Schwarzer Kaffee με γάλα: “Ένας κόμπος όλα” της Ματζαρίδου vs. “Βασανιστές” του Ραχιώτη

Crash test μεταξύ δύο πρωτοεμφανιζόμενων, οι οποίοι ξεκινάνε στον λογοτεχνικό στίβο σε ώριμη ηλικία εκπροσωπώντας δύο τάσεις (γυναικεία – ανδρική, ιδιωτική – δημόσια), οι οποίες αξίζει να ιδωθούν ως παράλληλα σύμπαντα. Το πιο σημαντικό είναι ότι πρόκειται για ώριμα κείμενα, δουλεμένες γραφές, συγκροτημένες πένες. Κι είναι σύνηθες στην Ελλάδα να έρχονται νεοεμφανιζόμενοι συγγραφείς, συχνά στη δεκαετία των 40 ή των 50, που έχουν πολλή δύναμη και εμπειρίες, έχουν καλλιεργήσει τον λόγο και τη σκέψη, ασχέτως αν μετά συχνά …μένουν από λάστιχο.

Ευσταθία Ματζαρίδου

“Ένας κόμπος όλα”

εκδόσεις Μεταίχμιο

2009

Θοδωρής Ραχιώτης

“Βασανιστές”

εκδόσεις Καστανιώτη

2009

         Ενώ η λογοτεχνία έχει καταπιαστεί με κάθε πτυχή της ατομικής και οικογενειακής ζωής του ανθρώπου, με τον έρωτα και τον θάνατο μέχρι τις σχέσεις γονέων-παιδιών και τη φιλία, από τη μοναξιά και την αποξένωση ώς το έγκλημα και την εκδίκηση, η εγκυμοσύνη έχει περάσει απαρατήρητη, τώρα που το σκέφτομαι χωρίς εξήγηση.

        Η Ματζαρίδου πραγματεύεται ένα πολύ γυναικείο θέμα, το οποίο θα μπορούσε να αποθαρρύνει τον ανδρικό κοινό: μια ανύπαντρη γυναίκα, ετών σαραντακάτι, μένει έγκυος, βλέπει όλη τη ζωή-της να αλλάζει με σταδιακά βήματα που ξεκινάνε από τον τρόπο που σκέφτεται τον εαυτό-της και τους άλλους. Οι πρώτες σκέψεις, η αντιμετώπιση της μάνας-της στο χωριό που ούτως ή άλλως είναι ξένος κόσμος γι’ αυτήν, ο μικρός με τον οποίο διατηρεί μια χαλαρή ερωτική σχέση (ο πατέρας στην ουσία του παιδιού), τα διλήμματα και η αντιμετώπιση της ζωής υπό το πρίσμα της νέας συμ-βίωσης με το επερχόμενο κορίτσι.

      Ο εσωτερικός μονόλογος της γυναίκας θα μπορούσε να είναι κουραστικός και στατικός. Αντίθετα, αποπνέει μια σπιρτάδα, μια εσωτερική αεικίνητη ορμή που ισορροπεί ανάμεσα στα γεγονότα και τις σκέψεις της αφηγήτριας. Ο αναγνώστης παρακολουθεί με περιέργεια την ψυχολογία της εγκύου, που βρίσκεται συνεχώς σε διλημματική κατάσταση για το αν θα το κρατήσει ή όχι, για το φύλο του παιδιού, για το πώς θα αντιμετωπίσει τον περίγυρό-της κ.ο.κ. Συνάμα η αμφιθυμική της στάση, που τη μια χαίρεται και νιώθει ανακουφισμένη και στην επόμενη σελίδα σκυθρωπιάζει και αισθάνεται αδύναμη και γριά αποτυπώνουν αληθοφανώς το ψυχολογικό τρίκλισμα μιας γυναίκας που βλέπει να αλλάζει ανεπιστρεπτί η ζωή-της από το νέο πλάσμα που έρχεται να τη σφραγίσει.

        “Η συγγραφέας… εκτονώνει όλη τη σωρευμένη, στη διάρκεια χρόνων, ψυχική ορμή και μας δίνει ένα κείμενο μεγάλης ψυχικής εντάσεως και, ανά σημεία, βαθιάς αναμόχλευσης του εαυτού …ξεδιπλώνοντας το βαθύ τραύμα της αφηγήτριας-πρωταγωνίστριας από τη μάνα της και τη συνακόλουθη καταστροφή τού εντός της μητρικού κέντρου” (Ξενάριος, «διαβάζω», Φεβρουάριος 2010).

       Στην αντίπερα όχθη ο Ραχιώτης κατάγει το δημόσιο στο ιδιωτικό ή ανάγει το ιδιωτικό στη σφαίρα του δημοσίου. Ήρωάς-του ή μάλλον αρνητικός ήρωας είναι ένας πρώην βασανιστής της Χούντας, ο οποίος βαθμιαία μετατρέπεται από απλό φιλήσυχο πολίτη σε σαδιστή της ΕΣΑ.

        Το ερώτημα που κυριαρχεί είναι: Βασανιστής γεννιέσαι ή γίνεσαι;

“Κατά τον Θοδωρή Ραχιώτη η αποκοτιά χτίζεται αργά. Πυροδοτείται από ένα μακρύ φιτίλι ατάκτως ερριμμένο όπου σφίγγεται γύρω από τα πρώτα βήματα της κοινωνικοποίησης του ατόμου. Όμως εκεί που το στάδιο της απόλυτης ελευθερίας του ατόμου, αντεστραμμένο συναντά την αχαλίνωτη εξουσία” (Κουρμουλής, «Αυγή», 5.1.2010) (http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=515171  )

          “Οσον αφορά τον συγγραφέα, φαίνεται να έχει καταλήξει, πολύ πριν από τη συγγραφή, ως προς την απάντηση. Υιοθετεί την κυρίαρχη άποψη κοινωνιολόγων, ψυχολόγων και λοιπών αρμοδίων, που προκρίνει το περιβάλλον ως τον καθοριστικό παράγοντα στην καλλιέργεια της επιθετικότητας και κατ' επέκταση, της βίας. . . Σε αυτό ακριβώς συνίσταται το εγχείρημα του εν λόγω, πρώτου του βιβλίου. Να δείξει, ή μάλλον ακριβέστερα να εμπεδώσει, διά της μυθοπλασίας τα επιστημονικά πορίσματα στην ειδική και πλέον ενδιαφέρουσα περίπτωση του βασανιστή ως οργάνου κρατικής καταστολής.” (Θεοδοσοπούλου, «Ελευθεροτυπία», 15.1.2010) (http://www.enet.gr/?i=issue.el.home&date=15/01/2010&id=121054  ).

        “Εν τέλει τα πάντα είναι θέμα ρόλων: ο άνθρωπος που θα μπορούσε να είναι ιδεολόγος κομμουνιστής, αναθρεμμένος με την ιδέα της διεκδίκησης των εργασιακών του δικαιωμάτων, ο ίδιος μετατρέπεται μέσω του στρατού σε όργανο ισχύος και εξουσιαστικής καταπίεσης. Ο κοινωνικός ιστός εκπαιδεύει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο τα μέλη του, όχι επειδή τα τελευταία είναι συνειδητοί φορείς των ιδεών τους, αλλά επειδή οι συνθήκες ζωής τους οδήγησαν στο να λειτουργήσουν με τον δείνα τρόπο, για να επιβιώσουν μέσα σε ένα πλαίσιο στο οποίο το άτομο είτε επιβάλλεται είτε εξοντώνεται.” (Περαντωνάκης, «διαβάζω», Ιανουάριος 2010).

        “Πάνω από όλα όμως ο οξυδερκής Ραχιώτης, επιχειρηματολογεί στην έννοια του κράτους. Το κράτος σαν η εφαρμοσμένη εκδοχή της υπερβατικής εθνικής συλλογικότητας, διατρέχεται από έναν απλοϊκό κανόνα: την άσκηση της εξουσίας, δια μέσο οργανωτικών δομών. Η κοινωνία βρίσκεται εκτός. Όποιος δεν υπακούει, εξοβελίζεται.” (Κουρμουλής, «Αυγή», 5.1.2010)

         Δύο βιβλία τα οποία έτυχε να διαβάσω μαζί, δύο βιβλία άξια για πόνημα πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα ώριμης ηλικίας, δείχνουν ποια θέματα και πώς τα πραγματεύεται κάθε φύλο, κάθε οπτική γωνία σε μια πολυπρισματική ζωή της οποίας κάθε συμβάν διεκδικεί και τη θέση-του στη λογοτεχνία.

Πατριάρχης Φώτιος