εξ αρχής να εστιάσω στην πεζογραφία,
ειδικά θεωρώ ανίκανο τον εαυτό-μου να εκφραστώ τεκμηριωμένα για μια ποιητική συλλογή.
Όποτε όμως πιστέψω ότι δεν θα γράψω μπούρδες,
όλο και κάποια βιβλία με ποίηση σχολιάζω.
Κι επιπλέον το μπλογκ είναι ανοικτό σε κάθε είδους συνεισφορά.
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Πατριάρχη Φώτιε, καλά κάνεις.
Από την άλλη βέβαια οι κριτικές ποίησης είναι τουλάχιστον για γέλια. Σαν πληρωμένη διαφήμιση υπέρ του "δημιουργού" που έχει το δικαίωμα να γράφει "τα εσώψυχά του". Ο Σκοταδόψυχος ζει και βασιλεύει! Και γιατί όχι; Εδώ ο άλλος έχτισε ολόκληρο εκδοτικό οίκο με τις "ποιητικές" βλακείες που με το αζημίωτο έβγαζε...

Σ.Χ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Σ.Χ.,
η αλήθεια είναι ότι η απουσία κριτικής της ποίησης
κάνει κι εμάς τους αναγνώστες απρόθυμους (ή και ανενημέρωτους) να ασχοληθούμε με ποιητικές φωνές.
Πατριάρχης Φώτιος

Βιβή Γ. said...

Δύσκολο να κάνεις σοβαρή και τεκμηριωμένη κριτική προσέγγιση στην ποίηση.
Διότι εκτός των άλλων μπαίνει πολλαπλάσια και το μείον της υποκειμενικότητάς σου την οποία μπορείς- πολύ πιο άνετα και συγχωρητικά για σένα και τις μπαρούφες που ενδεχομένως θα αμολήσεις,με την έννοια του ότι την δικαιούσαι σαν συστηματικότερος αναγνώστης- να την επικαλείσαι στην πεζογραφία,που κυρίως διαβάζεις.

Έστω όμως κι αν καταφεύγεις στην ποίηση και δημοσιεύεις σχετικώς συχνά ποιήματα -όπως εγώ-ή σχολιάζεις όπως ακόμα πιο συχνά κάνει ο Πατριάρχης σε κάτι τότε συνεισφέρεις, την υπενθυμίζεις,την κρατάς με σεμνό τρόπο και χαμηλούς τόνους σε μια κάποια επιφάνεια...

Τι άλλο ασφαλέστερο να κάνουμε τώρα;Ζούμε και σε περίεργες εποχές. Θράσους,χαζομάρας,εγωτισμού και βεβαίως αργυρίων.

Βγαίνει ο καθένας σύγχρονος, συμπαθής δεν λέω και πιθανόν ενδιαφέρων και σαν ποιητής ο ίδιος, μα "μικρός",πολύ "μικρός" και καταπιάνεται τσάτρα πάτρα, ερασιτεχνικά- σαν τον άσχετο που διαβάζει αραιά και που κανα δυο στιχάκια- με ποιητές τεράστιους και φυσικά γυρίζει πάνω του η προχειρότητα και η χολή...

Ε,τι να γίνουμε,ίδιοι;


Καλό μήνα.