Ο Alain Blottière δεν μπορεί να ξεχάσει …τον “Τόμι”

Γαλλική αντίσταση, τόσο ίδια με τη δική-μας. Και μικροί ήρωες που πεισμώνουν με τον κατακτητή και δεν διστάζουν στην απλότητά-τους να δουν το πάθος πάνω από τη ζωή-τους.

 

 

Γαλλικός καφές πικρός:

Alain Blottière
“Le Tombeau de Tommy”
Gallimard
Paris 2009
“Τόμι”
μετ. Αγγ. Τσέλιου
εκδόσεις Πόλις
2012

            Μια σύγχρονη τάση στο μυθιστόρημα, δείγμα της μεταμοντέρνας αισθητικής, είναι να καταγράφει όχι τα ίδια τα γεγονότα αλλά τον τρόπο με τον οποίο η γλώσσα ή άλλοι κώδικες σημασιοδότησης τα αποδίδουν. Αντί δηλαδή να αφηγείται, ο συγγραφέας εξηγεί πώς έγινε αφήγηση το τάδε περιστατικό και πώς μετατράπηκε σε κείμενο το δείνα επεισόδιο. Η λογοτεχνία πλέον ασχολείται με τους τρόπους αφήγησης της ιστορίας και όχι με την ίδια την ιστορία.

            Ο γάλλος συγγραφέας επιχειρεί κάτι τέτοιο με ένα ιστορικό πρόσωπο, τον δεκαεννιάχρονο Τομά Ελέκ, Εβραίο εκ Βουδαπέστης, που αναμίχθηκε ενεργά με την παρισινή αντίσταση κατά των Γερμανών και εντέλει συνελήφθη. Οι μαρτυρίες της μητέρας-του ήταν η πρώτη ύλη για να κινηματογραφήσει τη δράση του νεαρού αντιστασιακού. Επιλέγει έναν ερασιτέχνη που τον κάνει ηθοποιό, τον Γκαμπριέλ, και προσπαθεί με αληθοφάνεια, ή κάτι περισσότερο, με πιστότητα να αποδώσει την ατμόσφαιρα και τα γεγονότα του 1943.

Έτσι το μυθιστόρημα κινείται σε τρία αφηγηματικά επίπεδα. Αφενός, η ίδια η ζωή του Τομά εν είδει βιογραφίας και χρονικού, που αφορά στην αντιστασιακή του δράση, στα ιστορικά γεγονότα και στα πρόσωπα με τα οποία συσχετίστηκε, τα πραγματικά τοπωνύμια και δρόμοι του Παρισιού, οι λεπτομέρειες μιας σύντομης αλλά αψείας δραστηριοποίησης. Αφετέρου, η αφήγηση των κινηματογραφικών σκηνών που ναι μεν αποτυπώνουν την ιστορική δράση, αλλά ενέχουν μια μορφή διαμεσολάβησης, είναι έργο εν κατόπτρω, είναι τεθλασμένη και σκηνοθετημένη η πραγματικότητα, είναι κινηματογραφική άποψη της όποιας πραγματικότητας. Τέλος, έχουμε ένα τρίτο επίπεδο, αυτό της σύγχρονης ζωής, έξω από τα πλάνα, όπου τόσο ο σκηνοθέτης όσο και οι ηθοποιοί με πρώτο τον Γκαμπριέλ ζουν με κέντρο τον Τομά και περιφέρονται αδιάκοπα γύρω από τον ήρωά-τους.

Το μυθιστόρημα είναι περισσότερο αφηγηματικό και λιγότερο λυρικό, αλλά αυτή η αναλογία όσο προχωράει προς το τέλος ανατρέπεται υπέρ του δεύτερου. Η συγκίνηση από έναν νέο που προτίμησε να θυσιάσει τη ζωή-του πριν προλάβει να τη ζήσει για μια πατρίδα (;), κατά της ναζιστικής βαρβαρότητας, κατά της αυταρχικότητας. Η αναζήτηση όχι μόνο των ενεργειών του Τόμι, αλλά κυρίως του ψυχισμού δεν ξέρω αν θα φαινόταν στην ταινία, αλλά στο βιβλίο είναι εμφανής. Ξαναλέω όχι ο ίδιος ο ψυχισμός που διαφεύγει σε ένα ιστορικό πλαίσιο και σε μια μετ-εφηβική νοοτροπία, αλλά η αναζήτηση από τη σημερινή σκοπιά μιας αντιστασιακής καρδιάς.

Επειδή έχουμε ανάλογα δείγματα και εδώ στην Ελλάδα, μπορεί ο έλληνας αναγνώστης να ταυτιστεί με την ατμόσφαιρα και με την αντιναζιστική στάση ζωής (και θανάτου). Η μυστική δράση, η σύλληψη, τα βασανιστήρια, η φυλακή, η εκτέλεση, ο οικογενειακός περίγυρος συναπαρτίζουν ένα σκηνικό που φυγόκεντρα και κεντρομόλα συγκλίνουν και αποκλίνουν από το πρόσωπο του Τόμι. Ο αργός ρυθμός, τα συνεχή πλάνα, οι σκέψεις του αφηγητή πάνω στα πλάνα και στην ιστορία κάνουν την ανάγνωση αναγκαστικά να βραδύνει χωρίς μάλιστα να αδημονεί για το προδιαγεγραμμένο τέλος. Το ζητούμενο είναι πόσο μια τέτοια μεταμοντέρνα αφήγηση μπορεί να μετατρέψει ένα άγνωστο πρόσωπο σε άξονα μιας συγκίνησης που θα αντέξει και μετά την έξοδο από το βιβλίο.

[Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο In2life στις 19/4/2013]

Πατριάρχης Φώτιος