“Οι αποκλεισμένοι” της Μαρίας Σούμπερτ

Ημερολόγιο καταστρώματος: μέρα 2^η

Ένα νησί χωρίς επικοινωνία, μια βιβλιοθήκη-μπουρλότο, μια βιβλιοθηκονόμος, που επιχειρεί να αλώσει την εφησυχασμένη συνείδηση των νησιωτών, τι μπορούν να κάνουν αν ανακατευτούν όλα μαζί σε ένα βραδυφλεγές καζάνι;

 

Φραπέ με καϊμάκι:   Μαρία Σούμπερτ “Οι αποκλεισμένοι” εκδόσεις Κριτική 2014

 

Ώρα δεκάτη: πλους στο Ιόνιο

          Ένα νησί στο Ιόνιο πέλαγος μπορεί να γίνει μια μικρή κοινωνία που να αντανακλά τη μεγάλη; Κι αν αποκλειστεί μέσα στη χειμωνιάτικη κακοκαιρία, πώς λειτουργούν οι κάτοικοι και πώς η ξενόφερτη βιβλιοθηκονόμος Ελένη που ανέλαβε να προωθήσει τη φιλαναγνωσία στον τόπο;

          Ξεκίνησα το βιβλίο με την περιέργεια να γνωρίσω το παιδί-θαύμα των γραμμάτων-μας που σε ηλικία 19 ετών εκδίδει στην «Πόλι» το πρώτο-της βιβλίο. Δεν θυμάμαι ποια απήχηση είχε, αλλά από τότε δεν άκουσα πολλά γι’ αυτήν και τώρα μπήκα στον πειρασμό να δω αν ισχύει το καλό ξεκίνημα ή η μετέπειτα πορεία-της.

Το τωρινό μυθιστόρημα της Σούμπερτ στηρίζεται σε δυο τρεις καλές ιδέες. Από τη μία, το ίδιο το νησί, η Αχλαδόνησος, στο οποίο κατοικούν διακόσιοι περίπου κάτοικοι με τις μικροϊστορίες-τους και τα καθημερινά ντράβαλά-τους. Από την άλλη, ο Σπυρίδων Θεωνάς, ο οποίος, αφού άφησε τρεις τέσσερις ντόπιες έγκυους, έφυγε με το κομπόδεμά-τους και πλούτισε. Γι’ αυτό, μπορούσε πλέον να ευεργετεί τη γενέτειρα νήσο και να οικοδομεί έργα προς όφελός-της, με τελευταία-του κίνηση να φτιάξει βιβλιοθήκη 5000 τόμων και να αφήσει ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσό για τη λειτουργία-της. Έτσι, βλέπουμε την Ελένη να αναλαμβάνει το πόστο-της και να προσπαθεί να αλώσει την ψυχή των γηγενών με δέλεαρ τα βιβλία που ποτέ ως τώρα δεν χρειάστηκαν. 

 

Ώρα δεκάτη τρίτη: από νησί σε νησί

Ένα νησί που αποκλείεται και ζει τη δική-του ζωή έχουμε και στο “Χαμένο νησί” του Καραγάτση. Γενικότερα, το νησί ως μικροκοινωνία συναντάται συχνά, από τον Ζοζέ Σαραμάγκου μέχρι τον Χρήστο Αστερίου και πρόσφατα τον Χρήστο Οικονόμου, αφού τα θαλασσινά σύνορα απομονώνουν και οριοθετούν, περιχαρακώνουν και περιορίζουν, κάνουν τους λίγους κατοίκους να φαίνονται στερεοτυπικοί και τις πράξεις-τους να διαμορφώνουν ρόλους. Το νησί δίνει την απαραίτητη απομόνωση για να φανούν όλες οι διαπροσωπικές σχέσεις και οι ρόλοι της μικρής κοινωνίας.

          Από την αρχή όμως δεν μου άρεσε η αναπαραστατική γραφή της νεαρής πεζογράφου, αφού αυτή γράφει τόσο στρωτά, τόσο ουδέτερα που περιορίζει το όλο εγχείρημα στην πλοκή. Συναντάμε μεγάλες σκηνές, με αναλυτική αφήγηση λεπτομερειών και στοιχείων που θα ήταν καλό να παραλειφθούν. Διαβάζουμε πολλές σελίδες που εξιστορούν ένα επεισόδιο, του οποίου η ουσία θα μπορούσε να αποδοθεί πολύ συνοπτικότερα. Γιατί τέτοιες πλαδαρές αφηγήσεις, αν και αποσκοπούν στο να δείξουν ατμόσφαιρα, χαρακτήρες, εντάσεις που κρέμονται στον αέρα κ.ο.κ., κάνουν κοιλιά στο έργο, εμμένουν σε εκτενή απλώματα, θυμίζουν παλιότερες φάσεις της λογοτεχνίας, όταν η τέχνη του συγγραφέα έπρεπε να φανεί στις σχοινοτενείς διηγήσεις ή στις λεπτομερείς περιγραφές. Νομίζω ότι αυτού του είδους η γραφή είναι αναποτελεσματική, αν δεν μπορεί να περικόψει τα περιττά, όλα δηλαδή όσα θεωρούνται εν μέρει αυτονόητα για έναν άνθρωπο του 21^ου αιώνα. Το ίδιο είδα και στο πολυδιαφημισμένο “Η πόλη και η σιωπή” του Τζαμιώτη και γι’ αυτό το παράτησα περίπου στη μέση.

Ώρα δεκάτη έκτη: επιστροφή στο νησί

          Η ιδέα, για να ξαναγυρίσω στο ίδιο το θέμα, είναι βιβλιοφιλική και καταρχήν έξυπνη. Οι κάτοικοι του νησιού, όταν ξεκίνησαν να διαβάζουν, άλλαξαν ψυχολογία και συμπεριφορά, επηρεάστηκαν από τα βιβλία και μελαγχόλησαν, ξεσηκώθηκαν, προβληματίστηκαν, έπαψαν να είναι επαναπαυμένοι και ξύπνησαν μέσα-τους αισθήματα, απωθημένα, ανατρεπτικές αναμνήσεις… Έφτασαν μάλιστα στο σημείο οι αρχές του τόπου, δηλαδή ο Δήμαρχος, να ζητήσουν την επιστροφή ολόκληρης της βιβλιοθήκης στην εταιρία που τη χρηματοδοτούσε, γιατί θεωρήθηκε υπεύθυνη για την ανατροπή των ετήσιων και καθημερινών συνηθειών των ντόπιων. Η ανάγνωση βιβλίων είναι μορφή επανάστασης!

          Το πρόβλημα έγκειται στο ότι δεν πείθει, καθώς σε διάφορα σημεία του έργου η εξέλιξη δεν είναι τόσο αληθοφανής και η αναγνωστική αλλαγή τόσο αφοπλιστική. Οι κάτοικοι, πρώτα απ’ όλα, όχι μόνο έπαιρναν σχετικά εύκολα και τακτικά βιβλία, όπως “επέβαλλε” η δημαρχιακή φοροαπαλλαγή σε όποιον δανειζόταν βιβλία, αλλά τα διάβαζαν κιόλας, λες και η ανάγνωση ασκεί τόσο μεγάλη έλξη, που κάνει τον ασυνήθιστο και αμύητο να υποκύψει στη γοητεία-της. Κι έπειτα, ακόμα και ένα διαβασμένο μυθιστόρημα μπορεί να ανατρέψει γρήγορα την ψυχολογική-τους ισορροπία και να τους κάνει να αλλάξουν αιφνίδια. Αυτές οι ευκολίες θα μπορούσε να έλειπαν. 

[Για να κοσμηθεί το κείμενο, πήρα εικόνες και φωτογραφίες από τους εξής ιστότοπους: www.catalinachamber.com, www.lagunawoodsvillage.com, enakathemera.blogspot.com, fractalart.gr, www.mymodernmet.com και www.shutterstock.com]

Πατριάρχης Φώτιος