“Θερμοπύλες” του Κ.Π. Καβάφη

Η καλή ποίηση είναι πάντα σύγχρονη. Έρχεται και ξανάρχεται στον νου σαν απάντηση σε επανερχόμενα προβλήματα. Είναι εκεί όταν ο άνθρωπος αναζητεί μια πιο βαθιά και ουσιαστική σχέση με τη δική-του καθημερινή πραγματικότητα.

 

Θερμοπύλες

Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των
ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·
δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις,
αλλά με λύπη κιόλας κ’ ευσπλαχνία·
γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε·
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.

Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει
όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κ’ οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.

 


sxolikibibliothiki.blogspot.com

            Η ποίηση ίσως έχει μια διαχρονική αξία που δεν διαθέτει πολλές φορές η πεζογραφία. Κι αυτό γιατί ο λόγος-της αναφέρεται σε μια ιδεατή, άτοπη, αιώνια πραγματικότητα, που, όσο κι αν εξαρτάται από την ιστορικότητα του ποιήματος, είναι εν δυνάμει μονιμότερη. Κι επίσης, είτε χάρη στη συναισθηματική-της φόρτιση που εκφράζει διαχρονικά τον άνθρωπο, είτε χάρη στη αποφθεγματική-της κωδικοποίηση, μπορεί και ξεφεύγει από την εποχή-της ανοιγόμενη σε μια ευρύτερη θέαση της ζωής.

            Το ποίημα που παραθέτω ξεφεύγει από το ιστορικό-του πλαίσιο, αυτό της αρχαιότητας και των Μηδικών πολέμων, αλλά και από τους αφανείς (ή εμφανείς κατ’ άλλους) λόγους για τους οποίους το έγραψε ο Καβάφης. Το νόημά-του, αυτό που εγώ τουλάχιστον του δίνω, έχει δύο αντίθετες κατευθύνσεις, μια ελληνική και μια αντι-ελληνική.

            Η πρώτη αφορά το ηρωικό πρότυπο και την παλικαριά των Ελλήνων που το αποδείκνυαν σε κάθε μάχη και πόλεμο, ένοπλο ή μη. Ο εχθρός έκανε συχνά τον λαό μας να αψηφά το ‘πρέπει’ και τον εξωτερικό καταναγκασμό και να παρακινείται από την εσωτερική-του συνείδηση. Το ‘πρέπει’ για τους Έλληνες είναι μια εσωτερική φωνή, ένα ηθικό καθήκον που το επιβάλλουν στον εαυτό-τους, από αίσθημα αξιοπρέπειας. Κι αυτή η αξιοπρέπεια εκδηλώνεται ακόμα κι όταν ξέρουν ότι η ήττα είναι σίγουρη και ο εχθρός ανυπέρβλητος. Το έδειξαν στις Θερμοπύλες, στο Μανιάκι, στις δικτατορίες, το έδειξαν σε εθνικούς και πολιτικούς αγώνες, έστω κι αν ήξεραν πως “οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε”. Είναι αυτό που λέμε  φ ι λ ό τ ι μ ο… και φαίνεται ακόμα και στους αγώνες του σήμερα, όταν βέβαια δεν διακρίνονται από προσωπικά ή πολιτικά συμφέροντα.

            Από την άλλη, το ποίημα του Αλεξανδρινού εκφράζει μια αντι-ελληνική νοοτροπία στο βαθμό που οι Έλληνες στην καθημερινή-τους ζωή, όταν δηλαδή δεν υπάρχει μια ανώτερη δύναμη να τους οιστρηλατεί, γίνονται ωχαδελφιστές και φυγόπονοι. Το να είναι “δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις” δεν είναι πλέον ιδανικό, αφενός επειδή θεωρούν την κοινωνία και δη το κράτος εχθρικό κι αφετέρου επειδή έχουν αντικαταστήσει την ανιδιοτέλεια και την επιμονή σε αξίες με ένα είδος κουτοπόνηρου συμφεροντολογισμού. Φαίνεται αυτό στην οδήγησή-τους όπου, όταν μπορούν, δεν τηρούν τον ΚΟΚ, αφού δεν πιστεύουν στην ηθική νομιμότητα αλλά μόνο στην εκ των άνω επιβολή-της. Δεν ανάβουν φλας, παρκάρουν όπου τους βολεύει, αλλάζουν λωρίδα ανεξέλεγκτα, βγαίνουν από τα STOP με ταχύτητα. Φαίνεται συχνά στις μεταξύ-τους σχέσεις, στην παραίτηση από το καθήκον-τους όταν δεν πληρώνονται επαρκώς, στην υπόγεια προσπάθεια να κλέψουν, να εξαπατήσουν, να κάνουν παραχωρήσεις σε ό,τι νομίζουν ότι δεν θα έχει συνέπειες, στην ευκολία με την οποία πετάνε σκουπίδια κάτω… Όταν μπορούν, προσπαθούν να παρακάμψουν τη δικαιοσύνη και την ηθική-τους απολυτότητα, για να μη φανούν κορόιδα.

www.mountolympusfitness.com

            Στις Θερμοπύλες κάνω αυτό που νομίζω βαθιά μέσα-μου σωστό, ασχέτως αν βλάπτεται κανείς ή αν ωφελούμαι εγώ. Οι Θερμοπύλες είναι η ενσυνείδητη προσπάθεια να μην είμαστε κάτι κατώτερο από τον καλύτερό-μας εαυτό. Να τηρούμε το ηθικό, ντόμπρα, τίμια, απόλυτα, χωρίς συμβιβασμούς, αλλά και χωρίς να προσπαθούμε να το επιβάλουμε στους άλλους.

[Η φωτογραφία της κορυφής είναι από το www.panoramio.com]

Πατριάρχης Φώτιος