“Οι θεατρίνοι” του Γκράχαμ Γκρην

Ποιος ο ρόλος που μας αναλογεί στη ζωή; Μάλλον δεν είναι ένας και μοναδικός, ούτε ο ίδιος κάθε φορά. Παίζουμε τον ρόλο που οι συνθήκες μας επιβάλλουν και προσπαθούμε να επιβιώσουμε προσαρμοζόμενοι στις περιστάσεις. Ειδικά όταν ζει κανείς σε ένα ανελεύθερο καθεστώς, η ηθοποιία είναι απαραίτητη…

 

Haitian Coffee με άρωμα καρύδας: Graham Greene “The Comedians” 1966   Γκράχαμ Γκρην “Οι θεατρίνοι” μετ. Κ. Παπαμιχαήλ εκδόσεις Πόλις 2014

 

Οι άνθρωποι χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες, σύμφωνα με τον ταγματάρχη Τζόουνς, στους λιμοκοντόρους και στα αλάνια. Οι πρώτοι είναι οι καθωσπρέπει που δεν παίρνουν ρίσκα, που έχουν φτιάξει μια αξιοπρεπή ζωή και ζουν συμβατικά, που ακολουθούν την πεπατημένη κ.ο.κ. Οι δεύτεροι είναι ασυμβίβαστοι, ριψοκινδυνεύουν, αλλάζουν ρότα ζωής και δεν παλουκώνονται σε μια συγκεκριμένη πορεία, είναι γενικά αντι- και προσπαθούν να επιβιώσουν καιροσκοπικά. Οι πρώτοι είναι κομφορμιστές, οι δεύτεροι αντικομφορμιστές.

Σ’ αυτή την εξ αρχής δοσμένη από τον Γκράχαμ Γκρην κατηγοριοποίηση μπορούν να βρουν το καλούπι-τους οι τρεις κεντρικοί χαρακτήρες που ταξιδεύουν για την Αϊτή πάνω στο πλοίο Μήδεια. Ο Μπράουν, που έχει στην κατοχή-του ένα παρηκμασμένο ξενοδοχείο και συνδέεται ερωτικά με τη σύζυγο του πρέσβη, τη Μάρτα, ο κος Σμιθ που ταξιδεύει με τη σύζυγό-του, κι οι δυο χορτοφάγοι, και τέλος ο ταγματάρχης Τζόουνς. Οι δύο πρώτοι κατατάσσονται στους “λιμοκοντόρους”, ενώ ο τρίτος στα “αλάνια”. Απομένει να δούμε αν ισχύει για όλους μια τέτοια ετικέτα…

Παρόλο που η γραφή διακρίνεται για την επίπεδη υφή-της, για την ξέβαθη ρηχότητά-της, το μυστήριο της δικτατορικής Αϊτής, με τους κυβερνητικούς Τοντόν Μακούτ να τρομοκρατούν τους κατοίκους, το έρημο, μυστηριώδες θα έλεγα, ξενοδοχείο και η αυτοκτονία μέσα σ’ αυτό του πρώην Υπουργού Φιλιππό, που τελικά διωκόταν από το καθεστώς, κάνουν την ανάγνωση να αλλάζει ταχύτητα και σε πρώτη φάση να ανεβάζει ταχύτητα σπινιάροντας στην ανηφόρα.

Το πολιτικό μυθιστόρημα του Γκρην δεν αφορά μόνο στην αυταρχική διακυβέρνηση του Πάπα Ντοκ (François Duvalier) στην Αϊτή, αλλά και στο παράλογο ενός καθεστώτος που είναι καχύποπτο τόσο απέναντι στους ξένους όσο και απέναντι στα ίδια τα στελέχη-του, όπως τους υπουργούς-του. Σ’ αυτό το πλαίσιο, ο Σμιθ, παρότι ήταν ένα φεγγάρι υποψήφιος πρόεδρος της Αμερικής, δείχνει πρωτόγνωρη πολιτική αφέλεια, ο Μπράουν είναι πιο πραγματιστής κι ο Τζόουνς βρίσκεται στη φυλακή, λίγο εξαιτίας του δικού-του καιροσκοπισμού, λίγο εξαιτίας της αστυνομικής αυταρχικότητας του κράτους. Όλοι ωστόσο παίζουν το παιχνίδι-τους κι ο αναγνώστης μυρμηγκιάζει στην ιδέα κρυμμένων ρόλων και πολιτικών μυστικών.

Βλέπουμε τη σκηνή, καταλαβαίνουμε το πολιτικό δράμα, κοιτάζουμε τους ηθοποιούς, αλλά δεν αντιλαμβανόμαστε απόλυτα τους ρόλους. Ή αν το καλοσκεφτείς…, κάτι καταλαβαίνουμε: ο Μπράουν το παίζει νομιμόφρων αλλά μέσα-του βράζει εναντίον του καθεστώτος, η Μάρτα πιστή σύζυγος και καλή μητέρα αλλά κατά βάθος είναι αυτή που βγαίνει τα βράδια και βλέπει τον εραστή-της στο άγαλμα του Κολόμβου, ο Τζόουνς είναι όντως το αλάνι που θέλει να παριστάνει κι ο Σμιθ ο ιδεαλιστής πολιτικός που μάχεται για τις ιδέες-του με ένα αφελή και μάταιο τρόπο; Σταδιακά, όλα αυτά αποκτούν σάρκα και οστά και ο Γκρην ολοκληρώνει τη σκηνοθεσία-του, αποκαλύπτοντας τον πραγματικό ρόλο του καθενός.

Τελικά, μου άρεσε το μυθιστόρημα επειδή αναδεικνύει τη σημασία των ρόλων μέσα στη ζωή: με άλλα λόγια, ο καθένας είναι αυτό που δείχνει ανάλογα με τις συνθήκες στις οποίες δρα, εξωστρεφής λ.χ. με τους έμπιστους φίλους-του και κουμπωμένος με τους ξένους, ή ανοιχτοχέρης, όταν νιώθει ένοχος, και τσιγκούνης, όταν νιώθει ανασφάλεια κ.ο.κ. Χαρακτηριστική περίπτωση ο Τζόουνς, ο οποίος δεν ήταν τίποτα απ’ όσα έλεγε, ήταν δηλαδή ένας αδίστακτος ψεύστης, αλλά ο Γκράχαμ Γκρην δεν τον καταδικάζει καθόλου και μάλιστα βάζει τον Μπράουν να προσπαθήσει να τον σώσει. 

[Πρωτοδημοσιεύτηκε στο In2life στις 21/10/2014 και στολίστηκε με φωτογραφίες από τα: www.ezilidanto.com, lunionsuite.com (2 εικόνες), radiovision2000haiti.net, www.nytimes.com και www.flickr.com]

Πατριάρχης Φώτιος