Κανταΐφι πολίτικο: Λογοτεχνία και κοινωνική δράση

Λογοτεχνία: κοιμίζει ή αφυπνίζει;

Πλησιάζω τα γεγονότα με τον θάνατο του νεαρού μαθητή, την έκρηξη βίας κ.ο.κ. από το μετερίζι ενός βιβλιόφιλου ιστολόγιου κι αφήνω τον ορυμαγδό στους παντογνώστες των ΜΜΕ.
1. Τι κάνουν οι πνευματικοί άνθρωποι μπροστά στις σαρωτικές εξελίξεις; Είδα προχθές τη Σώτη Τριανταφύλλου στην τηλεόραση και δεν ξέρω αν ο σχολιασμός της επικαιρότητας από ένα συγγραφέα κάνει αισθητή τη διαφορά της σκέψης του από τον πολιτικό, τον μέσο άνθρωπο ή τον δημοσιογράφο.

2. Μου έρχονται συχνά στο νου δύο παραδείγματα από τη λογοτεχνία: α) ο Δον Κιχώτης επηρεασμένος από τα ιπποτικά μυθιστορήματα της εποχής του έπλασε μια πλαστή εικόνα για τον εαυτό του και τον κόσμο και αποφάσισε να κυνηγήσει ανεμόμυλους και β) ο ήρωας της «Τύφλωσης» (του Ελίας Κανέττι) κλεισμένος στη βιβλιοθήκη του, διαβάζοντας για χρόνια, αποδεικνύεται ανίκανος να δει την πραγματικότητα και πέφτει θύμα του απλού ανθρώπου και της πρακτικής σκέψης του.

3. Ο αναγνώστης εθελοτυφλεί αν πιστεύει ότι η λογοτεχνία τού διαμορφώνει τον τρόπο σκέψης, ενώ στην ουσία τον αποκόπτει από την πραγματικότητα; Ή όντως η λογοτεχνία ανοίγει ορίζοντες και κάνει τον άνθρωπο να σκέφτεται πιο πολύπλευρα και να κατανοεί τον τρόπο δράσης του; Το πρώτο το ονομάζει ο Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης σε ένα σχόλιό του «στάση ηττοπάθειας απέναντι στην πραγματικότητα».

4. Μπορεί το βιβλίο –και γενικά η τέχνη- να συμβάλει στην κινητοποίηση των πολιτών για την αλλαγή της κοινωνικής ζωής; Χρειαζόμαστε μια ανατρεπτική πεζογραφία και μια ευαισθητοποιούσα ποίηση, που να βγάλει τον άνθρωπο από το βόλεμά του; Είναι «η αφηγηματική τεχνική των ανατροπών υποκατάστατη συμμετοχή στις αληθινές ανατροπές», όπως επισημαίνει πάλι ο Π. Χατζημωυσιάδης;

Ζούμε με τη λογοτεχνία ή κρυβόμαστε από τη ζωή; Διαβάζουμε και ανοίγουμε τους ορίζοντές μας ή κλεινόμαστε στο εγώ μας; Η λογοτεχνία γίνεται εντέλει φιτίλι αφύπνισης ή νανούρισμα αποκοίμισης;

Πατριάρχης Φώτιος