Από τον τύπο του Σαββατοκύριακου

Γράφει καίρια ο Νίκος Δαββέτας προχθές το Σάββατο (1/12) στη νεόκοπη “Εφημερίδα των Συντακτών”:

“Ιδιαίτερα ενδιαφέρον το συνέδριο των ιστορικών που διοργανώθηκε προ ημερών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με θέμα τη δεκαετία του ’40. […]

Μιλώντας για τον αναθεωρητισμό της Ιστορίας, καθηγητής μάς διαβεβαίωσε από το βήμα του συνεδρίου ότι «όλο το κακό (του αναθεωρητισμού) άρχισε από τη λογοτεχνία, από συγγραφείς όπως ο Θ. Βαλτινός και Ν. Γκατζογιάννης που διαστρέβλωσαν τα γεγονότα του Εμφυλίου». Έτερος ομιλητής τόνισε πως «οι λογοτέχνες που ασχολούνται με τη δεκαετία του ’40 διαμορφώνουν με το έργο-τους ιστορικές συνειδήσεις και πρέπει αυτό κάποτε να σταματήσει». (Πώς αλήθεια θα σταματήσει;). Ενώ καθηγήτρια που έκανε σύντομη παρέμβαση, χαρακτήρισε συλλήβδην τα μεταπολεμικά ιστορικά μυθιστορήματα «φληναφήματα» (ανέφερε μάλιστα συγκεκριμένα το έργο της Ρ. Γαλανάκη.

Προφανώς οι ιστορικοί-μας αδυνατούν να καταλάβουν πως ένα λογοτεχνικό έργο πρωτίστως δεν αξιολογείται από την ιστορική-του πιστότητα αλλά από τη λογοτεχνικότητά-του...” 

Στο άρθρο-του με τίτλο “Ιστορικά φάουλ” ο Δαββέτας θίγει δύο-τρία βασικά θέματα παρερμηνείας της λογοτεχνικής πράξης (ο σχολιασμός είναι δικός-μου).

Το πρώτο αφορά στην αλήθεια, η οποία πρέπει να είναι αριστερή! Αν η Ιστορία χρησιμοποιούσε ως τώρα μόνο αριστερές οπτικές και αν η μέχρι τώρα λογοτεχνία στηριζόταν και στηρίζεται στην προοδευτική-αριστερή ματιά, τότε κάθε λογοτεχνικό βλέμμα που διαφοροποιείται είναι –με πολιτικά και ιστορικά κριτήρια- απαράδεκτο. Αλλά φυσικά η διαλλακτική ματιά της λογοτεχνίας δεν μπορεί στις μέρες-μας ούτε να πρεσβεύει μονόπλευρα το συντηρητικό εποικοδόμημα της εξουσίας αλλά ούτε και τις παγιωμένες αριστερές θεωρήσεις που προβάλλονταν ως αναντίρρητες.

Το δεύτερο αφορά στις σχέσεις λογοτεχνίας και ιστορίας. Οι ιστορικοί, όπως εξηγεί ο συγγραφέας, πιστεύουν στην ιστορική ακρίβεια και όχι στη μυθοπλαστική-της πραγμάτευση. Έτσι, αφενός πιστεύουν στην αυθεντία του επιστημονικού λόγου, βεβαιότητα που έχει αρχίσει να αναθεωρείται και στο εξωτερικό, αφού πλέον αναγνωρίζεται ότι η επιστήμη δεν είναι απαλλαγμένη από προκαταλήψεις και ιδεοληψίες και εκλαμβανόμενη ως αφήγηση τίθεται κι αυτή στον παρονομαστή της γλώσσας, της κατασκευής, της υποκειμενικότητας. Αφετέρου, αρνούνται να δουν τον λόγο άλλων αφηγήσεων, όπως της λογοτεχνίας, ο οποίος δεν θέλει να φέρει νέα δεδομένα αλλά να δώσει ένα άλλο πρίσμα θέασης των γεγονότων, θέασης η οποία δεν μπορεί να είναι πάγια και αναλλοίωτη.

Τέλος, αν δεν είναι επιστημονική αλαζονεία, είναι το λιγότερο άγνοια της ιστορίας των γραμμάτων να αρνούνται τη θεσμική δράση της λογοτεχνίας στη διαμόρφωση συνειδήσεων. Από την εποχή του Ομήρου μέχρι τους ύμνους της Εκκλησίας κι από τον Ερωτόκριτο μέχρι τα ιστορικά μυθιστορήματα του 19^ου αιώνα με τον εθνικό-τους λόγο η λογοτεχνία διέπλαθε συλλογικές και ατομικές ταυτότητες. Αλλά και ανατρεπτικά κείμενα λειτουργούσαν υπόγεια ως υπονομευτές της καθεστηκυίας κοινωνικής εικόνας, συμβάλλοντας έτσι στη σταδιακή αλλαγή της. Και φυσικά σήμερα η αμφισβήτηση κυρίαρχων ιδεολογιών ανήκει στις αρμοδιότητες της λογοτεχνίας, η οποία μπορεί και οφείλει να ξεσκεπάζει με έναν λόγο διαλλακτικό ό,τι θεωρείται αδιαμφισβήτητη αλήθεια και προϊόν επαναπαυμένης συνείδησης.

Πατριάρχης Φώτιος