Ο ΜΟΣΚΩΒ-ΣΕΛΗΜ του Γεωργίου Βιζυηνού

Ίσως δεν είναι από τα πιο γνωστά και δημοφιλή διηγήματα του θρακιώτη πεζογράφου και ποιητή, αλλά κάτι μου έκανε αίσθηση όταν το πρωτοδιάβασα ανάμεσα στα άλλα-του έργα και κάτι μου το ξαναφέρνει συχνά στον νου στη σημερινή υβριδική κοινωνία.

Μπακλαβάς:

Γεώργιος Βιζυηνός
“Ο Μοσκώβ-Σελήμ”
1895
 

            Ο αφηγητής γνωρίζει την περίεργη φιγούρα του Μοσκώβ-Σελήμ στη Θράκη και συγκινείται από τη ζωή και τα πάθη-του. Ο εν λόγω ήρωας είναι Τούρκος αλλά μετεωρίστηκε από μικρός, καταρχάς από κορίτσι σε αγόρι και έπειτα από Τούρκος σε Ρώσο ή σε ρωσόφιλο. Η εγκιβωτισμένη αφήγηση του Σελήμ μέσα στην αφήγηση του Βιζυηνού αναδεικνύει την προσωπικότητά-του, διχασμένη και επαμφοτερίζουσα, που τον περιθωριοποίησε από την υπόλοιπη κοινωνία ως τρελό, αλλά λειτουργεί αντιστικτικά, μάλλον αναλογικά παρά αντιθετικά, με τον ίδιο τον συγγραφέα που βίωσε διλήμματα και αμφιταλαντεύσεις.

            Η Θράκη αναδεικνύεται αρχετυπικά σε σταυροδρόμι πολιτισμών και ταυτοτήτων, όπου οι Τούρκοι συναντάνε όχι μόνο τους Έλληνες αλλά και τους συνθάλασσούς-τους Ρώσσους. Η διασταύρωση αυτή δημιουργεί ανθρώπους με διπλή ταυτότητα, φυλετική, εθνική, θρησκευτική, γεγονός που αποτελεί προάγγελο των μεγάλων ζητημάτων ταυτότητας που έχουν ξεσπάσει έναν αιώνα μετά, στα τέλη του 20ού αιώνα, με χαρακτήρες μοιρασμένους ανάμεσα στο γεννάσθαι και το γενέσθαι, ανάμεσα στο εκ γενετής πεπρωμένο-τους και το επιλεγμένο στίγμα της ζωής-τους. Ο Βιζυηνός καταφέρνει να απαθανατίσει έναν διττό χαρακτήρα που συνοψίζει την πολύπλευρη οντότητα κάθε ανθρώπου, ο οποίος πλέον ψυχολογικά και κοινωνιολογικά δεν θεωρείται αρραγής και μονολιθική υπόσταση αλλά συχνά μερίζεται σε συγκρουόμενες πτυχές ενός πολυδιάστατου προσώπου.

Ο αφηγητής συμπονά τον Ρωσότουρκο και καταλαβαίνει τη διττή-του φύση και συμμερίζεται τον πόνο του απάτριδος που δεν τον δέχονται ούτε οι ομογενείς-του Τούρκοι ούτε οι ομόθυμοί-του Ρώσοι. Έτσι ο Σελήμ βιώνει μια περιθωριοποιήμενη ζωή, στην οποία η επιλογή-του συγκρούεται με τη φύση-του.

Ο Βιζυηνός πρωτοπορεί καθώς έρχεται πιο κοντά στη μεταμοντέρνα προβληματική των τελών του 20ού αιώνα και των αρχών του 21^ου. Ο άνθρωπος συχνά έχει να επιλέξει ανάμεσα στο φυσικό και στο επιλεκτό, ανάμεσα στο γεννάσθαι και στο γίγνεσθαι. Ο Σελήμ γεννήθηκε Τούρκος, πράγμα βέβαια που δεν αποτελεί φύσει κατάσταση αλλά μια κοινωνική σύμβαση. Στη διάρκεια της ζωής του ήρθε πιο κοντά με ένα άλλο έθνος και επέλεξε μια άλλη κοινωνική σύμβαση, πράγμα που την εποχή εκείνη αλλά ακόμα και σήμερα μπορεί να θεωρηθεί προδοσία. Κι όντως ο Βιζυηνός φτάνει στα όρια της εθνικής συνείδησης και της διεθνιστικής κοσμοαντίληψης, κατά την οποία δεν υπάρχουν έθνη αλλά πολιτισμοί.

Ο ήρωάς-του, ίσως αντι-ήρωας, αφού γίνεται συμπαθής και σκιαγραφείται με αγάπη, είναι ένα από τα αρχέτυπα του διχασμένου ανθρώπου. Έρχεται έτσι από το παρελθόν να σταθεί δίπλα σε σύγχρονα υβριδιακά όντα, που μοιράζονται ανάμεσα στο φύλο και στο γένος, ανάμεσα στο είμαι και στο φαίνεσθαι, ανάμεσα σ’ αυτό που δόθηκε εθνικά, θρησκευτικά, πολιτισμικά και σ’ αυτό που επιλέχθηκε αργότερα.

Καλό μήνα

Πατριάρχης Φώτιος