Wednesday, February 06, 2013

“Θερμοπύλες” του Κ.Π. Καβάφη

Η καλή ποίηση είναι πάντα σύγχρονη. Έρχεται και ξανάρχεται στον νου σαν απάντηση σε επανερχόμενα προβλήματα. Είναι εκεί όταν ο άνθρωπος αναζητεί μια πιο βαθιά και ουσιαστική σχέση με τη δική-του καθημερινή πραγματικότητα.

 

Θερμοπύλες


Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των
ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·
δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις,
αλλά με λύπη κιόλας κ’ ευσπλαχνία·
γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε·
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.

Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει
όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κ’ οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.
 

sxolikibibliothiki.blogspot.com

            Η ποίηση ίσως έχει μια διαχρονική αξία που δεν διαθέτει πολλές φορές η πεζογραφία. Κι αυτό γιατί ο λόγος-της αναφέρεται σε μια ιδεατή, άτοπη, αιώνια πραγματικότητα, που, όσο κι αν εξαρτάται από την ιστορικότητα του ποιήματος, είναι εν δυνάμει μονιμότερη. Κι επίσης, είτε χάρη στη συναισθηματική-της φόρτιση που εκφράζει διαχρονικά τον άνθρωπο, είτε χάρη στη αποφθεγματική-της κωδικοποίηση, μπορεί και ξεφεύγει από την εποχή-της ανοιγόμενη σε μια ευρύτερη θέαση της ζωής.
            Το ποίημα που παραθέτω ξεφεύγει από το ιστορικό-του πλαίσιο, αυτό της αρχαιότητας και των Μηδικών πολέμων, αλλά και από τους αφανείς (ή εμφανείς κατ’ άλλους) λόγους για τους οποίους το έγραψε ο Καβάφης. Το νόημά-του, αυτό που εγώ τουλάχιστον του δίνω, έχει δύο αντίθετες κατευθύνσεις, μια ελληνική και μια αντι-ελληνική.
            Η πρώτη αφορά το ηρωικό πρότυπο και την παλικαριά των Ελλήνων που το αποδείκνυαν σε κάθε μάχη και πόλεμο, ένοπλο ή μη. Ο εχθρός έκανε συχνά τον λαό μας να αψηφά το ‘πρέπει’ και τον εξωτερικό καταναγκασμό και να παρακινείται από την εσωτερική-του συνείδηση. Το ‘πρέπει’ για τους Έλληνες είναι μια εσωτερική φωνή, ένα ηθικό καθήκον που το επιβάλλουν στον εαυτό-τους, από αίσθημα αξιοπρέπειας. Κι αυτή η αξιοπρέπεια εκδηλώνεται ακόμα κι όταν ξέρουν ότι η ήττα είναι σίγουρη και ο εχθρός ανυπέρβλητος. Το έδειξαν στις Θερμοπύλες, στο Μανιάκι, στις δικτατορίες, το έδειξαν σε εθνικούς και πολιτικούς αγώνες, έστω κι αν ήξεραν πως “οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε”. Είναι αυτό που λέμε  φ ι λ ό τ ι μ ο… και φαίνεται ακόμα και στους αγώνες του σήμερα, όταν βέβαια δεν διακρίνονται από προσωπικά ή πολιτικά συμφέροντα.
            Από την άλλη, το ποίημα του Αλεξανδρινού εκφράζει μια αντι-ελληνική νοοτροπία στο βαθμό που οι Έλληνες στην καθημερινή-τους ζωή, όταν δηλαδή δεν υπάρχει μια ανώτερη δύναμη να τους οιστρηλατεί, γίνονται ωχαδελφιστές και φυγόπονοι. Το να είναι “δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις” δεν είναι πλέον ιδανικό, αφενός επειδή θεωρούν την κοινωνία και δη το κράτος εχθρικό κι αφετέρου επειδή έχουν αντικαταστήσει την ανιδιοτέλεια και την επιμονή σε αξίες με ένα είδος κουτοπόνηρου συμφεροντολογισμού. Φαίνεται αυτό στην οδήγησή-τους όπου, όταν μπορούν, δεν τηρούν τον ΚΟΚ, αφού δεν πιστεύουν στην ηθική νομιμότητα αλλά μόνο στην εκ των άνω επιβολή-της. Δεν ανάβουν φλας, παρκάρουν όπου τους βολεύει, αλλάζουν λωρίδα ανεξέλεγκτα, βγαίνουν από τα STOP με ταχύτητα. Φαίνεται συχνά στις μεταξύ-τους σχέσεις, στην παραίτηση από το καθήκον-τους όταν δεν πληρώνονται επαρκώς, στην υπόγεια προσπάθεια να κλέψουν, να εξαπατήσουν, να κάνουν παραχωρήσεις σε ό,τι νομίζουν ότι δεν θα έχει συνέπειες, στην ευκολία με την οποία πετάνε σκουπίδια κάτω… Όταν μπορούν, προσπαθούν να παρακάμψουν τη δικαιοσύνη και την ηθική-τους απολυτότητα, για να μη φανούν κορόιδα.
www.mountolympusfitness.com
            Στις Θερμοπύλες κάνω αυτό που νομίζω βαθιά μέσα-μου σωστό, ασχέτως αν βλάπτεται κανείς ή αν ωφελούμαι εγώ. Οι Θερμοπύλες είναι η ενσυνείδητη προσπάθεια να μην είμαστε κάτι κατώτερο από τον καλύτερό-μας εαυτό. Να τηρούμε το ηθικό, ντόμπρα, τίμια, απόλυτα, χωρίς συμβιβασμούς, αλλά και χωρίς να προσπαθούμε να το επιβάλουμε στους άλλους.
[Η φωτογραφία της κορυφής είναι από το www.panoramio.com]
Πατριάρχης Φώτιος

17 comments:

Pellegrina said...

Κατ εμε,ολη η σταση απο τον τριτο στιχο και κάτω,εξαρτάται απο το"ωρισαν". Ωρισαν θερμοπύλες,υποκειμενικά,τις δ ι κ ε ς τους θερμοπύλες (σαν τις Ιθάκες. Εδω ο πληθυντικός συσκοτιζει,επειδή και το πραγματικο τοπωνυμιο ειναι στον πληθυντικό. Αλλα νομιζω-δική μου γνωμη-οτι το χρησιμοποιει όπως τις Ιθάκες.Προκειται για υποκειμενικές επιλογές

Η "διαφωνια" μου: δεν ειναι"τιμη" για[οποιον;) Ειναι απλως ε υ τ υ χ ί α.
(Αλλα δεν ειναι διαφωνια,γιατι η γλωσσα τουΚαβαφη ξεγελα:ο δηθεν "διδακτισμός" του ειναι το στυλ μετ ο οποίο δινει δυναμη σε προσωπικα συναισθηματα. Στην πραγματικοτητα-νομιζω εγώ,παντα-η "τιμη" ειναι αυτοναναφορική: μιλαει για τις θερμοπύλες του,που αγνοούμε ποιες ειναι. Γιατι η ποιηση εκφραζει παντα συναισθηματα του εγω,ακομα και της στιγμής,τα υπολοιπα ειναι απλώς κόλπα που της δινουν συναμη. ΟΚαβαφης ειχε βρει το μεγιστο κολπο: μια γλωσσα χ ω ρ ι ς συνασθηματα,(αλλα: με πολυ επιβλητικές ε ι κο νε ς!)τη μονη που μπορει να εκπροσωπήσει μεγαλειωδως και ακλόνητα τα βαθυτερα απο αυτα,τα πιο μεγάλα παθη

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
έχεις δίκιο.
"Ώρισαν" σημαίνει αποδέχτηκαν ή κατασκεύασαν ένα ηθικό πλαίσιο, της κοινωνίας ή δικό-τους, και αποφάσισαν ότι αυτό θα το τηρούν.

Αποφασίζω από το να πληρώνω στην ώρα-μου τις οφειλές-μου μέχρι το να είμαι συνεπής στα ραντεβού-μου και να μη στήνω τον άλλο.
Αυτά είναι οι μικρές-μας Θερμοπύλες
και όχι κατ' ανάγκη ηρωικές εξάρσεις και μεγαλεπήβολα σχέδια.

"Τιμή" δεν ξέρω αν σημαίνει ευτυχία. Εγώ το βλέπω πιο πολύ ως αξιοπρέπεια, ως προσωπική καταξίωση ότι είμαι συνεπής με τον εαυτό-μου και τη συνείδησή-μου.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

ε ναι,"προσωπικη καταξιωση":αυτο ειναι η ευτυχια

Anonymous said...

Έτος Καβάφη φέτος και οι "Θερμοπύλες" είναι μια καλή αρχή για την ποίησή του.
Μου αρέσει και βρίσκω ενδιαφέρουσα την (προηγηθείσα) συζήτηση, αλλά προτιμώ να μην κάνω κανένα σχόλιο, ει μη μόνον ότι η πρόσληψη της ποίησης είναι εντελώς προσωπική υπόθεση.
Προς το παρόν, απολαμβάνω την επιλογή σας εν αναμονή του επόμενου ποιήματος.


κ.κ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

κ.κ.,
αλήθεια πες-μου πιστεύεις ότι η ποίηση είναι πιο προσωπική από την πεζογραφία;
Και αν ισχύει αυτό είναι πιο δύσκολο να γράψει κανείς τη γνώμη-του γι' αυτήν, χωρίς να πέσει στην παγίδα της μονόπλευρης ατομικής-του συναισθηματικής ταύτισης ή άπωσης;

Με απασχολεί συχνά και γι' αυτό έως τώρα δεν έγραφα για ποίηση: η κριτική παρουσίαση ενός πεζογραφήματος είναι πιο σταθερό έδαφος για συζήτηση (με διαφωνίες και συμφωνίες) παρά ενός ποιήματος ή μιας συλλογής ποιημάτων;
Ζητώ βοήθεια από όλους
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Πιστεύω, ναι, πως η ποίηση είναι πιο προσωπική από την πεζογραφία.
Η συντομία και μόνο του ποιήματος το κάνει πιο κρυπτικό. Όσα αυτό υπαινίσσεται, τα συναισθήματα και οι σκέψεις που ενεργοποιεί, τα κλειδιά που σου επιτρέπουν να ξεκλειδώσεις τα νοήματα που (πιθανό να) κρύβει, όλα όσα το κάνουν να σημαίνει "κάτι", είναι συγχρόνως και αυτά, για τα οποία σε έλκει ή σε απωθεί ή σου είναι απλά αδιάφορο -πέρα από κριτικές και αναλύσεις (φιλολόγων και μη).
Αγαπάω την ποίηση από παιδί και -εννοείται- διαβάζω πολύ, οπότε, εκτός από γούστο διακρίνω από ένστικτο πλέον τους στίχους που έχουν ενδιαφέρον.

κ.κ.

Anonymous said...

Πήρες το υπέροχο ποίημα και το'κανες atenistas με τη φτηνή ηθικολογία σου

Pellegrina said...

Η ποιηση θεωρειται προσωπικη. Δεν νομιζω πως ειναι: στην πραγματικοτητα η δυναμη της βρισκεται στην αρχετυπική εικονα που κρυβουν οι λεξεις,αρα σε ενα συλλογικο υποσυνειδητο,που ο ποιητής το εκλαμβάνει ως ατομικό. Οταν παυει να το εκλαμβάνει,γινεται δηλ πιο υποψιασμένος και ψαχνει τη δικη του εκφραση,(ή,τη σκόπιμη χρηση του συλλογικού υποσυνειδητου)τοτε μαλλον θα αρχιζουν τα δυσκολα.(ή τα προσποιητά)
Προσωπικα αισθανομαι οτι θα μπορουσα να γραψω σχεδον οτιδηποτε σε πεζογραφια,αλλα δεν μπορω να συρω ουτε μια σειρα απο ποιημα.Δεν καταλαβαινω καν τη διαδικασία που το γεννά.Ο Σεφερης λεει κάπου οτι ειναι μια αρχικη εικονα,μια μικρή στιγμή και το καταλαβάινω,αλλα εμενα οι μικρες στιγμές μου γεννουν διαλεκτικά σκεψεις που οδηγουν σε αναπτυξη πεζού. ισως ειναι διαφορετικη δομη μυαλού,οπως πχ με τα μαθηματικά. Εκτός αν αρχισω να παιζω με τις λεξεις,με ωραιες εκφρασεις που "μου ερχονται". Καποτε αναποδογυρισα τις λεξεις απο μια στροφη του Ελυτη και λειτουργουσε μια χαρα. Στην πραγματικοτητα ουτε το πρωτοτυπο καταλαβαινα και πολυ τι ελεγε,αλλα "μου αρεσε"(θα ψαξω να το βρω!)

υγ: το ποιημα και το στιχούργημα,ακομα και το σε"ελευθερο στιχο" στιχουργημα,ειναι νομιζω διαφορετικά πραγματα. (στιχουργηματα μπορω να φτιάξω. Αλλα δεν νιωθω πως ειναι ποιήματα.

υγ2 τελικά,τι ειναι ποιημα;

Pellegrina said...

Ελύτης( Προσανατολισμοί,ζ΄,οι δυο πρωτες στροφές)

Στην άγνοια ξεκουράζεται ο ουρανός
Στην κουπαστή του ύπνου ο άνθρωπος
Τυχερός αιχμάλωτος μιας φλόγας που αθωώνεται γρα-
φοντας τα αρχικά της στο σκοτάδι
Απλωμένο σ άλλον κόσμο των κλειστών βλεφάρων προνο-
μιούχο

Πιο κοντά στην κλειδαριά
Μεγάλου μυστικού που ανύποπτο σαλεύει προς τη λύτρωση
Εφαρμοζει ο πόθος τις εικόνες του,ζωή που υπάρχει σε άλλη ζωή
Αιμα που τρέχει απο τα μάτια μου,στις πράξεις των ηρώων του(άστρο εχέμυθο)
Και τρέμει ο μόχθος των χεριών μου,υψώνεται ως τα
χρώματα του θυρεού της λήθης
Βλέπω το γέλιο που έγραψε τη μοίρα του
Βλέπω το χερι που εδωσε το ρίγος του
Και τυλίγομαι σύννεφα που εύκολα ξεδιαλύνει μια φτυαριά
ουρανού καθάριου.

Εγώ:

Τα βλέφαρα αιχμαλώτισαν τη φλόγα
κλειστά στην κουπαστή του σκοταδιού
η άγνοιααθωώνεται στον ύπνο
κι οουρανός απλώνει τα αρχικά σου
προνομιούχα να γραφτούν στον κόσμο
τονάλλο,των ξεκούραστων ανθρώπων.

Και να,εικόνες πόθου μπροστά στο θυρεό,
άστρα στην κλειδαριά μάτια ανύποπτα
και χέρια που μοχθούν με τη φτυαριά της λήθης.
Λυτρώνει το ρίγος του καθάριου ουρανού
Και τυλίγεις με αίμα το σύννεφο
Ξεδιαλύνεις τα εχέμυθα γέλια
Κι εφαρμόζεις το μεγάλο μυστικό
που σαλεύει στις πράξεις ηρώων.

(πλάκα δεν εχει;)



Pellegrina said...

Διορθωση: ειναι απο τις "Κλεψυδρες του αγνωστου",ζ.οι δυο πρωτες στροφες(νομιζω πως εντασσοντια στους Προανατολισμους παντως,δεν ξερω)

Πάπισσα Ιωάννα said...

Anonyme,
θα ήθελα να δω το λάθος-μου και την υποβάθμιση που έκανα στο ποίημα,
θα ήθελα να καταλάβω γιατί η ποίηση πρέπει να αναφέρεται μόνο στα υψηλά, στα μακρινά άρα και στα ακίνδυνα ιδανικά,
θα ήθελα να ξανασκεφτώ πως ένα ποίημα έμμεσα ηθικό, με την ευρύτερη έννοια της λέξης, έγινε στην εφαρμογή-του "φτηνό",
θα ήθελα να κατανοήσω ποιο είναι το πραγματικό νόημα του "υπέροχου ποιήματος", δηλαδή τη δική-σου ερμηνεία,
ΑΛΛΑ
με ατάκες και αφορισμούς δεν μπορώ να το καταλάβω.

Συγχώρεσέ-με που δεν σκαμπάζω από ποίηση και προσπαθώ ψηλαφητά να την ψυχανεμιστώ,
αλλά κι εσύ δεν με βοηθάς με συνθήματα, χωρίς επιχειρήματα και εξηγήσεις.

Δικός-σου
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

Επανέρχομαι στο θέμα που έθεσε η Κ.κ.
Η ποίηση επειδή είναι πολύσημη, πιο πολύσημη από την πεζογραφία, αφήνει πολλές εκδοχές ερμηνείας ανοικτές.
Είναι ο μεταφορικός λόγος; είναι η αρχετυπική χρήση των λέξεων, όπως λέει η Pellegrina; είναι η ανατροπή από λέξη σε λέξη του αρχικού νοήματος;
Πολλά μπορούν να ειπωθούν περαιτέρω.
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Νομίζω, Πατριάρχη Φώτιε, ότι τα περισσότερα πράγματα είναι σχετικά καθώς και πολύσημα. Ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε και προσλαμβάνουμε την ποίηση, αλλά και πραγματικά γεγονότα, σχετίζεται με την ψυχική μας κατάσταση και τη φάση της ζωής μας, της δεδομένης στιγμής. "Μικρά" και "μεγάλα" εναλλάσσουν τις διαστάσεις τους, τα όρια είναι ασαφή, παλλόμενα... δεν ξέρω κι αν υπάρχουν. Για μένα, δηλαδή, έτσι είναι.
Συνεπώς... να παρουσιάζετε ποίηση. Άνευ όρων και ορίων.

Καλημέρα
Ελ,Ελ

Υ/Σ Καλά, πώς ήμουν βέβαιη ότι θα ποστάρατε ποίημα; Λόγω της ημέρας ίσως.

Anonymous said...

Κάθε (σπουδαίο) ποίημα είναι ένα μικρό έργο τέχνης. Oι διαφορετικές ερμηνείες του συχνά έχουν κι αυτές τη γοητεία τους. Καθεμιά τους μπορεί να φωτίσει μια πλευρά του, που κάποιος δεν πρόσεξε ή την είδε από τη δική του οπτική γωνία.
Ωστόσο, οι στίχοι που "σημαίνουν" κάτι για μας, μπορεί για άλλους να είναι αντικείμενο ειρωνείας. (΄Εχω στο νου μου πόσο λοιδωρήθηκε στις μέρες του ο Εγγονόπουλος.)
Ακόμα κι αυτό το γεγονός δείχνει πόσο προσωπική είναι η πρόσληψη της ποίησης.

Προτείνω να συνεχίσετε με ποίηση χωρίς να είναι απαραίτητο να την εξηγούμε πάντα. Το άρωμά της, τη γεύση της, το καθετί της, ας αφήσουμε να τα αντιληφτεί καθένας μας, όπως καταλαβαίνει -με την αισθητική του, τελοσπάντων. Τα πλαίσια συνήθως την κάνουν να ασφυκτιά.


κ.κ..

Λύσιππος said...

Συγκλονισμένος από την έμπνευση σου για συνδιασμό Θερμοπυλών Καβάφη με παραβατικότητα Κ.Ο.Κ.
Αναμένω με αγωνία συνδυασμό "Θεόδοτου" με σκουπίδια στους δρόμους

Πάπισσα Ιωάννα said...

Λύσιππε,
αν η ποίηση είναι τα μεγάλα, μακρινά ιδανικά, οι μεγάλες αφηγήσεις και οι μεγαλεπήβολοι στόχοι,
τότε μένει σε ένα επίπεδο μεταφυσικό και ευλόγως είναι μόνο για το σχολείο και τις εθνικές επετείους.
Αν όμως το μήνυμά-της εφαρμόζεται στην καθημερινή ζωή, αν ο άνθρωπος πρέπει να φυλάει Θερμοπύλες, δηλαδή την ατομική-του αξιοπρέπεια, κάθε στιγμή,
τότε η συνέπεια σε μικρές αξίες είναι εξίσου σημαντική με τη συνέπεια σε μεγάλες.

Κι ειδικά ο Καβάφης (διόρθωσέ-με αν κάνω λάθος) σκεφτόταν πολύ περισσότερο το μικρό παρά το μακρόπνοο.

Σ' ευχαριστώ ωστόσο που έχεις μια ενδιαφερόντως έξοχη εμμονή με το Βιβλιοκαφέ.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

τι άλλο υπάρχει εκτός απο την καθημερινή ζωή;(που"κι αν δεν μπορείς να κανεις όπως τη θέλεις,μην την εξευτελίζεις,κλπ..)