“Βερονάλ” του Τάκη Θεοδωρόπουλου

Το τραγικό απορρέει από τη σύγκρουση ενός ατόμου με την πραγματικότητα και κορυφώνεται με εσωτερικές εντάσεις και συγκρούσεις. Ο Θεοδωρόπουλος προσπάθησε να αναδείξει την τραγικότητα που οδήγησε τον Συκουτρή στην αυτοκτονία, και βαθύτερα να δείξει πως ο θεράπων των ανθρωπιστικών σπουδών και θιασώτης της πνευματικής αριστοκρατίας έρχεται σε σύγκρουση με τον κόσμο.

 

Καφές με βερονάλ (μην τον πιείτε, σκοτώνει) Τάκης Θεοδωρόπουλος “Βερονάλ” εκδόσεις Μεταίχμιο 2015

          Είναι γνωστή η αγάπη του Θεοδωρόπουλου προς την αρχαιότητα, αγάπη που εκδηλώνεται με διεξοδικό διάβασμα των αρχαίων, ώστε να καταλάβει το βαθύτερο πνεύμα-τους, και πάμπολλα λογοτεχνικά βιβλία που αποδίδουν αυτές τις συλλήψεις. Από το “Μυθιστόρημα του Ξενοφώντα” και “Το αριστερό χέρι της Αφροδίτης” μέχρι την “Επιδημία” και “Το ξυπόλυτο σύννεφο” (Δείτε εδώ μια συνολική ανασκόπηση της γραφής-του).

          Στο τελευταίο-του έργο η αρχαιότητα είναι ξανά στο κέντρο μέσω της πρόσληψής της στην Ελλάδα (και τη Γερμανία) του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. Μια βιογραφία, έστω και μυθιστορηματική, αυτή του “μεγαλύτερου κλασικού φιλολόγου”-μας, του Ιωάννη Συκουτρή, αποτελεί τον πολιορκητικό κριό για να δούμε πώς βλέπουμε ως κοινωνία την αρχαιότητα και πώς θα έπρεπε να τη βλέπουμε. Ο Συκουτρής εκφράζει τη διάθεση γνήσιας αρχαιολατρίας, χωρίς τις φιλολογίστικες υπερβολές, με έμφαση στη φιλοσοφική ανάλυση των έργων, με προσπάθεια κατανόησης του αρχαίου πνεύματος και με αγάπη γι’ αυτό που κάνει.

          Η φτωχή καταγωγή-του, η παιδεία-του, η πανεπιστημιακή καριέρα-του, ο συμβατικός γάμος-του, η αϋπνία που τον σκότωνε κ.ο.κ. αποτελούν τις ψηφίδες μιας ζωής με μοιραία κατάληξη, μια αυτοκτονία που επιχειρήθηκε να προβληθεί ως ατύχημα. Ο μυθιστορηματικός Συκουτρής αποκαλύπτεται μέσα από την πορεία-του, αλλά και μέσα από τα γραπτά-του, εικάζεται στις χαραμάδες των λόγων-του και σκιαγραφείται με υποθέσεις για αφανείς πλευρές του βίου-του, όπως η απωθημένη ομοφυλοφιλία-του και η κρυμμένη πλάγια ματιά προς το εθνικοσοσιαλιστικό μοντέλο της Γερμανίας, που είχε εξυψώσει για ιδεολογικούς λόγους την αρχαία Ελλάδα. Γι’ αυτά αλλά και για την αριστοκρατικότητα των ιδεών-του ο Συκουτρής παρουσιάζεται από τον Θεοδωρόπουλο αντιπαθητικός (δεν ξέρω αν το επιδίωξε) κι έτσι φαίνεται πως η ανθρωπιστική παιδεία του φιλολόγου τον οδήγησε σε ελιτίστικες απόψεις που στρέφονται κατά του ανθρώπου.

          Κι όμως παρά τη μεγάλη μορφή που έπιασε στα χέρια-του ο συγγραφέας, παρά το τραγικό τέλος-του, παρά το ασύμπτωτο που ζούσε ο Συκουτρής με τον κόσμο, το βιβλίο του Θεοδωρόπουλου έμεινε πολύ …ανάλατο. Γιατί;

          Πρώτα απ’ όλα, η γλώσσα, επηρεασμένη από τη σκόνη και την άνευρη διάθεση της ελαφριάς καθαρεύουσας του φιλολόγου, κινείται σε παλιομοδίτικα πλαίσια. Κι ενώ το πληκτρολόγιο του συγγραφέα έχει κάνει θαύματα στα άλλα-του βιβλία με ειρωνεία, χιούμορ, μικρό ξεσάλωμα, μεγάλο στοχασμό και ευφυείς σκηνές, εδώ η επίπεδη γραφή, η άτονη φράση, ο ισοπεδωμένος λόγος, λίγο αφηγηματικός και λίγο δοκιμιακός, δεν μπορούν να σηκώσουν ούριο άνεμο.

          Απ’ την άλλη, νιώθω ότι σε πολλά σημεία το κείμενο επιταχύνει άσκοπα, προσπερνά πολλά, μένει στα αυτονόητα και παραλείπει σημαντικές λεπτομέρειες, με αποτέλεσμα ο αναγνώστης να χάνει τα εύρος και το βάθος της τραγικότητας του προσώπου. Καταρχάς, χάνεται η μεστή παρακολούθηση της ζωής του Συκουτρή στις αυξομειώσεις-της, στα σκαμπανεβάσματά-της, στις εσωτερικές διαταραχές και στις εξωτερικές συγκρούσεις. Πολλά σημεία εννοούν άλλα που δεν λέγονται κι έτσι το αφήγημα αυτό δεν ολοκληρώνει τον κύκλο-του, αλλά επικρέμαται πάνω από την πραγματική ζωή, η οποία όμως σε διάφορες στιγμές λείπει. Κι επιπλέον, ως απόρροια του προηγούμενου, τα σκαλιά της ανύψωσης, η αίσθηση της τραγικότητας, η σταδιακή κορύφωση ως την αυτοκτονία δεν ολοκληρώνεται με πειστικότητα, δεν καλύπτει τον αναγνώστη ως προς την ατμόσφαιρα, τα διλήμματα, τις ψυχολογικές εντάσεις, που δικαιολογημένα εξηγούν την αντίφαση με τον κόσμο και την απόφαση για αυτοενεχειριασμό.

[Οι εικόνες που στολίζουν το κείμενο ελήφθησαν από:  www.efsyn.gr,  netnews.eu,  olympia.gr,  www.kathimerini.gr  και  bigpictureeducation.com]

Πατριάρχης Φώτιος