“Το χάρισμα της Βέρθας” της Φωτεινής Τσαλίκογλου

Το μυθιστόρημα ως είδος είναι ένας πολύ ευρύχωρος χώρος που χωρά τα πάντα, από την εγκεφαλική γραφή του ενός συγγραφέα στο μελό του άλλου, κι από το αρχείο του Θ. Βαλτινού ως την ψυχολογία του Γ. Χειμωνά, από την ιστορία ως την επιστήμη κι από το παρελθόν ως το απώτατο μέλλον.

Espresso με καραμέλα:

Φωτεινή Τσαλίκογλου

“Το χάρισμα της Βέρθας”

εκδόσεις Καστανιώτη

2010

        Τελικά, όμως, ο αναγνώστης είναι ένας Προκρούστης που δύσκολα μπορεί να ξεφύγει από τις παγιωμένες συνήθειές-του, συνήθειες που τον οδηγούν στο να τοποθετήσει την κλίνη-του και να ξαπλώσει πάνω σ’ αυτήν κάθε κείμενο που διαβάζει. Η κλίνη-του έχει διαμορφωθεί από την παιδεία-του, τα διαβάσματά-του, τα εξωλογοτεχνικά ενδιαφέροντά-του, την ψυχοσύνθεση και το περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγάλωσε. Με τη σειρά-του αυτός ο προκρούστειος πάγκος διαμορφώνει το λεγόμενο “λογοτεχνικό γούστο”, το οποίο αποτελεί και το μέτρο πρόσληψης κάθε λογοτεχνικού έργου.

         Με την ευρύτερη, λοιπόν, έννοια, με την έννοια της ανεκτικότητας στο τι είναι και τι δεν είναι μυθιστόρημα, το βιβλίο της Τσαλίκογλου είναι ένα τέτοιου είδους λογοτέχνημα, αφού έτσι θέλει η συγγραφέας κι έτσι γίνεται αποδεκτό από το αναγνωστικό σύνολο. Κι είναι μυθιστόρημα όχι επειδή δένει γερά σε μια στιβαρή πλοκή τα επιμέρους σημεία, αλλά επειδή επιχειρεί να προσεγγίσει αισθητικά, εσωτερικά και ψυχολογικά, το νόημα του θανάτου και την υποκειμενική βίωσή-του από τον άνθρωπο.

       Η Βέρθα, πιο συγκεκριμένα, έχασε μικρή τον αδελφό-της, αλλά χάρη σε ένα ιδιαίτερο χάρισμα που διαθέτει μπορεί και τον βλέπει ζωντανό μπροστά-της, μπορεί και μιλάει μαζί-του όχι μόνο σε ένα μεταφυσικό επίπεδο αλλά και σε ένα σωματικό δίαυλο επικοινωνίας.

"Das Eismeer"
του Caspar David Friedrich

       Το έργο, όπως και τα προηγούμενα της συγγραφέως, είναι βασισμένο στην ψυχαναλυτική-της παιδεία. Ακόμα περισσότερο, πρόκειται για έναν στρόβιλο ψυχανάλυσης με όνειρα, διαλόγους, συμβολισμούς, φροϋδικές απηχήσεις, παιχνίδια ζωής και θανάτου, απόπειρες αυτογνωσίας, πίνακες (στη γραμμή της Μαρούτσου “Μεταξύ συρμού και αποβάθρας” εντίθενται διάφοροι πίνακες οι οποίοι σχολιάζονται από τη συγγραφέα. Τη σχέση ζωγραφικής και λογοτεχνίας πρόσφατα αξιοποίησε με έναν πίνακα του Ρέμπραντ και ο Δαββέτας στην “Εβραία νύφη”) κ.ο.κ. Αυτό το εικονομοντάζ οδηγεί σε σκέψεις γύρω από τον θάνατο, αλλά και σε σχόλια πάνω στην τέχνη. Κατά την Τσαλίκογλου, η καλλιτεχνική εμπειρία (λ.χ. η ζωγραφική) δεν μπορεί να εξηγηθεί με λέξεις και γι’ αυτό κάθε προσπάθεια ερμηνείας μένει ες αεί εκκρεμής. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε (κι αυτό απορρέει από τις θεωρίες της ψυχανάλυσης) είναι να εξηγήσουμε βάσει της ζωής του δημιουργού, βάσει των βιωμάτων-του, άποψη που –ας μου επιτραπεί- είναι πλέον μονόπλευρη και ίσως παρωχημένη.

"The Angel of Death" 
του Evelyn De Morgan

         Το βιβλίο σε κερδίζει αν δεν ψάχνεις την ιστορία και τη νομοτέλεια της πλοκής. Σε κερδίζει αν πειστείς ότι όλα αυτά τα σκόρπια σημεία σημασιών δεν έπεσαν εική και ως έτυχε, αλλά επιλέχτηκαν και παρατέθηκαν πάνω σε έναν αφηγηματικό άξονα. Έτσι, το έργο μπορεί να διαβαστεί σαν την αδυναμία του μυθιστορήματος να αποδώσει εμπειρίες όπως του θανάτου ή της τέχνης, ή να διαβαστεί ως το αποσπασματικό που θα ήθελε να γίνει ολότητα, αλλά κάτι τέτοιο δεν επιτεύχθηκε. Προσωπικά, αυτή η γραφή δεν με εκφράζει, αλλά –ξαναλέω- σε μικροκειμενικό επίπεδο, σε μια ανάγνωση δηλαδή σαν αυτή της ποίησης είδα μια χάρη, μια εικονοπλαστική και συμβολοποιητική λειτουργία που δεν με άφησε ασυγκίνητο.

Πατριάρχης Φώτιος