Κοσμάς Χαρπαντίδης, “Το άκυρο αύριο”

Βουλγαρική κατοχή της Ανατολικής Μακεδονίας, Γερμανική μπότα, Εθνικιστές αντάρτες, αντικομουνισμός, θρησκοληψία, μεταπολεμική Ελλάδα, ακροδεξιά αναγέννηση, ρατσισμός, αίμα… τα υλικά για τη συνταγή είναι εδώ, να δούμε την εκτέλεση.

Κοσμάς Χαρπαντίδης “Το άκυρο αύριο” εκδόσεις Πόλις 2017

Μια ιστορία αλήθειας και κλείνει το τραύμα (MC Yinka):

Γιατί το διάλεξα; Επειδή μου το έστειλαν οι εκδόσεις Πόλις… Και μια πολύ ωραία αφιέρωση από τον συγγραφέα… Μερικές φορές δυο τέτοιες κινήσεις κερδίζουν.

Τα κακά τα κείμενα / Τη δική μου τη φθορά / Τα ψευτοπαλίκαρα (MC Yinka):

 Πόση σχέση έχει ο πραγματικός Γιώργος Ζορμπάς με τον μυθιστορηματικό Αλέξη Ζορμπά, πόση ο Ισμαήλ με τον γαλανακικό Ισμαήλ Φερίκ πασά; Πόση τώρα ο Πρόδρομος Αρσλάνογλου με τον ιστορικό Αντών Τσαούς;

Ο αρνητικός ήρωας του Χαρπαντίδη αφορμάται βέβαια από τον ανατολικομακεδόνα εθνικιστή της δεκαετίας του ’40. Αλλά δεν ταυτίζεται ούτε αντιγράφει το ιστορικό alter ego του. Σε κάποια σημεία μάλιστα συνυπάρχουν μέσα στο μυθιστόρημα, αν και το μυαλό όποιων ξέρουν την Ιστορία της βουλγαρογερμανικής κατάκτησης της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης τα δύο πρόσωπα αντανακλώνται αμοιβαία. Ο Αρσλάνογλου είχε στήσει το αντάρτικό του στα βουνά γύρω από τη Μικρόπολη (Δράμα). Και ξιφουλκούσε με αιματηρή βία εναντίον των Βουλγάρων (θετική δράση στο πλαίσιο της Αντίστασης). Αλλά και εναντίον των Αριστερών (Εμφύλια διαμάχη που συνεχίστηκε το 1946-1949). Και αργότερα, όταν εκλεγόταν δήμαρχος για τρεις δεκαετίες, μέχρι το 1982 όταν εξαφανίστηκε μυστηριωδώς.

Την ιστορία του τη γράφει η Αθηνά Παγκρατίδη, κόρη του γραμματέα του Παγκράτη Παγκρατίδη. Ο οποίος κάποια στιγμή απομακρύνθηκε από το περιβάλλον του Αρσλάνογλου. Έτσι, με συνεχή πηγαινέλα το μυθιστόρημα στήνει γρήγορες σκηνές από το 1941 μέχρι το 2011. Εβδομήντα χρόνια εθνικιστικής βίας, που συνεχίστηκε και μετά τον θάνατο του αιμοβόρου ανταρτάρχη. Καθώς κληροδοτήθηκε στην ακροδεξιά οργάνωση “Σπαρτιατική Λάβρυς” τόσο η έφεση στη βία όσο και η εθνικιστική προς τους μετανάστες επιθετικότητα. Κι ο Αρσλάνογλου γίνεται σύμβολο, ηρωικός θρύλος, αντικείμενο εκμετάλλευσης από εκκλησιαστικούς κύκλους που θέλουν την αγιοποίησή του. Ευτυχώς η επίσημη Εκκλησία ανθίσταται), λάβαρο μιας ακραίας νοοτροπίας που περίμενε στο χώμα να ξανακαρπίσει.

Ορισμένα σημεία του μυθιστορήματος είναι αρκούντως καίρια σαν μικρά διηγήματα. Το νόημά τους αποστάζεται μέσα στην αυτοτέλειά τους. Και δυο-τρεις σελίδες δίνουν το στίγμα της εποχής και της αφήγησης. Γενικότερα, η ιστορία του Αρσλάνογλου δείχνει πώς συγχέονται πατριωτισμός και εθνικισμός. Ορθοφροσύνη και αντικομουνισμός. Πίστη στον εαυτό και στα όπλα. Ελληνικός τσαμπουκάς και πείσμα, τόλμη και ξεροκεφαλιά. Ντομπροσύνη και απατεωνιά, θρησκευτικότητα και θρησκοληψία…

Από την άλλη, το κείμενο πάσχει ως λογοτεχνικό σύμπαν, αφού αποτελείται από πολλές ψηφίδες οι οποίες δεν ενώνονται σε ένα καλοδεμένο σύνολο. Πολλά επεισόδια του τότε (δεκαετία 1940) και του ύστερα (1950, έπειτα το 1982, άλλα αργότερα και σήμερα): αλλά όλα αυτά δεν δένουν σε ένα αλληλοσυμπληρούμενο κείμενο, όπου όλα συνδέονται σε ένα εντελεχές σύνολο. Στην ουσία πρόκειται για πολλά συρραμμένα επεισόδια: η μόνη κορύφωση που έχουν είναι η αποκάλυψη των ποικίλων φαινομένων που εξηγούν τα παρουσιαζόμενα ως θαύματα του Πρόδρομου Αρσλάνογλου.

Και τέλος τα πρόσωπα, εκτός από τον κεντρικό “ήρωα”, που σκιαγραφείται εκτενώς και ποικιλοτρόπως, είναι απόντα. Η αφηγήτρια, πλην δυο πινελιών, είναι αόρατη, η σχέση της με τον πατέρα της επιδερμικά δοσμένη. Το γιατί ο πατέρας της έφυγε από τον κύκλο του Αρσλάνογλου αδιευκρίνιστος και αβαρύς. Οι άλλοι από τις θεούσες υποστηρίκτριές του έως τον Λάμπρο που σχετιζόταν με την Αθηνά αλλά στο τέλος κόλλησε στη “Σπαρτιατική Λάβρυ” κι από τον αντίπαλο Πετρόπουλο ως τον Υπουργό είναι κομπάρσοι, φτηνοί και άχρωμοι, σε ένα μη-μυθιστορηματικό σκηνικό.

Το μυαλό μου ν’ ανοίξει να δώσει τροφή στην πένα (MC Yinka):

Είδα μια καλή ιδέα, μια ιδέα στηριγμένη στην Ιστορία και σε έναν θρύλο της περιοχής, θρύλο που έχει σωρεύσει πολλά μυθεύματα γύρω του. Αλλά η μυθιστορηματική της πραγμάτωση κόλλησε στον χειρισμό της υπόθεσης και των προσώπων.

Πάπισσα Ιωάννα