Choderlos de Laclos, “Επικίνδυνες σχέσεις”

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΑΣΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -13. 18ος αιώνας. Η αριστοκρατία της Γαλλίας βρίσκει τρόπους να διασκεδάσει, με στόχο τη διακόρευση αθώων παρθένων, διά της πειθούς και της αποπλάνησης, και τον εκμαυλισμό αξιοπρεπών κυριών.

Choderlos de Laclos “Les liaisons dangereuses” 1782 “Επικίνδυνες σχέσεις” μετ. Α. Στάικος εκδόσεις Άγρα -2021

Πηγαίνω στο βιβλιοπωλείο αποφασισμένη να αγοράσω τις “Επικίνδυνες σχέσεις”. Και πέφτω πάνω σε πάμπολλες εκδόσεις, δύο από τις οποίες βγήκαν φέτος και πέρυσι. Κι αναρωτιέμαι τι κάνει επίκαιρο ένα έργο δύο και αιώνων;

> Ο ΠΙΕΡ ΑΜΠΡΟΥΑΖ ΦΡΑΝΣΟΥΑ ΣΟΝΤΕΡΛΟ ΝΤΕ ΛΑΚΛΟ (1741-1803) είναι διάσημος για το επιστολικό μυθιστόρημα ΟΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ, που δημοσίευσε με τεράστια επιτυχία το 1782. Θεωρείται περίπτωση σπάνια στην ιστορία της γαλλικής γραμματολογίας, ενώ συχνά τον συνέκριναν με τον Μαρκήσιο ντε Σαντ σε επίπεδο σκανδαλολογίας. Αξιωματικός του πυροβολικού στο επάγγελμα, υπηρέτησε σε διάφορες θέσεις στα τέλη του Επταετούς Πολέμου (1756-1763). Η λογοτεχνία ήταν μια παρέκκλιση για εκείνον, μολονότι έτρεφε μεγάλες φιλοδοξίες, όπως «να γράψει ένα έργο έξω από τα συνηθισμένα, που θα έκανε πάταγο και το οποίο θα επιζούσε του δικού του θανάτου». Το κατάφερε με τις ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ, που μεταφέρθηκαν τόσο στο θέατρο όσο και στον κινηματογράφο με μεγάλη επιτυχία· το κατάφερε όμως και ως στρατιωτικός: ασχολούμενος συστηματικά με τη βαλλιστική, θεωρείται ο εφευρέτης της σύγχρονης οβίδας του πυροβολικού. Ο Λακλό έχει στο ενεργητικό του ως συγγραφέας και σειρά από ποιήματα, καθώς και ένα λιμπρέτο για μια όπερα ξεχασμένη σήμερα. Πέθανε από ελονοσία ή δυσεντερία το 1803 στην Ιταλία. Λέγεται πως ο τάφος του βανδαλίστηκε και τα οστά του ρίχτηκαν στη θάλασσα.

 

ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ για ένα επιστολικό μυθιστόρημα με πολλούς αποστολείς και πολλούς παραλήπτες. Αναφέρεται στα σαλόνια της γαλλικής αριστοκρατίας. Στις επιφανειακές και στις βαθύτερες σχέσεις μεταξύ μαρκησιών, κόμητων και υποκόμητων, ιπποτών και προέδρων, δεσποινίδων και κυρίων. Στο κέντρο είναι η Μαρκησία de Merteuil, που παρωθεί τον πρώην εραστή της Υποκόμη de Valmont να ασκήσει τη γοητεία του ώστε να δέσει ερωτικά πιθανούς στόχους κι έτσι να ελέγξουν διά του πόθου την κοινωνία του Παρισιού. Ο Υποκόμης έχει βάλει στο μάτι να αποπλανήσει την κυρία προέδρου de Tourvel, ενώ η Μαρκησία ντε Μερτέιγ επιθυμεί να διαφθείρει τη νεαρή Cécile de Volanges, η οποία είναι ερωτευμένη με τον Ιππότη Danceny, τον δάσκαλό της στη μουσική.

Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ της γαλλικής υψηλής κοινωνίας, λίγα χρόνια πριν από τη Γαλλική Επανάσταση, είναι οφθαλμοφανής. Οι μεγάλες ρεβεράντζες, τα γενναιόδωρα χαμόγελα βιτρίνας, οι πισώπλατες μαχαιριές, η ηδονή πέρα από ηθικούς νόμους, οι ευγενείς συναντήσεις, που κρύβουν το σαδιστικό πρόσωπο των εμπλεκομένων, οι φιλοφρονήσεις και οι υπαινιγμοί, οι χειραψίες και τα κρυφά συναπαντήματα, οι συνωμοσίες και οι λυκοφιλίες, οι έκνομες απολαύσεις και τα παράνομα rendezvous, οι παρασκηνιακές συμμαχίες και οι άσπονδες φιλίες και επιβουλές,

ΔΥΟ ΒΑΣΙΚΑ στοιχεία κερδίζουν τον αναγνώστη του σήμερα. Απ’ τη μια, η πολυπρισματική αφήγηση, εκπορευόμενη από ποικίλες οπτικές, τουλάχιστον αυτών που είναι αποστολείς, παρουσιάζει τα πράγματα πολύπλευρα, συχνά διαφορετικά και συχνά αντικρουόμενα. Ο καθένας εκφράζει μια ετερότροπη στάση. Η αλήθεια κάτω από τα αριστοκρατικά προσωπεία είναι πολλαπλή: άλλοι υποκρίνονται σκόπιμα, άλλοι εθελοτυφλούν κι άλλοι απλώς δεν καταλαβαίνουν. Απ’ την άλλη, η γλώσσα είναι γεμάτη αδιόρατες δισημίες, υπαινιγμούς, διπλά νοήματα, ευγενικές ή μη αποκαλύψεις, έμμεσα σχόλια… Πουθενά δεν υπάρχει μια πορνογραφική απεικόνιση, αλλά συχνά ξεμυτίζουν αποχρώσεις απόλαυσης, ηδονής, μοιχίας, αποπλάνησης. Κι η γλώσσα αποπλανεί με όσα δεν λέει, κι όχι με όσα λέει.

ΑΠ’ ΤΗΝ ΑΛΛΗ, η απόσταση κάνει τη ρομαντική αυτή γραφή με τις υπερβολές και τις επιφωνηματικές αναφωνήσεις παλιομοδίτικη. Μοιάζει σαν μια σαπουνόπερα άλλων εποχών, όπου κάθε επεισόδιο, συγνώμη κάθε επιστολή ήθελα να πω, κρατάει πολύ, αναλύει διεξοδικά κάτι που σήμερα θα γραφόταν πολύ πιο γρήγορα. Αυτό βέβαια κάνει αργή την ανάγνωση, αλλά δεν παύει να δείχνει τον τρόπο σκέψης του αποστολέα, το πώς διυλίζει και κοσκινίζει ό,τι κάνει ή ό,τι του συμβαίνει. Η υπόθεση προχωρά μέσα από τα μονόκλ των πρωταγωνιστών! Αυτοί προσπαθούν να πείσουν ή και να αποπλανήσουν. Κάθε επιστολή μοιάζει με ρητορικό λόγο, γεμάτο ωραία λόγια και υπερβολές, αλλά και σαγηνευτικά επιχειρήματα, που δεν έχουν άλλο στόχο παρά την αποπλάνηση, την έκλυση ηθών, την υποταγή στον έρωτα και την ηδονή. Αγώνες λόγου λοιπόν, για πειθώ ή αποπλάνηση, όρια που συγχέονται, ενώ οι δύο πρωταγωνιστές, η Μαρκησία de Merteuil κι ο Υποκόμης de Valmont δηλώνουν ρητά πως ο στόχος τους είναι η διαφθορά των θυμάτων τους.

Πάπισσα Ιωάννα