Thursday, March 29, 2012

“Το μοιραίο δείπνο” του Ισμαήλ Κανταρέ

Τι λέει η αλβανική λογοτεχνία για μας; Είναι μια τριτοκοσμική γραφή ή σχετίζεται με την ευρωπαϊκή εξέλιξη; Δίνει βαλκανικό στίγμα ή μένει προσκολλημένη σε εσωτερικά θέματα; Ismail Kadare, Ben Blushi, Fatos Kongoli, Besnik Mustafaj, Kosta Koço, Virion Graci, Helena Gushi-Kadaré, Dritëro Agolli, Meshat Tozaj: τα ονόματα των αλβανών συγγραφέων δεν είναι ιδιαίτερα γνωστά στη χώρα-μας, εκτός ίσως από τον Φάτος Κόνγκολι και φυσικά τον Ισμαήλ Κανταρέ. 


Kafe shqiptare:
Ισμαήλ Κανταρέ
“Το μοιραίο δείπνο”
μετ. Τ. Κώτσιας
εκδόσεις Μεταίχμιο
2011 

            Αν κάποιος διαβάσει το μυθιστόρημα χωρίς να καταλάβει εγκαίρως την υπόγεια ειρωνεία και το ποιόν και ποσόν των κωμικών καταστάσεων μέσα σε ένα σοβαροφανές έργο, τότε θα πρέπει να ξανασκεφτεί τι δεν κατάλαβε καθώς διάβαζε. Γιατί το σίγουρο είναι ότι κάποια στιγμή θα το καταλάβει και τότε θα ανατρέξει προς τα πίσω για να δει σημεία και λοξές ματιές. Αυτές οι τελευταίες είναι σε τελική ανάλυση που κρίνουν και την αναγνωστική πρόσληψη.
            Ο γιατρός Γκαραμέτο προσφέρει εν μέσω γερμανικής κατοχής δείπνο στον διοικητή των κατοχικών στρατευμένων, ο οποίος έτυχε να είναι και συμφοιτητής-του, όταν σπούδαζαν μαζί στο Μόναχο (αν δεν κάνω λάθος). Αυτό το δείπνο αποτέλεσε σκάνδαλο, αφού το αποτέλεσμά-του ήταν η απελευθέρωση δεκάδων αιχμαλώτων ύστερα από αίτηση του γιατρού. Η συζήτηση που διεξήχθηκε, όση έντεχνα παρατίθεται από τον Κανταρέ, δείχνει τη δύναμη της στρατιωτικής εξουσίας αλλά και τη δύναμη της επιστημονικής και κυρίως το κύρος μιας μορφής που δεν διστάζει ούτε να τραπεζώσει τον εχθρό ούτε να μην τον κοιτάξει κατάματα και να του ζητήσει κάτι τόσο υπερβολικό για τους όρους της σχέσης-τους.
            Κανείς δεν ξέρει δηλαδή ποιος είναι από πάνω και ποιος είναι από κάτω, ποιος έχει το πάνω χέρι και ποιος ακούει από κατώτερη θέση. Το ίδιο συμβαίνει και όταν οι κομμουνιστές, μετά το πέρας του πολέμου, συλλαμβάνουν τον γιατρό, όχι για λάθη σε εγχειρήσεις-του, αλλά για εκείνο το ύποπτο δείπνο. Ο αστυνομικός ανακριτής μπροστά στον αλυσοδεμένο Γκουραμέτο νιώθει την ίδια κατωτερότητα και αμηχανία σαν να απειλείται ο ίδιος αλλά και ο ρόλος-του, γιατί όχι και το καθεστώς που με ολοκληρωτικό τρόπο προσπαθεί να επιβάλει την πυγμή-του και να πατάξει κάθε αντίθετη γνώμη.
            Κι εκεί που έχεις καταλάβει το αλληγορικό παιχνίδι, ο Κανταρέ κάνει μια εκπληκτική στροφή αποκαλύπτοντας ότι ο γερμανός συνταγματάρχης που εμφανίστηκε ως συμφοιτητής του Γκαταμέτο δεν ήταν ο ίδιος. Η αφηγηματική μαεστρία του αλβανού συγγραφέα ανακατεύει την τράπουλα και ξαναθέτει, αιφνιδιάζοντας και τον αναγνώστη, τους όρους των συμβολισμών του μυθιστορήματος.
Πώς η εξουσία προσπαθεί να επιβάλει τις θέσεις-της, πώς κατασκοπεύει και πώς εξιχνιάζει μυστήρια, πώς φοβάται εντέλει τα μυστήρια και ειδικά όσα κρύβουν –ή πιστεύει ότι κρύβουν- συνωμοσιολογικές πρακτικές που ενδέχεται να απειλήσουν το καθεστώς. Ταυτόχρονα, όμως, εμπλέκονται οι ψυχολογικοί παράγοντες που εδράζονται στις παραδόσεις, στην αλβανική νοοτροπία, στους ενδόμυχους φόβους κάθε ανθρώπου αλλά και στη δύναμή-του να μείνει σθεναρός και ακλόνητος. Το έργο πραγματεύεται την πολιτική ιστορία της Αλβανίας αλλά φυσικά τα μηνύματά-του εξαπλώνονται σε κάθε ολοκληρωτικό καθεστώς αλλά και σε κάθε ψυχή που μόνο με την παρουσία-της υπονομεύει την εξουσία.
Ο Κανταρέ μπορεί να είναι εθνικιστής –και σε άλλα-του έργα το εκδηλώνει απερίφραστα-, μπορεί να προέρχεται από μια λογοτεχνία που δεν έχει δρέψει δάφνες, αλλά ο ίδιος είναι μια ισχυρή αφηγηματική φωνή, πάντα στα ρετιρέ της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, πάντα ακούγεται και διαβάζεται χωρίς να διαψεύδει τις προσδοκίες των αναγνωστών.
[Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στον ιστότοπο In2life στις 1.3.2012]

Πατριάρχης Φώτιος

18 comments:

Pellegrina said...

Περιαυτολογία: μια δειλή προσπάθεια "συνομιλίας" με την αλβανική ποίηση (Agoli)είχα κάνει στο μυθιστόρημά μου "Πρωινό Ιντερσίτυ"..

Εχω διαβασει το 'Χρονικό της Πέτρινης Πόλης" πριν πολλά χρονια και κάπως ανόρεχτα, αλλα γι αυτο φταιω εγω. Το βιβλίο ηταν πολυ εντυπωσιακό από πολλές πλευρες, θυμάμαι ενα αβιαστο ανακατεμα ρεαλισμού και σουρεαλισμού, που δημιουργούσε αυτη την αίσθηση παράλογου, όπου δεν ξερεις να πρεπει να γελάσεις ή να φοβηθείς.(Προφανώς οταν εισαι μεσα φοβάσαι, οταν εισαι εξω γελάς, όπως με ολα στη ζωη) Νομιζω πως ο Κανταρε φευγει από το επίπεδο ενος απλού ΄μυθιστορήματος και φτιάχνει κάπως συγχρονες αλληγορίες, μύθους. Αυτο το κάνουν βεβαια και πολλοί αλλοι συγγραφεις (πχ "Περι τυφλότητας") αλλα η δυναμη του Κανταρε ειναι οτι χρησιμοποιει ως πρωτη υλη το ρεαλιστικό (πρώην)περιβάλλον της χωρας του που από μόνη της, ως ενα κλειστό, μικρό απολυταρχικό συστημα μπορεί να λειτουργήσει ετσι! Σκεφτομαι οτι πρεπει να εισαι πολύ δυνατο μυαλό για να μπορείς να δεις την ιδια τη ζωή σου ετσι

Anonymous said...

Δεν έχω διαβάσει "Το μοιραίο δείπνο".

Το πρώτο βιβλίο του Κανταρέ που διάβασα ήταν
"Ποιος έφερε τη Ντορουντίν;", όπου ο συγγραφέας είχε εκπληκτικά
μετατρέψει σε αστυνομικό
την παραλογή "Του νεκρού αδελφού".

Ακολούθησε "Η κόχη της ντροπής",
ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο για το τέλος του Αλή πασά.

Και τέλος, "Ο στρατηγός της νεκρής στρατιάς"
ένα επίσης ενδιαφέρον βιβλίο, που νομίζω ότι έχει γυριστεί και σε ταινία, αν δεν κάνω λάθος.

Συμφωνώ απόλυτα με την κατακλείδα σας (και γενικώς).

Χαιρετώ σας!


κ.κ.

Θεοδώρα Βαγιώτη (Filoteo) said...

Κάθε φορά που διαβάζω Κανταρέ, ανεξάρτητα από τη θεματολογία, αισθάνομαι ότι διαβάζω Έλληνα συγγραφέα, ως προς την υφολογία δηλαδή. Με ρεαλισμό κινείται σχεδόν σε όλα του τα έργα, οι εξελίξεις δίνονται από τον συγγραφέα με απλότητα, τόσο που αισθάνομαι ότι προκύπτει μια μοιρολατρία, τρομακτική. Εξαιρετικός στο Κοντσέρτο. Συμπαθής στη Ντορουντίν...Είναι από τους συγγραφείς που αγοράζω συχνά, για να έχω να διαβάζω.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
έχεις δίκιο πως τα μυθιστορήματα του Κανταρέ στηρίζονται σε αλληγορίες που απορρέουν από το κλειστό καθεστώς που εμπνέει τέτοιες συμβολοποιήσεις.
Μου άρεσε όπως το έθεσες.
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

Κ.Κ. και Filoteo,
νομίζω ότι ο Κανταρέ αξιοποιεί βαλκανικά θέματα και γι' αυτό φαίνεται οικείος σε μας. Δείτε λ.χ. τα δημοτικά τραγούδια, τον Αλή πασά, τους περιπλανώμενους ραψωδούς στο "Ο", το κοινό παρελθόν, την οθωμανική παράδοση, τις ολοκληρωτικές πρακτικές που έχουν μακρά ιστορία σε όλους τους λαούς των Βαλκανίων κ.ο.κ.
Επομένως, διαβάζουμε βιβλία με "ντόπιο" προβληματισμό, γραμμένα όμως με εξίσου δυνατή γραφή.
Καληνύχτα
Πατριάρχης Φώτιος

Σημειώσεις Ανυπομονησίας said...

Ο Κανταρέ μπορεί να είναι εθνικιστής!

Εδώ γεννήθηκε η απορία μου. Απο ποια άποψη.

Γνωρίζω όλα τα έργα του Κανταρέ

Απο ποίηματα προς το Κόμμα μέχρι βιβλία που δεν έχουν μεταφραστεί στα Ελληνικά.

Δεν το είχα σκεφτεί ποτέ αυτό.

Γενικά αν κάποιον τον δέχομαι σαν συγγραφέα, όλα τα άλλα μου είναι αδιάφορα, είτε μιλάμε για τον Πεσσόα είτε για τον Σιοράν. (πολλά λένε)

Πάπισσα Ιωάννα said...

Σημειώσεις ανυπομονησίας,
καλωσόρισες στην παρέα-μας.
Θυμάμαι ενδεικτικά το "Φάκελο Ο" όπου εξηγεί την ανάπτυξη των ραψωδών (υπονοείται ακόμα και των αρχαίων, όπως ο Όμηρος) ως κομμάτι αλβανικού πολιτισμού.
Από την άλλη, συζητιέται πολύ (ευρύτερα) αν η ιδεολογία του συγγραφέα επηρεάζει την πρόσληψή-του. Εδώ μιλάω όχι για την ιδεολογία του προσώπου, αλλά για την ιδεολογία του συγγραφέα, όπως φαίνεται στα έργα-του. Κι αυτό, νομίζω, φαίνεται.
Καληνύχτα
Πατριάρχης Φώτιος

Σημειώσεις Ανυπομονησίας said...

και το γεγονος αυτο τον κανει εθνικιστή;

μάλιστα..

Πάπισσα Ιωάννα said...

Θα ήθελα να ακούσω τι εννοείς εσύ με τον όρο "εθνικισμό"; Και επίσης αν ο σφετερισμός εθνικών ποιητών, η εξάπλωση της ιστορίας σε εποχές που δεν υπήρχαν Αλβανοί, το κοίταγμα της βαλκανικής με πολιτισμικά ιμπεριαλιστικά κριτήρια δεν είναι εθνικοκεντρική αντίληψη, τότε τι είναι;
Εκτός αν ο Όμηρος και οι ελληνόφωνοι ραψωδοί της αρχαιότητας ήταν ακαθορίστου φύλής, γλώσσας και κουλτούρας;
θα ήθελα ειλικρινώς να μάθω τη γνώμη-σου.
Πατριάρχης Φώτιος

Σημειώσεις Ανυπομονησίας said...
This comment has been removed by the author.
Σημειώσεις Ανυπομονησίας said...

Εγώ, διαβάζοντας το κείμενο σας, απόρησα στο σημείο : ο Κανταρέ μπορεί να είναι εθνικιστής αλλά… αλλά εκείνο αλλά το άλλο. Υποβιβάζει ταυτόχρονα τα καλά λόγια που ακολουθούν για την γραφή του.
Επίσης δεν θα μπορούσα να παρουσιάσω κάτι εντελώς αδιαμφισβήτητα φορτώνοντας το με αρνητισμό, (γιατί ανεξάρτητα πως αν ήταν εθνικιστής θα με χάλαγε), η ίδια η φράση νομίζω υποδηλώνει πως είναι κακό του να είναι εθνικιστής (σαφώς, αλλά!) και για αυτό γεννήθηκε η απορία.
Δεν θίγεται καμία εθνική μου συνείδηση γιατί το τόνισα στην αρχή μου είναι αδιάφορο.
Εγώ δεν συμφωνώ πως είναι εθνικιστής όχι επειδή θέλω να διαφυλάξω στο νου μου μιαν αλήθεια που μπορεί να με ταυτίζει με τον Κανταρέ άρα στο με κάνει εθνικιστή. Μου είναι αδιάφορο θέαμα γιατί είναι λογοτεχνία και όχι ιστορικό βιβλίο.
Σε άλλα ποιήματα μνημονεύει τον Κομμουνισμό αυτό τον κάνει Κομμουνιστή;
Η εντύπωση πως ο Κανταρέ είναι εθνικιστής μου θυμίζει ανάλογα σχόλια στα αλβανικά μπλογκς όπου ο Κανταρέ δεν είναι αρκετά αλβανός επειδή «έφυγε» για το Παρίσι κτλ κτλ.
Πρέπει να απαντήσω σε μια ερώτηση όπου πρέπει να ακολουθήσω συγκεκριμένη προσέγγιση, αν εκείνο και αν το άλλο. Και οι ειρωνικές αλήθειες δεν τις βλέπω σαν αλήθειες αλλά σαν «πρόθεση».
Μου είναι αδιάφορο από πού ήταν ο Όμηρος και επίσης αν κάποιος τον υιοθετεί. Μελετάω με άλλα κριτήρια κάτι όπως γενικά την τέχνη. Κριτήρια εθνικά δεν αναγνωρίζω μόνο εφόσον δεν πρόκειται για σοβαρούς μελετητές ή συγγραφείς.
Δεν πιστεύω πως είναι προπαγανδιστής συγγραφέας κι όλας. Τον συγγραφέα εγώ αν τον αποδέχομαι δεν το αγγίζω, γιατί είναι μια φωνή που δεν την επεξεργάζομαι αλλά την ακούω, άσχετα αν συμφωνώ ή όχι, αν με αλλάζει ή όχι.
*Η αναφορά πως ο Κανταρέ είναι εθνικιστής δεν είναι λίγο ασύνδετη σχετικά με το κείμενο;

Πάπισσα Ιωάννα said...

Φίλε,
όταν διαβάζεις έναν συγγραφέα, σκέφτεσαι αν είναι της αρεσκείας-σου και με βάση την ιδεολογία που τα έργα-του εκπέμπουν. Επομένως, αν είναι Χ ιδεολογίας, αν μάλιστα είναι στρατευμένος, αν δηλαδή προπαγανδίζει και δεν αφήνει περιθώρια στον αναγνώστη να πειστεί, αλλά προσπαθεί να περάσει την αλήθεια-του ως αυταπόδεικτη, φυσικό είναι να πεις δεν μου αρέσει. Ως εκεί.
Ωστόσο, η αισθητική αξία ενός λογοτεχνικού έργου δεν αναιρείται. Γι' αυτό λέω: μπορεί ο Κανταρέ να είναι εθνικιστής, μπορεί δηλαδή να προβάλλει μονόπλευρα τις απόψεις-του (και η λογοτεχνία κάνει ιστορία!, έχει άποψη, εξηγεί τον κόσμο, προβάλλει θέσεις, ξαναγράφει στο συλλογικό ασυνείδητο το παρελθόν!), αλλά το συγκεκριμένο έργο είναι καλό, είναι πολύ καλό, είναι λογοτεχνικό, έχει και πολύ ανθρωπιστικές ιδεολογικές προεκτάσεις που απορρέουν από την πλοκή κ.ο.κ.
Επομένως, ακριβώς το αντίθετο λέω: η χ ιδεολογία του συγγραφέα (με την οποία διαφωνώ) δεν είναι ικανή στα μάτια-μου να αναιρέσει τον ποιοτικότατο τρόπο γραφής-του.
Καλό Πάσχα
Πατριάρχης Φώτιος

ΥΓ. Δεν θα επανέλθω, επειδή θα λείψω. Τα λέμε από βδομάδα (εκτός αν βρω Wi-fi).

Σημειώσεις Ανυπομονησίας said...

γράφω με βεβαιότητα πως μου είναι αδιάφορη η ιδεολογία του καθενός. μου είναι άχρηστο να θέσω θέση σε ένα βιβλίο.
η λογοτεχνία δεν κάνει ιστορία, (για μένα) είναι ένα βολικό συμπέρασμα.
το βιβλίο γεννιέται υπό κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες (υποστηρίζουν μερικοί) συγκεκριμένα, η Αλβανία του χότζα είχε μια ατμόσφαιρα που επέτρεπε συγκεκριμένα έργα. πιο ουσιαστικό είναι να ερμηνεύω πως γεννήθηκε ένα βιβλίο παρά τις εντυπώσεις του μετά από χρόνια σε άλλες κοινωνίες. το αγγίζω όπως μου το επιτρέπει το ίδιο, δεν μπορώ από το πουθενά με άλλα δεδομένα να το ισοπεδώνω.
αδιανόητο να κατατάσσω ένα βιβλίο με δεδομένα που θαρρώ πως κατέχω. δεν κατέχω τίποτα και δεν μπορώ να συγκρίνω τίποτα. μιλάω πάντα για μένα.
με χαλάνε οι χαρακτηρισμοί τόσοι απόλυτοι (αδιαμφισβήτητοι, ξεροί). προτιμώ το αντίθετο, δηλαδή, ε όχι, ο Κανταρέ δεν είναι εθνικιστής (για μένα) που είναι η πρώτη γεύση που μου άφησε το κείμενο.

Σημειώσεις Ανυπομονησίας said...

γράφω με βεβαιότητα πως μου είναι αδιάφορη η ιδεολογία του καθενός. μου είναι άχρηστο να θέσω θέση σε ένα βιβλίο.
η λογοτεχνία δεν κάνει ιστορία, (για μένα) είναι ένα βολικό συμπέρασμα.
το βιβλίο γεννιέται υπό κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες (υποστηρίζουν μερικοί) συγκεκριμένα, η Αλβανία του χότζα είχε μια ατμόσφαιρα που επέτρεπε συγκεκριμένα έργα. πιο ουσιαστικό είναι να ερμηνεύω πως γεννήθηκε ένα βιβλίο παρά τις εντυπώσεις του μετά από χρόνια σε άλλες κοινωνίες. το αγγίζω όπως μου το επιτρέπει το ίδιο, δεν μπορώ από το πουθενά με άλλα δεδομένα να το ισοπεδώνω.
αδιανόητο να κατατάσσω ένα βιβλίο με δεδομένα που θαρρώ πως κατέχω. δεν κατέχω τίποτα και δεν μπορώ να συγκρίνω τίποτα. μιλάω πάντα για μένα.
με χαλάνε οι χαρακτηρισμοί τόσοι απόλυτοι (αδιαμφισβήτητοι, ξεροί). προτιμώ το αντίθετο, δηλαδή, ε όχι, ο Κανταρέ δεν είναι εθνικιστής (για μένα) που είναι η πρώτη γεύση που μου άφησε το κείμενο.

Anonymous said...

θα μπορούσε κάποιος να μου πει το θέμα στο χρονικό της πέτρινης πόλης;

Anonymous said...

θα μπορούσε κάποιος να μου πει το θέμα στο χρονικό της πέτρινης πόλης;

Anonymous said...

Eimai enas anthrwpos pou exei diabasei peripou 90% twn ergwn tou Kadare...Kapou exei grapsei pws einai mia megalh tyxh h Alvania na synoreyei me mia xwra pou edwse ton fwtismo ston ypoloipo kosmo. Thelw na pw episeis oti h alvanikh logotexnia sta xronia tou komounismou htan poly anaptygmenh kai xrhmatadotiotan apo to Kratos. Oi syggrafeis apotelousan thn pio pronomiouxa taksh ekeinh thn epoxh. O Kantare kai oi ypoloipoi syggrafeis eixan polla pronomia, asxetws pws grafoun twra...Eimai alvanos, Kadareisths, gia ayto kserw ti grafw!

Πάπισσα Ιωάννα said...

Το ότι οι συγγραφείς χρηματοδοτούνταν από το αλβανικό κράτος δείχνει την υψηλή θέση που κατείχαν
αλλά δείχνει και την κατεστημένη-τους, εξαρτημένη από την εξουσία, θέση.
Πάντως ο Κανταρέ και σε μένα και στους Έλληνες έχει αποκτήσει καλό όνομα, όχι άδικα.
Πατριάρχης Φώτιος