Monday, October 15, 2012

“Το ποτάμι” του Ketil Bjørnstad

Η ποιοτική γραφή αξιοποιεί τα ανθρώπινα αισθήματα, τα οδηγεί ίσως σε μια ιδιαίτερη ένταση, και τα αφήνει να κυλήσουν σε μια καλογραμμένη υπόθεση. Ο αναγνώστης δεν ανακαλύπτει αφηγηματικά μυστικά, αλλά αφήνεται στο άγγιγμα της τέχνης. 


Mocha με αλκοόλ:
Ketil Bjørnstad
Elven
Oslo 2004
“Το ποτάμι”
μετ. Κρ. Γλυνιαδάκη
εκδόσεις Πόλις
2012 

            Ένας ενδιαφέρων χαρακτήρας αποτελεί τον άξονα του μυθιστορήματος του νορβηγού συγγραφέα. Και δεν αναφέρομαι στον δεκαοχτάχρονο αφηγητή Άξελ που φαίνεται πολύ πιο ώριμος απ’ ό,τι η ηλικία-του και οι εμπειρίες-του θα επέτρεπαν. Δεν αναφέρομαι στον Άξελ, ο οποίος είναι ανερχόμενος πιανίστας, μαθητής της αυστηρής πενηντάρας Σέλμα Λύνγκε, ερωτευμένος παλιότερα με την Άνια, που πέθανε, και φίλος της Ρεμπέκα Φροστ. Φαντάζομαι ότι αυτά τα πρόσωπα τα είχε ξαναπαρουσιάσει ο νορβηγός Ketil Bjørnstad στο προηγούμενο βιβλίο-του, το οποίο έχει κι αυτό μεταφραστεί στα ελληνικά με τίτλο “Η λέσχη των νέων πιανιστών” (μετ. Γ. Σαμαρά, εκδόσεις Πόλις, 2009).
            Πιο πολύ κινεί την προσοχή η Μαριάνε Σκουγκ, 35χρονη μητέρα της Άνια, η οποία εκτός από την κόρη-της έχασε και τον άνδρα-της, που αυτοκτόνησε το ίδιο διάστημα με τον θάνατο της μικρής. Ένα παράξενο γύρισμα της μοίρας φέρνει τον Άξελ νοικάρη στο σπίτι της Μαριάνε, όπου κάτω από τις κοινές εμπειρίες οι δύο-τους γίνονται εραστές, παρά τη διαφορά της ηλικίας. Ο δεσμός είναι ήδη μια ακραία παράμετρος που ανακινεί ψυχολογικές συγκρούσεις, ειδικά από τη Μαριάνε που νιώθει ένοχη επειδή εγκλώβισε σε μια αδιέξοδη σχέση τον νεαρό Άξελ. Σταδιακά, μέσα από τις εξομολογήσεις-της ολοκληρώνεται το παζλ της ταραγμένης προσωπικότητάς-της: οι συνθήκες θανάτου του άνδρα και της κόρης-της, η δική-της τραυματική απώλεια της παρθενιάς-της, η πρώτη κύηση που κατέληξε σε αυτοσχέδια έκτρωση, η απόπειρα αυτοκτονίας, η ενεργητική δράση-της υπέρ των εκτρώσεων, το Γουντστοκ, η τωρινή απόπειρα αυτοκτονίας που αποσοβείται χάρη στον Άξελ, η νοσηλεία-της σε κλινική λόγω μανιοκατάθλιψης κ.ο.κ.
            Στην αρχή φοβήθηκα ότι το μυθιστόρημα είναι μόνο για παθιασμένους μουσικόφιλους, γεμάτο με συναυλίες και κλασική μουσική, γεμάτο με μεγάλους μαέστρους και εμπνευσμένους συνθέτες. Σχετικά γρήγορα συνειδητοποίησα ότι η μουσική είναι η μία όχθη του ποταμού, ενώ η άλλη, η πιο σημαντική, είναι ο έρωτας ως απόπειρα εξόδου από τα ψυχολογικά προβλήματα που ταλανίζουν τον καθένα. Ο Άξελ μέσω του έρωτα καταφέρνει να παίξει πολύ καλά στο ντεμπούτο-του ως πιανίστα, ενώ η Μαριάνε ξεπερνά την κατάθλιψη και την κλινική, γίνεται καλά, όσο καλά μπορεί να γίνει, παντρεύεται τον Άξελ και μένει έγκυος μαζί-του. Το ποτάμι, που χωρίζει το σπίτι της Μαριάνε (έρωτας) με το σπίτι της Σέλμας (μουσική) είναι επικίνδυνο, αλλά συνάμα είναι ο δρόμος που ενώνει τις δύο αγάπες του Άξελ.
            Γράφει χαρακτηριστικά ο Μπιόρνσταντ στο ομώνυμο με το βιβλίο κεφάλαιο: “Δυο όχθες έχει το ποτάμι, δυο κόσμοι με περιμένουν κι εμένα: από τη μια, ο κόσμος της Μαριάνε Σκουγκ, από τη μεριά της Ρόα. Ένας κόσμος όμορφος, επικίνδυνος, απελευθερωμένος. Από την άλλη, ο κόσμος της Σέλμας Λύνγκε: απαιτητικός, κουραστικός, δεσμευτικός. Νιώθω πολύ μικρός και για τους δύο, αλλά αδυνατώ να τους αφήσω”.
            Η ιστορία κυλάει με τις αυξομειώσεις ενός ποτάμιου ρέματος, συνήθως ήρεμα όσο και γοργά, αλλά μερικές φορές κατακλυσμιαία, όταν οι καταρράκτες των ανατροπών επιταχύνουν απότομα την αφήγηση. Ο αναγνώστης μυείται στην ατμόσφαιρα, μπαίνει στην ψυχολογία των ηρώων, κάτι πολύ σημαντικό για την ποιότητα της πρόσληψης του έργου, συν-αισθάνεται τα υπόγεια νερά που ρέουν παθιασμένα και στροβιλιζόμενα μέσα στην ψυχή των προσώπων.
            Και το τέλος, σαν μαχαίρι που κατεβαίνει απότομα, αφήνει μια γλυκόπικρη αλλά εξόχως ταιριαστή γεύση…
 
            [Πρωτοδημοσιεύτηκε στο In2life στις 17/7/2012]
            Πατριάρχης Φώτιος

15 comments:

Pellegrina said...

"Ακούγεται"πραγματικά ΠΟΛΥ ενδιαφερον

Πάπισσα Ιωάννα said...

Μπάαα! Η παρουσίασή-μου το έκανε να φαίνεται έτσι!!!

Είναι ένα κείμενο αφανές, χαμηλότονο, στην αρχή μου φάνηκε άτονο, αλλά σταδιακά ξεπήδησε μια εσωτερική δύναμη που δεν την περίμενα.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

ε ναι,η παρουσιαση σου το έκανε! Αλλα εννοούσα,θεματολογικά ακουγεται ενδιαφέρον ( τέχνη vs ερωτας)
Προσωπικά (παντα βασει οσων λες) θα προτιμουσα να λείπουν θανατοι και αυτοκτονίες(τα θεωρω αβανταδόρικα,ακραία δηλαδή)αλλα ισως για τους σκανδιναυούς να ειναι πιο οικεία

George said...

Γνωρίζω και θαυμάζω το μουσικό έργο του Bjonstad, αλλά κάτι μου λέει ότι τα καταφέρνει πολύ καλά και με τη γραφή. Εδώ και πολύ καιρό βλέπω στη λίστα μου με τα επόμενα τη "Λέσχη", αλλά εν τω μεταξύ πρόλαβε και ήρθε και το "Ποτάμι". Και, ναι - ότι η "εσωτερική δύναμη που δεν περίμενες" σε άγγιξε για τα καλά, φαίνεται Πατριάρχα στην παρουσίασή σου!

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
νομίζω ότι οι θάνατοι δίνουν στο κείμενο μια τραγική-υπαρξιακή διάσταση που προκαλεί σκέψη αλλά και συγκίνηση. Αν έλειπαν, θα ήταν απλώς κάτι άλλο, κάτι πιο θεωρητικό, που θα κινούνταν όπως επισημαίνεις στην αντίθεση τέχνη - έρωτα, και θα προκαλούσε άλλες εντάσεις.
Οι θάνατοι δείχνουν ότι η ζωή ξεκινά με κόστος και τα διλήμματά-μας λύνονται με κόστος.
Καλημέρα
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

George,
η απρόσμενη λογοτεχνική χαρά, νομίζω, μετράει περισσότερο.
Καλημέρα
Πατριάρχης Φώτιος

ds said...
This comment has been removed by the author.
ds said...
This comment has been removed by the author.
ds said...
This comment has been removed by the author.
ds said...
This comment has been removed by the author.
ds said...

Συγνώμη για τις προηγούμενα σβησμένα σχόλια, τεχνικό λάθος.

Έλεγα ότι έχω διαβάσει το πρώτο μέρος της τριλογίας και βρήκα το βιβλίο ενδιαφέρον, ωστόσο δεν ξέρω αν με επηρέασε το γεγονός ότι είμαι λάτρης της κλασικής μουσικής. Αναρωτιέμαι τι αντίκτυπο θα είχε σε κάποιον π.χ. που δεν γνωρίζει μερικά από τα κομμάτια στα οποία οι ήρωες αναφέρονται διαρκώς (στο πρώτο βιβλίο).

Θα το πρότεινα ωστόσο, για τη νεανική πνοή και φρεσκάδα που το χαρακτηρίζει.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Dynx,
καλωσόρισες στην παρέα-μας.
Υπονοείς κάτι που το πιστεύω ακράδαντα: ένα βιβλίο δεν είναι καλό όταν μπορεί να αγγίξει ανθρώπους που ταυτίζονται με τον ήρωα, το θέμα, τον τόπο κ.ο.κ., αλλά που μπορεί να τραβήξει τον αναγνώστη στο δικό-του κόσμο, στον κόσμο που πλάθει το ίδιο το κείμενο, ακόμα κι αν ο αναγνώστης είναι αλλού.
Ο Μπιόρνσταντ το καταφέρνει επειδή η μουσική είναι το φόντο μπροστά από το οποίο διαβάζουμε λογοτεχνία.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Για το θάνατο:Συμφωνώ,διαβάζοντας αλλαζειη εντυπωση.ωστόσο,το βλέπω πιο πολυ ως συγγραφέας: στη λογοτεχνία ο θάνατος ειναι συχνα μια πολυ ευκολη συμβαση και λυση.Βασικά δεν βλεπω τοσο μεγαλη αντιστοιχια λογοτεχνιας και ζωης οση βλέπετε οι περισσότεροι Στη ζωη ο θανατος ειναι παντα κατι συντριπτικό,αλλα η τεχνη λειτουργεί σε άλλο επίπεδο.Ελα στη θεση ενος συγγραφέα:χρησιμοποιει το θανατο(και την αυτοκτονία) πανευκολα,για να προκαλέσει χωρις μεγάλη δική του προσπάθεια την τραγική κατάσταση΄.Ειναι ευκολο δηλαδή,ακοπο. Διαφωνω αν μου επιτρέπεις οτι χωρις το θανατο γινεται (μόνο)κατι θεωρητικό: το δυσκολο ειναι να προκαλέσεις συναισθηματα και ενταση με άλλους ειδους απωλειες,πόνους,διαψεύσεις,εκπλήξεις,μεταστροφές,οχι με τον ακραιο και (ξανα:ευκολο) θάνατο.Πίστεψε με,δουλευοντας ενα βιβλίο και εχοντας απο πριν αποκλεισει οτι θα "σκοτώσω" τους βασικούς ήρωες,ανακύπτουν πολύ περισσότερες δυσκολίες από όσες λύνονται!

Pellegrina said...

προσυπογράφω το αμεσως παραπάνω από τοδικό μου πατριαρχικό σχολιο: αν το βιβλίο ειναι καλό,οχι μονο δεν θα με ενοχλησει που δεν ξερω τα κομματια της μουσικης στα οποία αναφερεται,αλλα θα με κανει να τα αναζητήσω!

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
καταλαβαίνω τι λες.
Σκοτώνεις εύκολα έναν δύο και έτσι χωρίς κόπο έχεις κορυφώσεις και εντάσεις. Η επιτυχία όμως είναι πώς θα το χειριστείς, γιατί αλλιώς θα γίνει σαν τα αστυνομικά που κανείς δεν θλίβεται για τους (απανωτούς) φόνους.
Η αυτοκτονία νομίζω πλέον είναι πιο εφετζίδικη, γιατί μπορεί να είναι προσωπικό ή κοινωνικό θέμα, να φταίει το θύμα ή και κάποιος άλλος, να υπάρχει δηλαδή ηθικός αυτουργός, να...
Πατριάρχης Φώτιος