Εξελίσσονται οι συγγραφείς; Από έργο σε έργο μαθαίνουν τον εαυτό-τους και κλιμακωτά ωριμάζουν; Ή αντίθετα εμμένουν σε μια μανιερίστικη γραφή, διαμορφωμένη εν πρώτοις και απαράλλακτη εν πολλοίς στα υπόλοιπα κείμενά-τους;
“Η αρρώστια των βουνών”
εκδόσεις Πατάκη
2009
Με το τελευταίο βιβλίο της Κολλιάκου ανακάλυψα ποια σχέση έλξης και άπωσης με κρατάει κοντά-της/μακριά-της. Ξεκίνησα πάλι αυτή τη συλλογή από νουβέλες έχοντας γενικά καλή γνώμη για τη συγγραφέα, αλλά και μια διάθεση να κρατηθώ μακριά από ένα ακόμα έργο της. Μια δόση ανίας, μια δόση αργής δράσης και πολλής (γυναικείας) ψυχολογίας, μια στατικότητα που με αποθάρρυνε και με αποθαρρύνει ακόμα. Τελικά τι με κέρδισε; Ας τα πάρουμε τα πράγματα από την αρχή:
Νουβέλα νο. 1 «Νούφαρο»: διήγημα για προθέρμανση με τον φιλοξενούμενο φίλο να ξεφυλλίζει κρυφά το ημερολόγιο της οικοδέσποινας.
Νουβέλα νο. 2 «Λωτός»: νουβέλα με άξονα την προετοιμασία της αφηγήτριας να γεννήσει. Στην ιστορία περιπλέκονται οι γονείς που παρεμβαίνουν, ο δικός-της που παρευρίσκεται και υπομένει και περισσότερο η φίλη-της στην ομάδα ανώδυνου τοκετού που δεν έχει σύζυγο, αλλά μια γυναίκα παρτενέρ. Πολύ δουλεμένο έργο με επίκεντρο την ψυχολογία της μέλλουσας μητέρας, ειδικά όταν πρόκειται για λεσβία που αποφάσισε να τεκνοποιήσει.
Νουβέλα νο. 3 «Η θλίψη είναι σουηδική»: δυο ζευγάρια με ένα παιδί το καθένα. Μια κοινή εκδρομή και η αντίθεση μεταξύ τους ενός που θέλει ένα ακόμα παιδί και δεν μπορεί και του άλλου που μπορεί και δεν θέλει. Οι διασταυρούμενες σχέσεις εγκυμονούν πολλές μύχιες εντάσεις.
Νουβέλα νο. 4 «Η αρρώστια των βουνών»: μια επίσκεψη στον οδοντίατρο φέρνει στο προσκήνιο των σκέψεων της αφηγήτριας τη διδασκαλία δημιουργικής γραφής και τον μαθητή-της Μάρκο, το διήγημά του για την Ινδία, το μπλέξιμο ανάμεσα στον ερώμενο συνάδελφο και τον λιμπιζόμενο φοιτητή…
Δύο πράγματα με απωθούν σε τέτοιου είδους γραφές:
Πρώτον, η αυτοβιογραφική παρτιτούρα που διέπει διάφορα έργα με κάνουν πολύ επιφυλακτικό στο κατά πόσο μπορεί η συγγραφέας να ξεφύγει από τον κλειστό-της χώρο, όπως συμβαίνει σε κάθε άνθρωπο, και να πάψει να αντιγράφει, να μετασχηματίζει, να διασκευάζει στιγμιότυπα της ζωής-της. Έχω την εντύπωση (κι ελπίζω να μην χαρακτηριστώ σεξιστής) ότι οι γυναίκες επιλέγουν ή αναγκάζονται από την ιδιοσυγκρασία-τους να επιλέξουν να γράψουν για γεγονότα ή συναισθήματα της ατομικής, οικογενειακής, βιωμένης ζωής-τους.
Δεύτερον, είναι πάλι αποθαρρυντικό αυτό που ονομάζω «γραφή σημειωτόν», εφόσον σε κάθε-της κείμενο η δράση είναι αργή έως αδιάφορη και η ψυχολογία των προσώπων, οι σκέψεις-τους, η οπτική-τους στα συμβάντα κυριαρχούν. Είναι μια εσωτερική γραφή που κάνει κύκλους, φέρνει και ξαναφέρνει στο προσκήνιο τα ίδια πράγματα, σαν την ψυχολογία της γυναίκας που δεν αρέσκεται στην πλοκή αλλά στην ατμόσφαιρα, τον εσωτερικό ειρμό της ψυχής-της. Βάζω μέσα και τον εσωτερικό μονόλογο, στοιχείο αγγλοσαξονικό που το βλέπω σε πολλές συγγραφείς που γαλουχήθηκαν στη Γηραιά Αλβιόνα, όπως η Κολλιάκου, η Μαντόγλου, η Γιαννακάκη, η Δημητρακάκη κ.ο.κ.
Τελικά όμως τι είναι αυτό που με πείθει για την αξία της πεζογράφου; Το παράδειγμα της τελευταίας και μεγαλύτερης νουβέλας θα δείξει τι εννοώ. Πρόκειται για ένα πολυεπίπεδο κείμενο, στο οποίο η “βασική” ιστορία εξελίσσεται στο οδοντιατρείο, όπου γίνονται εργασίες σε δόντια και ούλα. Παράλληλα, η αφηγήτρια-ηρωίδα ανιστορεί τη συνάντησή-της με τον Μάρκο, φοιτητή-της στο μάθημα δημιουργικής γραφής, ο οποίος έχει καταθέσει ένα διήγημα με τίτλο “Η αρρώστια των βουνών” (τριπλός εγκιβωτισμός), το οποίο αναφέρεται σε ένα μυθοπλαστικό ταξίδι στην Ινδία. Η σύντομη αυτή περίληψη της ιστορίας έγινε για να δείξω πόσο διαφορετικά επίπεδα δράσης συνδυάζονται και εναλλάσσονται, πόσο ποικίλες διαθέσεις και σκέψεις αλληλοδιαπλέκονται μέσα στο κυκλικό σχήμα της εξέλιξης της νουβέλας.
Η Κολλιάκου καταφέρνει να πλάσει ένα κείμενο κισσό, όπου κάθε πλευρά του αναρριχάται ελισσόμενη πάνω στην άλλη κι όλες μαζί ανεβαίνουν σταδιακά μέχρι το τέλος. Αυτή η πολυβόστρυχη κατασκευή δυσκολεύει την ανάγνωση, αλλά ταυτόχρονα την κάνει πιο εσωτερική (πέρα από την εξωτερική δραματικότητα). Γι’ αυτό για άλλη μια φορά έκλεισα το βιβλίο της με αμφίθυμη διάθεση, πιστεύοντας ωστόσο πως ο λίθος μπορεί να μην ταιριάζει απόλυτα στο δακτυλίδι-μου, αλλά είναι πολύτιμος.
Πατριάρχης Φώτιος
11 comments:
Πολύ μου άρεσε η επιλογική σου πρόταση. Μου είχε αρέσει η "Θερμοκρασία δωματίου", αλλά οι νουβέλες και το διήγημα δεν είναι στις προτιμήσεις μου. Ο κυριότερος λόγος νομίζω είναι ότι ενώ μου αρέσουν τη στιγμή που τα διαβάζω, μετά δεν μπορώ να θυμηθώ το βιβλίο στο σύνολό του.
Είμαι της ίδιας διάθεσης με σένα και για τον ίδιο λόγο, αλλά αφενός θέλω να δίνω περιθώρια σε μια συλλογή διηγήματων να με κερδίσει και αφετέρου η γραφή της Κολλιάκου κρατά ζωντανό τον αναγνώστη σε μικρής μάλλον έκτασης κείμενα.
Πατριάρχης Φώτιος
Γεια. με τη διευκρίνιση ότι δεν έχω διαβάσει το βιβλίο. (Τα σχόλια θα αναρτηθούν διαδοχικά, γιατι εχω προβλημα τεχνικό)
α) Είσαι! (σεξιστής!) Ξέρεις πόοοσα βιβλία γραμμένα από άντρες είναι παρόμοιας κατασκευής; Άααπειρα! Μάλιστα, τα "αντρικά" (τα εισαγωγικά σημαίνουν ότι δεν δέχομαι το διαχωρισμό) είναι πολύ πιο πληκτικά, γιατί επιμένουν νευρωτικά σε απίστευτες, τρελές λεπτομέρειες (πρόσφατα "διάβασα' -παρασύρθηκα από έγκριτη κριτική!-κάποιο που περιέγραφε επί αμέτρητες σελίδες τη διαρρύθμιση και το περιεχόμενο ολων των σπιτιών που είχε αλλάξει, να μην πω για τις "σχέσεις"). Τα αντρικά αντίστοιχα είναι λοιπόν "χειρότερα" γιατί, μην έχοντας τη γυναικεία τάση για ψυχολογία (που στο κάτω κάτω είναι κατι ανθρωποκεντρικό) επιδίδονται σε αυτάρεσκες, "στυλιστικές" φλύαρες περιγραφές, επίδειξη γνώσεων, ύφους κλπ (τώρα έγινα εγώ σεξίστρια!)Τεσπά, αμφότεροι αλληλοεπηρεάζονται. Υπάρχει προκατάληψη για τις γυναίκες, ή απλά διαφημίζονται περισσότερο επειδή θα διαβαστούν περισσότερο! (γυναικείο κοινό!)
β)Θα πρότεινα δειλά εγώ η άσχετη (και με τις αγγλοσαξονικές σχολές και με οποιαδήποτε θεωρητική "σκευή" στην προσέγγιση της λογοτεχνίας) οι συγκεκριμένοι συγγραφείς να μελετήσουν τη Βιρτζίνια Γουλφ από την εξής άποψη: πόσο η μεγάλη Βιρτζίνια επιδίδεται άραγε σε εκτενείς περιγραφές ψυχολογικών καταστάσεων "εσωτερικές"; θα παρατηρήσουν ότι οι στιγμές είναι ελάχιστες (και γι αυτό καθοριστικές, σαν μαχαιράκι που μπήγεται ξαφνικά). Κυρίως παρατηρεί τους ανθρώπους εξωτερικά. Θέλω να πω, κα΄τι που μοιάζει "εύκολο", ίσως είναι στην πραγματικότητα πολύ δύσκολο και κα΄τι που μοιάζει "αυτοβιογραφικό" στην πραγματικότητα θέλει τρομερή παρατήρηση του ά λ λ ο υ από μέρους του δημιουργού.
(γ)Διάβαζα πρόσφατα κατι θεωρητικά κείμενα του Γκυ ντε Μοπασάν. Δεν ξερω πόσο θεωρείται επίκαιρος ή ξεπερασμένος. Πάντως τόνιζε την αξία του να μετατρέπεις σε λογοτέχνημα την προσωπική ε μ π ε ι ρ ί α. Πιστεύω ότι στη βάση της η απόπειρα είναι απολύτως 'σωστή", στην πραγματικότητα η σοβαρή λογοτεχνία αυτό πρέπει να κάνει και όχι να "κατασκευάζει" πλοκές (όπως κάνω εγώ πχ, που σχεδόν ό,τι γράφω είναι κατασκευασμένο και μόνο σε πολύ επι μερους καταφεύγω στην εμπειρία). Η τέχνη αυτό είναι, απλή μετουσίωση της εμπειρίας. Ειδικά η "ρεαλιστική" 9(δεν ξέρω, ισχύει ο όρος ή ξεπεραστηκε;:)) πεζογραφία.
ΑΛΛΑ: το πρόβλημα ξεκινάει από τη στιγμή που ο δημιουργός δεν μπορεί ή δεν ενδιαφέρεται να μετουσιώσει την εμπειρία σε κατι γενικότερο και ιδωμένο από απόσταση. Επ αυτού Υπαρχει το (θεωρητικό) άλλοθι ότι η εμπειρία είναι "κατακερματισμένη" στην εποχή μας, αλλά εγώ δεν το πιστεύω!
δ) θα πρέπει να ξέρεις ότι πολλές γυναίκες (δεν εννοώ συγγραφείς) ακόμα και στην εποχή μας κι όσο κι αν έχουν σπουδάσει, έχουν ανατραφεί έτσι που δεν αντιλαμβάνονται πόσο ασήμαντα και χαζά είναι αυτά με τα οποία ασχολούνται. Ο εγκέφαλός τους, από τα παιδικά χρόνια, έχει φτιάξει τις πρώτες του και καθοριστικές διασυνδέσεις πάνω σε ακανθώδη προβλήματα του τύπου "πώς βάζουμε τη ζάχαρη στα κουτάκια" και πώς πλένουμε τη σκούπα"! Η Σώτη (πάλι!!) με τις απλές κοφτερές φρασούλες της το λέει άψογα σε κάποιο βιβλίο, νομίζω το εργοστάσιο: "Είναι εύκολο να μεγαλώσεις ένα κορίτσι. Του μαθαίνεις ό,τι ξέρεις"! Αυτή την κατάσταση οι άντρες την ονομάζουν συχνά "υστερία" Το τραγικό είναι ότι δεν πρόκειται για υστερία, πρόκειται για την κανονική ιεράρχηση που εχει κάνει ο εγκέφαλος! Οι λεπτομέρειες-άχρηστες μπούρδες" είναι ο "γυναικείος μικρόκοσμος", κι η αναπαράστασή του είναι ανακουφιστικά οικεία για τις αναγνώστριες!
Τέλος (ε) να πω ότι το θέμα "μητρότητα", αν εξαιρέσουμε τις γλυκερές κοινοτοπίες και την αντιζηλία μητέρας -κόρης, είναι σχεδόν παρθένο έδαφος στη λογοτεχνία και από αυτή τη άποψη το βιβλίο είναι ενδιαφέρον.
οκέι, φάουλ στο (α): "δεν δέχομαι το διαχωρισμό", και αμέσως συνεχίζω εξηγώντας τη ...διαφορά. Αυτά κάνουν τα προχειρογραφήματα! (Ας πούμε ότι τον δέχομαι, λοιπόν, εν μέρει!)
Γεια σας φίλοι,
από κάποια ενδιαφέρουσα σύμπτωση το θέμα της εμπειρίας αγγίζει κι αυτή η ανάρτηση:
http://ekebi.wordpress.com/2010/02/08/πεζοπορία-και-γράψιμο-3/
Νομίζω ότι δίνει μια ενδιαφέρουσα διάσταση στα λόγια της Pellegrina, ειδικά σε σχέση με άντρες συγγραφείς όπως τους βλέπει η κα Μιχαλοπούλου.
Pellegrina,
ο διαχωρισμός υπάρχει, ο οποίος φυσικά πολύ λιγότερο είναι βιολογικός, είναι περισσότερο κοινωνικός. Είναι διαφορά γένους και όχι φύλου, όπως λένε τα βιβλία. Το ζήτημα είναι να τον δούμε όχι με σεξιστικούς όρους (αν το κάνω, συγγνώμη, είμαι άνδρας με τις προκαταλήψεις-μου). Βλέπω όμως συχνά στις γυναίκες συγγραφείς αυτά τα χαρακτηριστικά, τα οποία δεν είναι εκ των προτέρων αρνητικά. Απλώς δεν ταιριάζουν στην ιδιοσυγκρασία-μου. Κι αν το κάνουν οι άνδρες, το ομολογώ κι εγώ πρώτος λ.χ. στον Ξανθούλη (βλ. ποστ της 24ης Ιανουαρίου 2010).
Πατριάρχης Φώτιος
ΥΓ. Προς επίρρωση βλέπε το σχόλιο της Μιχαλοπούλου στη διεύθυνση του ΕΚΕΒΙ, που μας στέλνει ο Ν. Εκεί παραδέχεται μια μονομέρεια...
Το σχόλιο της Α.Μιχαλοπούλου το είδα, αλλά δεν αντιλήφθηκα να έχει οποιαδήποτε σχέση με φύλο/γένος: νομίζω πως αναφέρεται στο θέμα της εμπειρίας γενικά και στο πόσο είναι αναγκαία η άμεση-αισθητηριακή εμπειρία για το γράψιμο.
Προσωπικά, αν με ρωτάς, δεν αισθάνομαι πως για να γράψω πρέπει να εχω ά μ ε σ η αισθητηριακή εμπειρία,συχνά μάλιστα αισθάνομαι το αντίθετο! (Πχ ότι η επίσκεψή μου σε έναν τόπο την ωρα που γράφω γι αυτόν θα κάνει κακό στο γραπτό, γιατί θα ανακατέψω πράγματα τωρινά και εφήμερα με τη γενική εντύπωση που εχω από μια ανάμνηση και που ταιριάζει ισως επρισσότερο σε αυτό που θέλω να πω). Οι πιο πολλές εμπειρίες μας αλλωστε είναι έμμεσες, για πράγματα που δεν εχουμε "ζήσει" από κοντά, και πολύπλοκα διαμεσολαβημένες.
Αλλά αυτό ίσως είναι θέμα ιδιοσυγκρσίας, πώς αντιλαμβάνεται κανείς την εμπειρία (γιατι κάποια "εμπειρία", έστω και κατά φαντασίαν, πάντα πρέπει να υπάρχει! )
Αλλά δεν αντιλήφθηκα ότι η Α.Μ. κάνει κάποια διάκριση μεταξύ αντρών και γυναικών στο θέμα.(Μήπως δεν το διάβασα όλο;)
(αναφέρεται επίσης στο θέμα της πεζοπορίας και τη σχέση με το γράψιμο, τη θετική ενέργεια που προσφέρει και σε αυτό συμφωνώ απόλυτα μαζί της)
υγ: όταν ελεγα για εμπειρία και Μοπασάν, εννοούσα κάτι πιο σύνθετο από το απλό παράδειγμα της Μιχαλοπούλου, πχ την εμπειρία μιας σχέσης, ένα γεγονός που ζήσαμε κλπ. Εννοούσα ότι είναι ουσιαστικό στη λογοτεχνία να προσπαθείς να μετατρέψεις ένα συμβάν της ζωής σου σε λογοτεχνία με νόημα και ν αποακλύπτεις πτυχές των ανθρωπων και των καταστάσεων που ίσως την ώρα εκείνη δεν ήταν φανερές. και το ελεγα προς θεωρητική "υπεράσπιση" του βιβλίου που παρουσιάζεις.
Στη γραφή εμπειρίες και κατασκευες-επινοήσεις συνδυάζονται τελικα΄, νομίζω. η ζωή δύσκολα εχει από μόνη της όλα τα στοιχεία που θα θέλαμε για να αποτελέσει εργο τέχνης.
Ή μήοως τα έχει κι εμείς (εγώ)δεν τα βλέπουμε;
(goodnight. Πάω τώρα να δω τη ...Χιονάτη και τους 7 νάνους!
(Ο Ν. είναι γυναίκα--τα προβλήματα της κακής συνήθειας να υπογράφω με αρχικά)
Δεν εννοούσα ότι το σχόλιο στο ΕΚΕΒΙ είχε να κάνει φύλο/γένος, απλά μου φάνηκε ενδιαφέρον το ότι η κα Μιχαλοπούλου έτυχε να φέρει ως παραδείγματα για τη σημασία της προσωπικής εμπειρίας μόνο άντρες συγγραφείς. Η διακειμενικότητα του Google Reader μου τα φταίει.
Και φυσικά, η "εμπειρία" ως όρος είναι πολύ γενικός.
Pellegrina, πολύ ενδιαφέροντα όσα λες για την άμεση αισθητηριακή εμπειρία ως εμπόδιο μάλλον παρά βοήθημα στη συγγραφή. Έχω ακούσει πολλούς δασκάλους υποκριτικής να επιμένουν ότι η προσωπική εμπειρία μπορεί να αξιοποιηθεί ως ένα βαθμό στην ερμηνεία ενός ρόλου με ανάλογες εμπειρίες, αλλά η απόλυτη παράδοση στην ψυχολογική πχ. κατάσταση που η δική του εμπειρία προκαλεί στον ηθοποιό μπορεί να αποβεί παραλυτική. Το θέμα είναι να χειρίζεται κανείς τα μέσα του, όπως και στη συγγραφή. Υπάρχει κάποια απόσταση ανάμεσα στο ανεπεξέργαστο παραλήρημα και την καλλιτεχνική δημιουργία.
Μα, Pellegrina,
μόνο στην ίδια τη μαρτυρία της Μιχαλοπούλου ότι δεν μπορεί να γράψει αν δεν ζήσει παρόμοιες καταστάσεις παραπέμπω. Χωρίς γένη και φύλα, ασχέτως που είναι κι αυτή γυναίκα. Κι όλα αυτά τα παραδείγματα ανδρών που αναφέρει είναι πολύ γενικά: είναι σαν να λέει ότι ο τάδε Έλληνας συγγραφέας μιλά σε ένα έργο-του για καύσωνα!!!
Πατριάρχης Φώτιος
ΥΓ. Πάλι ξεχάσαμε το βιβλίο, αλλά έτσι είναι η ανάγνωση: συνειρμική, φυγόκεντρη, ψάχνει αφορμές για να δει γενικότερα τη ζωή...
Post a Comment