“Μεταποίηση” του Δημοσθένη Παπαμάρκου

Δώδεκα διηγήματα που έρχονται με την αύρα της νιότης αλλά και με την ωριμότητα της παράδοσης. Κι η πληρότητα ολοκληρώνεται με την αφηγηματική και γλωσσική δουλειά.

Καφές στη χόβολη:

Δημοσθένης Παπαμάρκος
“Μεταποίηση”
εκδόσεις Κέδρος
2012
      

            Πώς διαλέγεις ένα βιβλίο; Έχεις μπροστά-σου όλη την παραγωγή των τελευταίων μηνών (δεν μιλάω για τα κλασικά και δοκιμασμένα) και με προληπτική διαίσθηση, κοιτάζοντας λίγο και το οπισθόφυλλο, επιλέγεις ποιο πιθανόν είναι τα καλύτερο ή ποιο θα ταιριάξει στην αναγνωστική-σου συνείδηση; Όχι, βέβαια. Πηγαίνεις συχνά στο ράφι λίγο πολύ “προκατειλημμένος”, αφού πριν μπεις στο βιβλιοπωλείο, έχεις συνήθως διαβάσει μια διαφήμιση, μια παρουσίαση, μια κριτική στις εφημερίδες, έχεις ακούσει κάτι από φίλους και γνωστούς, έχεις πέσει πάνω σε μια συνέντευξη του συγγραφέα, έχεις διαβάσει άλλα έργα-του και είσαι ευνοϊκά διακείμενος, κάποιο σπέρμα ευμένειας έχει διεισδύσει στο αναγνωστικό-σου ωάριο για να το γονιμοποιήσει. Σπανιότερα, μπαίνεις στο βιβλιοπωλείο και διερευνητικά ψάχνεις κάτι καινούργιο…

            Πώς σε διαλέγει ένα βιβλίο; Το έχεις κάπου σταμπάρει, ένα μικρό αεράκι έχει διεισδύσει χωρίς να το καταλάβεις στον στενό διάδρομο του μυαλού-σου κι έπειτα έρχεται το ίδιο το βιβλίο σαν κομμάτι μιας λίστας ή σαν δώρο… Και τώρα το δώρο έφτασε από τον ίδιο τον πεζογράφο που μετά φιλότιμης επιμονής προσπάθησε επανειλημμένως να μου στείλει το αποτέλεσμα του κόπου-του. Τον ευχαριστώ.

            Σπεύδω να πιάσω το πρώτο διήγημα που είναι βαθιά χωνεμένο στην ελληνική παράδοση και σίγουρα τα δημοτικά τραγούδια έπαιξαν τον ρόλο της ευρύχωρης μήτρας. Το «Γκρίχου», που στα αρβανίτικα σημαίνει «σήκω», αναφέρεται στον ακρωτηριασμένο στρατιώτη που επιστρέφοντας απ’ τη μάχη στο Σαραντάπορο βρίσκει την περιουσία-του λεηλατημένη και γι’ αυτό ανακαλεί τον νεκρό αδελφό-του, για να τιμωρήσουν τους σφετεριστές. Ο αδελφός σηκώνεται από τον τάφο, αλλά τελικά δεν γυρίζει σ’ αυτόν. Η ατμόσφαιρα του έργου στοιχειοθετείται από μια γλώσσα σφριγηλή και καίρια, η ταχύτητα ακολουθεί σταθερά βήματα, το στίγμα του διηγήματος έρχεται ομαλά να προκαταλάβει θετικά για ό,τι θα ακολουθήσει. Η ανάγνωση ξεκινά με ούριο άνεμο… Το μοτίβο της ανάστασης χρησιμοποιείται με μια αύρα μεταφυσικής ιστορικότητας στον πολεμιστή που ακολουθεί νεκρός-ζωντανός τον Μέγα-Αλέξανδρο στην πορεία-του προς την Ανατολή (το τρίτο διήγημα της συλλογής). Ο τίτλος-του «Ρίψασπις» μένει σε πρώτη ανάγνωση ανεξήγητος και δη μυστηριώδης.

            Το δεύτερο διήγημα με τίτλο «Tseih She» (κινέζικη ονομασία για τον Αλγκόλ) αναφέρεται στην πράξη εκδίκησης ενός ζωσμένου με εκρηκτικά νεαρού, που, επειδή έμεινε ορφανός από τη δολοφονία σταδιακά του πατέρα, της μάνας και της αδελφής-του, μετατρέπει την αγάπη για τους σκοτωμένους-του σε μίσος για τους εχθρούς. Το τέταρτο διήγημα με τίτλο «Τίσις» είναι μεστό από συναισθήματα: καταρχάς, η λύπη για μια “άστεγη”, έπειτα το αίσθημα προδοσίας, η οργή και τέλος η εκδίκηση. Κι εκεί που ολοκληρώνεται ο κύκλος των συναισθημάτων έρχεται και μια αφηγηματική ανατροπή που ξαφνιάζει ευχάριστα.

          Η «Σποδός» αναφέρεται σε έναν μοναχικό νέο που περνάει τη ζωή-του με πόρνες και στο τέλος βρίσκεται δολοφονημένος. Το παρελθόν-του και η σχέση-του με τον αδελφό-του, το ορφανοτροφείο και άλλες ενδείξεις αφήνουν νήματα για να τα συνδέσει ο αναγνώστης. Στην «Πτέρυγα» ένας τρόφιμος κλινικής γράφει ημερολόγιο-αναφορά στον γιατρό-του όπου με αυθεντικό προφορικό λόγο εξηγεί έμμεσα πώς μπορεί να αφαιρέσει ανθρώπινη ζωή. Από περιέργεια, από ανία, έβλεπε το ανθρώπινο σώμα σαν παιχνίδι που θα ήθελε να μάθει τι έχει μέσα… Ο «Εγκιβωτισμός» δικαιολογεί τον τίτλο-του, αφού ο πρωταγωνιστής ναυτικός, χωμένος σε παράνομες μεταφορές, συνειδητοποιεί πώς ο νεκρός που μαχαιρώθηκε μπροστά-του είναι ο ίδιος-του ο εαυτός. Πώς ο θύτης και το θύμα εναλλάσσονται, πώς γίνεται η μεταφορά της νεκρής ζωής-μας παράνομο διακύβευμα;

            Στην «Καΐνα» ο γιος του Αδάμ στοχάζεται στην έννοια της ελευθερίας και σκοτώνει τον αδελφό-του, γιατί η παρουσία-του χωρίς αγάπη ήταν πιο πολύ τυραννία και καταδυνάστευση. Η «Μεταποίηση» αναφέρεται στην αγάπη του πρωταγωνιστή για τα ταριχευμένα ζώα και η επιμονή-του να ανασυνθέσει υβριδικά ζώα, όπως η τρικέφαλη χίμαιρα. Τελικά, είναι χίμαιρα, είναι ουτοπία η ζωή και ο έρωτας, είναι όλα μια μεταποίηση του καθημερινού προς το ανέφικτο; Στο «.45» ο φονιάς, παρών στην κηδεία του νεκρού, δεν ντρέπεται να αφηγηθεί πώς τον δολοφόνησε, διεισδύοντας όλο και πιο βαθιά, αφηγηματικά και ψυχολογικά, σε ένα απρόσμενο τέλος. Και τέλος η «Σαρκώζα» είναι μια παράξενη πόλη, στην οποία κατευθύνεται ο αφηγητής και ο θίασός-του και στην οποία τελικά επιλέγει να μην μπει.

            Τι είδα σ’ αυτή τη συλλογή; Είδα μια χρήση της διακειμενικότητας που εκπλήσσει, κυρίως επειδή ο Παπαμάρκος παίρνει παλιότερες μορφές, παλιότερα καλούπια, παλιότερες φόρμες και μέσα-τους χύνει καινούργια σκέψη ή διαχρονικούς προβληματισμούς. Είναι μια μετακένωση ενός σύγχρονου προβληματισμού που μπαίνει σε παλιά, διαχρονικά καλούπια και έτσι γίνεται μέρος μιας ανανεωμένης παράδοσης. Είδα το αμφίσημο που κυριαρχεί στη λογοτεχνία να κάνει τον αναγνώστη να μένει μετέωρος και να προσπαθεί να δώσει νόημα στο χάος που δημιουργήθηκε προς στιγμή (;) στη σκέψη-του. Είδα δηλαδή την προσπάθεια του συγγραφέα να μην σερβίρει ολόκληρο το διήγημα στο πιάτο-μας αλλά να μας αναγκάσει να το εμπλουτίσουμε με τα δικά-μας καρυκεύματα, για να μπορέσουμε να το απολαύσουμε. Πολλές φορές αφηνόμαστε αβοήθητοι, καθώς δεν μπορούμε να χωνέψουμε το βαθύτερο επίπεδο στο οποίο κινείται το διήγημα. Και τέλος, η ταυτότητα, είτε ως ομοιότητα ή ως διαφορά, απασχολεί τον νεαρό πεζογράφο και γίνεται ο άξονας σε αφηγηματικά παιχνίδια και σε υπαρξιακούς προβληματισμούς.

            Τα διηγήματα του Παπαμάρκου –δεν ξέρω αν βγήκαν με μια ανάσα ή αν δουλεύτηκαν επανειλημμένως- αποτέλεσαν αποκάλυψη για μένα. Κάθε αφηγητής είναι και ένας θεατρικός ηθοποιός, που εξιστορεί, δραματοποιεί, υφοποιεί την πραγματικότητά-του, ζει και δρα ενάντια στις προσδοκίες, χτίζει μια σκηνή και μπαινοβγαίνει μέσα-της. Έχω εδώ και καιρό αρχίσει να συνειδητοποιώ πόσο πλούσια διηγηματογραφία έχουμε, αλλά και οι νέες φωνές που κατεβαίνουν στον χώρο δεν μένουν πίσω.

            [Η πρώτη μορφή-του δημοσιεύτηκε στον In2life στις 30/10/2012 ]  

Πατριάρχης Φώτιος

 

            How do you choose a book? You have in front of you all the work from the recent months (I'm not talking about the classic and the already tested material) and with preventive intuition, you also take a look at the back cover, do you choose what the best is probably or what will fit in your reading list? Of course you don’t. Usually you go towards the bookshelf being a little bit "biased", because before you got to the bookstore, you usually read an advertisement, a presentation, a review in the newspaper, you have heard something from a friend or an acquaintance, you probably have read an author’s interview, or you have read other works and you are favourably disposed towards them. Rarely, do you enter in a bookstore and look through it to find something new...

            How does a book choose you?  You have stamped on it somewhere, like a little breeze that has penetrated without realizing the narrow hallway of your mind and then comes the book itself as part of a list or as a gift ... And now the gift came from the novelist himself who tried with earnest insistence, repeatedly to send me the result of his work. I thank him.

            I hasten to read the first story that is deeply digested in the Greek tradition and indeed born in the spacious womb of folk songs. The "Grichou" which in arvanitika language means 'Arise!', refers to the crippled soldier returning from the battle in Sarantaporos to find his property looted and therefore he recalls his dead brother so they can punish the looters. His brother gets out of the grave, but he does not turn to him. A vigorous and critical language proves the atmosphere of the story, the speed is steady, and the tone of the short story comes smoothly and creates a positive anticipation for what will follow. The reading has begun with a fair wind ... The resurrection motif is used with a metaphysical aura of historicity while the warrior who is dead and alive follows Alexander the Great in his course to the East (the third short story in the collection). The title is 'Ripsaspis' (defector) remains after the first reading inexplicable and a mystery.

     The second story entitled «Tseih She» (chinese name for Algol) refers to a revenge act of a young man who is fraught with explosives, because he was orphaned after the murders of his father, mother and sister he converts the love he has for the ones he lost into hatred for enemies. The fourth story entitled "Tisis" (Punishment) is ripe with emotions: first, regret for a "homeless woman (?)", then the feeling of betrayal, anger and finally revenge. And there after he completes the cycle of emotions comes a narrative upheaval that pleasantly surprises.

            "Spodos" (Ashes) refers to a lonely young man who spends his time with prostitutes and finally is found murdered. His past and his relationship with his brother, the orphanage and other indications leave a thread for the reader to connect. In ‘Pteryga’ (Wing) one of the inmates, writes a diary-clinical report for his doctor where with authentic spoken indirectly explains how to remove human life. Out of curiosity, out of boredom, he saw the human body as a game that he would like to know what's inside...  'Egivotismos’ (Boxing) is title justified, since the protagonist sailor is mixed up in illegal transfers, he realizes that the dead man who was stabbed in front of him is actually himself. How does the perpetrator and the victim exchange places, how does transferring the dead become life-stakes illegal?

            In “Caina” the son of Adam meditates on the concept of freedom and kills his brother because the presence of no love was more of a tyranny and oppression. ‘Metapoiisi’ (Transformation) refers to the protagonist's love for stuffed animals and his perseverance to reconstruct hybrid animals like the three-headed chimera. Ultimately, it is a chimera, utopia is life and love is all a transformation of the everyday for the impossible? In ‘.45’ the killer, is present at the funeral of his victim and is not ashamed to tell how he murdered him, penetrating deeper and deeper, narratively and psychologically, to an unexpected end. And finally "Sarkoza" is a strange city, in which the narrator and directs his theatrical company in which ultimately he chooses not to enter.

       What did I see in this collection? I saw a use of intertextuality that is surprising, especially as Papamarkos gets older forms, older moulds, and in them he pours new thoughts of enduring concerns. It is a reflection of a modern problem coming into old moulds over time and thus becomes part of a renewed tradition. I saw that ambiguity prevails in literature to make the reader stay hovering and trying to give meaning to the chaos created by the moment in thought. I saw that the author's attempted to avoid serving us the entire story in dish but forces us to enrich it with our own spices, so we can enjoy it. Many times we are left helpless, as we cannot digest the deepest level at which the story moves. And finally, identity, both as a similarity or a difference, bothers the young novelist and becomes the axis in the narrative games and existential concerns.

            Papamarkos’ short stories -I do not know if they came out with one breath or have been worked up repeatedly- were a revelation for me. Each narrator is a theatre actor who narrates, dramatizes, waves his reality, lives and works against expectations, builds a scene and come and goes in it. I have long begun to realize how rich our short stories writers are, but also that the new voices that descend in the field are not left behind.

Bookmark