“Σελανίκ” του Βασίλη Τσιράκη

Θεσσαλονίκη (ελλ.), Σελανίκ (τουρκ. και εβρ.), Σολούν (σλαβ.), Σαρούνα (Βλαχ.), Σαλονίκ (Γαλλ.), Σαλόνικα (Αγγλ.) κ.ο.κ.

Γαλλικός καφές με σαντιγί:

Βασίλης Τσιράκης

“Σελανίκ”

εκδόσεις Τόπος

2012 

            Κοσμοπολιτισμός και αστυγραφία, Μεγάλη Ιδέα και εθνικιστικά κινήματα, βαλκανικές διαμάχες και εκσυγχρονισμός. Αυτοί είναι οι άξονες πάνω στους οποίους βασίζεται το ιστορικό μυθιστόρημα, όπως ο ίδιος το επιγράφει, του Βασίλη Τσιράκη. Κι είναι όντως αναγνωστικά δελεαστικό να παρελαύνουν μπροστά-σου σκηνικά και άνθρωποι μιας πολυπολιτισμικής κοινωνίας στις αρχές του 20ού αιώνα που σχηματίζουν ένα πολύχρωμο ψηφιδωτό.

            Ανάλογο κοσμοπολιτισμό είδαμε στο βιβλίο του Δημήτρη Στεφανάκη “Μέρες Αλεξάνδρειας”, όπου ο μεσοπόλεμος και η ευρωπαϊκή αύρα μπλέκεται με την Ανατολή. Το ίδιο επιχειρεί και ο συγγραφέας με τη Θεσσαλονίκη στην πρώτη δεκαετία του αιώνα, μια πόλη όπου ζουν Τούρκοι, Έλληνες, Εβραίοι, Βούλγαροι και πλείστοι Ευρωπαίοι, φυλές και γλώσσες, κουλτούρες και νοοτροπίες, οι οποίες ωστόσο δεν φαίνονται ενεργά μέσα στο βιβλίο να παίζουν τον ρόλο-τους. Κυρίως δεν φαίνεται η πολυγλωσσία και ο πολυπολιτισμός να απορρέει από την ξεχωριστή οντότητα κάθε εθνότητας και κουλτούρας. Πιο πολύ όλα αυτά λέγονται ρητά παρά δείχνονται με αναπαράσταση και με “έγχρωμες φωτογραφίες” που να μας καθηλώσουν. Παρ’ όλ’ αυτά, η εικόνα δίνεται με μικρές γκραβούρες και εικόνες μιας πόλης που αλλάζει: καινούργια κτήρια, ηλεκτροφωτισμός, δρόμοι, ξενοδοχεία, πλοία, εμπορικά και ούτω καθεξής.

            Οι κρίσιμοι Βαλκανικοί πόλεμοι έρχονται. Τους είδαμε σε πολλά βιβλία που στηριζόμενα στη διαμάχη των λαών της Χερσονήσου του Αίμου προσπάθησαν να διερευνήσουν το είδος των πολιτισμών που συγκρούονται και το παρασκήνιο των εθνών που αποπειράθηκαν να ακρωτηριάσουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αποσπώντας για τα κράτη-τους το φιλέτο της Μακεδονίας. Είδαμε τον «Μαύρο Μακεδόνα» του Σκρουμπέλου, τα έργα του Κούρτοβικ, της Κακούρη, της Χουζούρη, καθένα από τα οποία εστίασαν στις αρχές του αιώνα και στο ετοιμόρροπο οικοδόμημα της Οθωμανικής Πύλης, που καταρρέει.

            Ο Τσιράκης επιμένει πιο πολύ στα ιστορικά περικείμενα, στην τοιχογραφία της Θεσσαλονίκης που εξαστίζεται, και στους πίνακες μιας πόλης που εκσυγχρονίζεται παρά στην υπόθεση και στους χαρακτήρες. Είναι σύνηθες λάθος να τονίζονται τα πραγματολογικά στοιχεία, να υπερφορτώνονται τα κείμενα με όσα διάβασε ο συγγραφέας στην πλούσια βιβλιογραφία που συμβουλεύτηκε για να καλύψει επαρκώς την εποχή και να αφήνεται η πλοκή σε δεύτερη μοίρα, σε μια θέση κομπάρσου για να δικαιολογήσει τον όρο «μυθιστόρημα». Η υπόθεση πρέπει να είναι στο προσκήνιο, ενώ όλα τα άλλα στοιχεία της εποχής, της ατμόσφαιρας, της κοινωνίας κ.ο.κ. πρέπει να πλαισιώνουν τον μύθο.

            Έτσι, αν θέλουμε να μιλήσουμε και λίγο για το στόρι, θα μιλούσαμε για τον Έλληνα Διονύση και τον Βούλγαρο Στέφαν που ζουν τις πολιτικές εξελίξεις, ο πρώτος γιατρός που γυρίζει στη γενέτειρά-του από το Παρίσι, ο δεύτερος πολιτικός κρατούμενος και φυλακισμένος στη Λιβύη. Επιστρέφουν στη Βασίλισσα του Βορρά και η φιλία-τους περιβάλλεται από τις εκρήξεις που γίνονται σε μέρη της Θεσσαλονίκης, από τις παρασκηνιακές κινήσεις των εθνών, από ένα κασελάκι με χρήματα που αναζητείται, από τον έρωτα αλλά κι από τις μηχανορραφίες για τις εθνικές υποθέσεις… Η υπόθεση πλακώνεται από το βάρος του ιστορικού υλικού κι ο αναγνώστης χαζεύει απλώς τις πινελιές σε έναν θεσσαλονικιώτικο πίνακα που εξελίσσεται, πριν και μετά τους Βαλκανικούς πολέμους.

Πατριάρχης Φώτιος