Wednesday, October 03, 2007

Μπέιλι: λογοτεχνία και κινηματογράφος

Η λογοτεχνία στη μικρή και στη μεγάλη οθόνη
Η συζήτηση ξεκίνησε από την τηλεοπτικοκοποίηση του μυθιστορήματος «10» του Μ. Καραγάτση, που παίζεται αυτήν την εποχή στον Alpha. Συνεχίστηκε με την κινηματογραφική γραφή του «Σμήνους» του Φρ. Σέτσινγκ. Στις δύο αυτές καταχωρίσεις διεξήχθη ένας διάλογος που άνοιξε το ευρύ θέμα του κατά πόσο ένα πεζογράφημα κερδίζει ή χάνει από τη μεταφορά του στη μικρή ή στη μεγάλη οθόνη.
Από τη μία η κινηματογραφική εκδοχή αποτελεί και άνοιγμα στο ευρύ κοινό που αφενός θα έλθει σε γνωριμία με το έργο –έστω και σε άλλη “εκτέλεση”- και αφετέρου ίσως θα επιστρέψει στο βιβλίο για να το διαβάσει. Παράλληλα, ο σεναριογράφος με τον σκηνοθέτη αποτελούν κι αυτοί ένα είδος αποδέκτη της αφήγησης του μυθιστορήματος και επομένως ένα είδος πρόσληψης του έργου. Σ’ αυτήν την πρόσληψη έχουμε και την ερμηνεία τους, η οποία προβάλλεται εντέλει στον (τηλε)θεατή. Ο κινηματογράφος δηλαδή αποτελεί και επανανάγνωση του λογοτεχνήματος.
Από την άλλη, οι κατήγοροι του όλου εγχειρήματος βλέπουν ειδικά στα σήριαλ εκείνη εμπορευματοποίηση που μετατρέπει ένα έργο τέχνης σε φτηνό καταναλωτικό προϊόν που εμβάλλει τις διαφημίσεις και τη φιλοσοφία του καναπέ στη σύνολη ατμόσφαιρα. Ακόμη περισσότερο η “φιλμοποίηση” της πεζογραφίας συνήθως δεν ερμηνεύει αλλά αλλοιώνει, παραχαράσσει, διαστρεβλώνει το νόημα του κειμένου, εκχωρώντας δικαιώματα σε εκδοχές πολύ διαφορετικές από το πρωτότυπο έργο.
Περιμένω με ειλικρινή περιέργεια τη γνώμη των μεν και των δε.
Πατριάρχης Φώτιος
3.10.2007

7 comments:

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ said...

Θα συμμετέχω στον προβληματισμό με μόνο μια ερώτηση.
Διαβάζω ένα βιβλίο και προσπαθώ να ανασυνθέσω ένα μικρό σύμπαν με τη φαντασία μου, να ξεχωρίσω τις πινελιές του συγγραφέα και να βάλω και τις δικές μου, να επινοήσω εναλλακτικά σενάρια, άλλους δρόμους που θα μπορούσε να έχει πάρει η πλοκή, να καταλάβω τους ήρωες και πιθανόν να συμπάσχω μαζί τους.
Βλέπω μια ταινία και η εικόνα μου παραδίδεται έτοιμη προς κατανάλωση. Η αισθητική είναι αυτή που έχει προεπιλλέξει ένας σκηνοθέτης, οι ερμηνείες καθορίζουν τους χαρακτήρες των ηρώων και το σενάριο διαμορφώνεται ανάλογα με την εμπορική απήχηση που προσδοκάται και πολλές φορές αποκλίνει από την έντυπη αφήγηση για καθαρά κινηματογραφικούς λόγους.

Και η ερώτησή μου πού είναι; Νάτη:
Σε ποιά από τις δύο περιπτώσεις είμαι πιο ελεύθερος;

Pellegrina said...

Καλημέρα. Επειδή τα έχουμε ξαναπεί, να πω μόνο δυο τρεις άλλες παραμέτρους: Κινηματογράφος από κινηματογράφο διαφέρει και είναι απλουστευτικό να μιλάμε για "κινηματογραφική γραφή". (δεν έχω γνώσεις, εμπειρικά μιλάω)"Κινηματογράφος" είναι ο Ράμπο, κινηματογράφος και ο Ταρκόφσκι. Oi παρουσιαστές βιβλίων μιλούν για βιβλία με "κινηματογραφική γραφή" και εννοούν "καταιγιστική" δράση κλπ. Χαζοβιβλία που γίνονται χαζοταινίες, αυτό είναι όλο. Κινηματογραφική μεταφορά βαρβάτη είναι πχ η Μήδεια, τα Κατα Ματθαίο πάθη και το Σαλο, όλα του Παζολίνι. Τα καλά βιβλία θέλουν μεγάλο σκηνοθέτη με άποψη. Ακόμα και τα μέτρια βιβλία, που όμως διαβάζονται σε πολλά επίπεδα. Το πιο ωραίο που λέτε είναι αυτό, ότι συχνά δεν πρόκειται για ερμηνεία αλλά για διαστρέβλωση (επί το φτηνότερον, θα έλεγα)Τα "Ανεμοδαρμένα Ύψη" έχουν τύχει κατά τη γνώμη μου ποικίλων ενδιαφερουσών μεταφορών.
Από την άλλη χέιριστα βιβλία τυχαίνει να γίνονται καλύτερες (εμπορικές πάντα) ταινίες, αν ευτυχήσουν σε σεναριογράφο και ηθοποιούς: περίπτωση, ο διάβολος φοράει Πράντα)
Σε όλες τις περιπτώσεις καλών βιβλίων η μεταφορά νομίζω έχει ενδιαφέρον, ακόμα και για να δεις τι χάθηκε (Αρκετά σχόλια έχω ακούσει για το ανθρώπινο στίγμα, λένε ανώτερο το βιβλίο από την ταινία)
Η τηλεόραση κατ εμέ είναι πέραν πάσης συζήτησης, εντελώς εξοβελισμένη από τη ζωή μου. Πιθανότατα αδικώ.

Anonymous said...

Εγώ διαφωνώ κάθετα τόσο με την τηλεοπτική όσο και με την κινηματογραφική μεταφορά ενός βιβλίου για δυο λόγους, ο πρώτος είναι ότι έχω παρατηρήσει ότι κάθε φορά που γίνεται κάτι ανάλογο η μεταφορά είναι από άσχημη μέχρι αισχρή και ο δεύτερος είναι ότι δε νομίζω ότι ο πλέον κατάλληλος τρόπος για να προσεγγίσει κανείς ένα βιβλίο είναι μια τηλεοπτική ή κινηματογραφική μεταφορά.

Pellegrina said...

Η ταινία είναι πάντα ένα α υ τ ό ν ο μ ο έργο. Έτσι πρέπει να τη βλέπουμε και όχι σε σύγκριση με το βιβλίο (δύσκολο, το ξέρω) γιατί τότε μοιραία αρχίζουν οι συγκρίσεις που στην συντριπτική τους πλειονότητα συμφωνώ ότι είναι υπέρ του βιβλίου. Εδώ μιλάμε από τη σκοπιά του βιβλιόφιλου, αλλα οι σινεφίλ που μας διαβάζουν (;;) θα χαμογελούν. Το σινεμά έχει τους δικούς του, πολύ ενδιαφέροντες και πολυεπίπεδους κώδικες. Δεν είναι απλώς εικόνα. Αν τον αποκωδικοποιήσεις έχει τρομερά σύνθετη διαλεκτική. Τέλος πάντων, ν αμην κάνω την έξυπνη, ήθελα μόνο να πω (βγαίνοντας λίγο από το θέμα, συγνώμη!) ότι να διαβάζουμε μεν βιβλία αλλά και να χαιρόμαστε όλες τις τέχνες. Καλημέρα σε όλους

Μάνος Κοντολέων said...

Pellegrina πολύ σωστά το κάθε είδος έχει τη δικιά του αυτονομία.
Απλώς, σκέφτομαι, πως ως ένα βαθμό αξίζει το δευτερογενές έργο να ακολουθεί το "ήθος" του πρωτογενούς.
Αλλά,σκέφτομαι,ακόμα πώς άραγε θα ήταν όταν από ένα κινηματογραφικό έργο ξεκίναγε στη συνέχεια η δημιουργία ενός μυθιστορήματος.
Έχει συμβεί αυτό; Κι αν όχι γιατί; Κι αν ναι, με ποιο αποτέλεσμα

Πάπισσα Ιωάννα said...

Είναι όντως κοινά αποδεκτό, όπως επισημαίνει ο Παναγιώτης Κονιδάρης, ότι το λογοτέχνημα είναι περισσότερο πολύσημο από την ταινία, επειδή η εικόνα χειραγωγεί τη σκέψη, με σχετικά μονοδιάστατο τρόπο. Κι όμως, όπως τονίζει η Pellegrina, ο κινηματογράφος προσφέρει ενδιαφέροντα πειράματα πρόσληψης και ερμηνείας του βιβλίου, σε αντίθεση με την τηλεόραση που συχνά εκλαϊκεύει και ευτελίζει.
Το θέμα της σύγκρισης βιβλίου-ταινίας ή της αυτονομίας της τελευταίας είναι νομίζω σημαντικό. Πολλές φορές δεν μετράει ποιο βγήκε πρώτο αλλά ποιο ο αποδέκτης είδε πρώτο. Και η πρώτη εντύπωση είναι πιο καθηλωτική: έτσι, αν διάβασε πρώτα το βιβλίο, θα πιστέψει ότι η ταινία το υποβαθμίζει, όπως λέει ο Akamas. Αν δει πρώτα την ταινία, έχει ήδη εγκλωβιστεί στη ματιά του σκηνοθέτη και το βιβλίο φαίνεται πλέον ...γενικόλογο, ρηχό ή και ανούσιο.
Όσο για την ερώτηση του Μάνου Κοντολέοντος, περιμένω κι εγώ μια απάντηση από όποιον γνωρίζει περισσότερα.
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Δεν ξέρω εαν έχει συμβεί αυτό, πάντως θα είχε ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε κάτι τέτοιο.