Saturday, April 06, 2013

“Οδός Μπριτάννια, αριθμός 22” της Αμάντα Χότζκινσον

Πόσο γρήγορα μεταφράζονται στα ελληνικά τα περισσότερα από τα ξενόγλωσσα βιβλία! Πόσο γρήγορα οι εκδοτικοί οίκοι παρακολουθούν τις εξελίξεις, κοιτάζουν τα διεθνή βραβεία, διαβάζουν τον ξένο τύπο και ανακαλύπτουν ό,τι καλό κινείται στην παγκόσμια αγορά! Μακάρι –για την αναγνωστική και πολιτισμική-μας εξέλιξη- να έχω δίκιο, μολονότι οι έλληνες βιβλιόφιλοι ίσως αναζητούν πολλά βιβλία κατευθείαν σε μια μεγάλη ευρωπαϊκή γλώσσα, για να τα διαβάσουν γρήγορα και άμεσα. 


Polska Kawe:
Amanda Hodgkinson
“22 Britannia Road”
Penguin Books
London 2011
Αμάντα Χότζκινσον
“Οδός Μπριτάννια, αριθμός 22”
μετ. Μ. Καλοφωλιά
εκδόσεις Πατάκη
2012 

            Το βιβλίο διαθέτει όσα υλικά χρειάζεται για να δέσει μια καλή συνταγή: γλώσσα που σέβεται τον αναγνώστη και του δείχνει ότι μπορεί να βαστήξει την αφήγηση, η οποία εξελίσσεται αβίαστα βάσει ενός πλάνου που συνδέει παρόν και παρελθόν, χαρακτήρες με φυσικές αντιδράσεις, ενταγμένοι σε ένα συμπαγές ιστορικό πλαίσιο, ατμόσφαιρα και βαριά “επίπλωση” σε όλο το σπίτι που προδιέγραψα.
            Αν θεωρήσει κανείς ιστορικό χρόνο τα πρώτα χρόνια μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και τόπο το Ίπσουιτς της Βρετανίας, τότε όλα τα άλλα είναι έντεχνες αναδρομές που συμβάλλουν στην ολοκλήρωση του παζλ. Εκεί στην οδό Μπριτάννια, ζουν ο Γιάνους με τη γυναίκα-του Σιλβάνα και τον γιο-τους Όρεκ. Είναι πολωνικής καταγωγής, ώσπου στον πόλεμο αυτός πήγε στρατιώτης και μετά από περιπέτειες βρέθηκε στην Αγγλία. Τότε αναζήτησε τη γυναίκα και το παιδί-του και κατάφερε να τους φέρει στη νέα-του πατρίδα. Αυτή είχε ζήσει τις φρικτές μέρες του πολέμου στο δάσος έξω από τη Βαρσοβία και τώρα προσπαθεί να προσαρμοστεί στα δεδομένα της αγγλικής ζωής.
            Το κλίμα της ιστορίας είναι σοβαρό, βαρύ θέλω να πω, αφού παντού πλανάται η απηνής σκιά του πολέμου, τόσο στις αναδρομές που χωρίς ωμότητες δείχνουν την ανυπεράσπιστη φύση του ανθρώπου μέσα-του, όσο και στο παρόν της νέας ζωής, όπου τα κατάλοιπά-του έρχονται να στοιχειώσουν τους ήρωες. Ο Όρεκ λ.χ. δεν μπορεί να αποβάλει εύκολα τον δασόβιο τρόπο με τον οποίο μεγάλωσε, δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στο σχολείο και βλέπει συχνά τον πατέρα-του, τον οποίο είχε χάσει στα τρυφερά χρόνια της νηπιακής ηλικίας, σαν εχθρό που ήλθε να του πάρει τη μητέρα-του. Αυτό το οιδιπόδειο σύμπλεγμα κάνει και τη Σιλβάνα να προσπαθεί να προστατέψει τον μονάκριβό-της, όσο κι αν αγαπά τον καλοπροαίρετο Γιάνους, ο οποίος κατανοεί τις δυσκολίες.
            Ήδη η κατσαρόλα έχει αρχίσει να κοχλάζει, πυρωμένη από τα ψυχικά τραύματα του πολέμου, κι εμείς περιμένουμε πότε θα σκάσει η μεγάλη έκρηξη…
            Η Σιλβάνα κινείται ανάμεσα στην παλιά και στη νέα πατρίδα, ανάμεσα στη σιγουριά του άνδρα-της και στην ανασφάλεια που προκαλούν τα νέα αισθήματα (ο καλός πλούσιος Τόνυ, Ιταλός μετανάστης κι ο ίδιος, μπαίνει σταδιακά στη ζωή-της), αλλά και ο φόβος πως ο Γιάνους μπορεί να ξαναγυρίσει στην ερωμένη που είχε όσο η γυναίκα-του ήταν χαμένη στον πόλεμο. Τελικά, όλα τα επιμέρους επεισόδια, η νέα πατρίδα, η απιστία, η συμφιλίωση κ.λπ. περιστρέφονται γύρω από τη μητρική αγάπη, μια αγάπη που γίνεται μεγαλύτερη αν σκεφτεί κανείς ότι ο μικρός Όρεκ δεν είναι γνήσιο παιδί-της. Εκείνο το σημείο της αποκάλυψης είναι και το πιο συνταρακτικό…
            Γενικά η Χότζκινσον πείθει ότι μπορεί να γράψει απλά αλλά και σε βάθος, να αφηγηθεί κάτι που θα συγκινήσει αλλά συνάμα θα θέσει ερωτήματα και θα κινηθεί σε επίπεδα που δεν φτάνει ένα άλλο βιβλίο (ευπώλητο) που ασχολείται με τις οικογενειακές σχέσεις και τη χαμένη ισορροπία.
            [Η παρουσίαση του βιβλίου δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο In2life, ενώ οι φωτογραφίες αντλήθηκαν από: en.wikipedia.org, www.warhistoryonline.com, www.gallagher.com και history.howstuffworks.com]
Πατριάρχης Φώτιος

11 comments:

ναυτίλος said...

Έχεις δίκιο. Τα αντανακλαστικά των εκδοτών είναι θαυμάσια στα best seller. Μεταφράζεται ό,τι πουλάει ή είναι trendy στο εξωτερικό, ενώ παραμένουν αμετάφραστα ένα σωρό κλασικά αριστουργήματα, στα οποία μάλιστα γίνονται άμεσες ή έμμεσες αναφορές στα σύγχρονα αυτά έργα...
Πού είναι τα τρία τελευταία έργα του Χένρι Τζέημς, που θεωρούνται και τα αριστουργήματά του; Πού είναι τα έργα του Σελίν (πέρα από 2-3 μεταφρασμένα); Πού είναι τα ταξιδιωτικά του Σταντάλ (στα οποία αναφέρεται ο Ζέμπαλντ) ή τα ημερολόγια του Ζιντ; Πού είναι τα σπουδαία έργα του Γουίλιαμ Γκάντις (Αναγνωρίσεις κλπ) ή τα υπόλοιπα μυθιστορήματα του Χέρμαν Μέλβιλ; Μεταφράζεται όμως ο μεταμοντέρνος Βίλα-Μάτας που κάνει συνεχείς αναφορές στα έργα του (ή μάλλον βασίζει σε αυτά ολόκληρα μυθιστορήματα), όπως και στα έργα του Ρόμπερτ Βάλζερ που παραμένει σε μεγάλο βαθμό αμετάφραστος στη χώρα μας...

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ναυτίλε,
η φράση αυτή, η δική-μου, τοποθετημένη σε περίοπτη θέση, μπήκε λίγο προβοκατόρικα. Ήξερα ότι οι γνώστες θα διαφωνήσουν και έτσι θα υποδείξουν έργα που δεν έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά.
Ήσουν ο πρώτος που έφερες στο προσκήνιο κείμενα που θα άξιζε να μεταφραστούν κι όμως δεν έχουν ως τώρα.
Θα ήθελα ωστόσο να εξετάσουμε
α) πολλά έργα που έχουν μεταφραστεί δεν είναι κλασικά, αλλά αξίζουν κι ίσως σε μερικές δεκαετίες να θεωρούνται πολύ σημαντικά για την αισθητική της εποχής-μας. Αυτό το υποτιμητικό "μεταμοντέρνος" δεν είναι πάντα κακό...
β) πόσο γρήγορα μεταφράζονται έργα στα ελληνικά σε σχέση με άλλες μικρές γλώσσες; Φυσικά δεν αναφέρομαι στα αγγλικά, γαλλικά, γερμαντικά κ.λπ., αλλά στα τούρκικα, στα σουηδικά, στα πολωνικά, ακόμα και στα ρώσικα ή στα ιταλικά.
Πατριάρχης Φώτιος

ναυτίλος said...

Ούτε εγώ θεωρώ το "μεταμοντέρνος" υποτιμητικό, αλλά δεν μπορείς να μιλάς για το μεταμοντέρνο αν δεν έχεις περάσει από το μοντέρνο και τους πρόγονούς του...
Ακόμα και στη φιλοσοφία γνωρίζω ένα σωρό περιπτώσεις μεταφράσεων δοκιμίων για τα μεγάλα φιλοσοφικά έργα του Κίρκεγκωρ ή του Σοπενάουερ, χωρίς αυτά τα τελευαία να έχουν μεταφραστεί. Δυστυχώς αυτό είναι καθαρά ελληνικό φαινόμενο.
Αυτά γίνονται ίσως γιατί κάποιοι πιστεύουν ότι ένας σύγχρονος τίτλος θα πουλήσει περισσότερο από έναν κλασικό τίτλο, ακόμα κι αν σύγχρονος προϋποθέτει τον κλασικό ή στηρίζεται αποκλειστικά σ' αυτόν.

Pellegrina said...

Αν εξαιρεσουμε το εμπορικό κίνητρο, και με δεδομένο οτι αυτά που συζητάτε (συστηματικές μεταφράσεις κλασικών ή "κλασικών μοντέρνων" που ειναι προϋποθεση για την κατανοηση των συγχρονων)δεν μπορούν να γίνουν με εμπορικό κίνητρο, ποιο άλλο κίνητρο υπάρχει στην Ελλάδα; Δεν εννοω ποιο "πρέπει" να υπάρχει, αλλά ποιο όντως υπάρχει.
Με άλλα λόγια, ποιοι (ποια κέντρα, ποιοι θεσμοί, ποιες αυθεντίες) και με ποια (ιδεολογικά, παραδοσιακά, ερευνητικά, εθνικά, πολιτιστικά, κ.α) κριτήρια επιλέγουν τα προς μετάφραση;

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ναυτίλε,
αντιλαμβάνομαι τη λογική-σου και συμφωνώ ως ένα σημείο.
Από την άλλη, είναι σαν να λες ότι για να διαβάσεις σύγχρονη λογοτεχνία πρέπει λ.χ. να έχεις διαβάσει τις κλασικές τραγωδίες της αρχαιότητας, τη λυρική-της ποίηση, τα μυθιστορήματα της ελληνιστικής περιόδου κ.ο.κ. πάνω στα οποία πατησαν οι νεότεροι συγγραφείς ή για να διαβάσει κανείς ελληνική πεζογραφία πρέπει να έχει ξεκοκαλίσει την ξένη που αποτέλεσε πρότυπο.
Αυτή η αλυσίδα δεν είναι τόσο απόλυτη όσο την κάνεις να φαίνεται.
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
με την ίδια λογική του μέσου αναγνώστη, με την οποία απάντησα στον Ναυτίλο, απαντώ και σε σένα.
Εμείς ως αναγνώστες θέλουμε να έχουμε δυνατότητα πρόσβασης στα κλασικά και στα σύγχρονα, στα μεγάλα και στα ανερχόμενα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Έτσι δεν εξετάζουμε εμπορικά κριτήρια, γιατί αλλιώς ούτε ελληνικά θα εκδίδονταν, πέρα από δέκα είκοσι μεγάλα ονόματα.
Και ειδικά για τα μεγάλα έργα της διεθνούς λογοτεχνίας, η απόσβεση όσον αφορά στους εκδότες έρχεται σταδιακά και όχι με τον γρήγορο ρυθμό του μπεστ-σέλλερ.
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

ΠΡΟΣΘΗΚΗ στο σχόλιο προς τον Ναυτίλο:
Για να μην παρεξηγηθώ,
φυσικά και πιστεύω ότι κάθε ανάγνωση καλό είναι να γνωρίζει τα προαπαιτούμενα κείμενα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ώστε να κρίνει ανάλογα. Απλώς, ας μην τίθεται ως η απόλυτη συνθήκη της μεταφρασιμότητας...
Πατριάρχης Φώτιος

ναυτίλος said...

Φώτιε, μάλλον δεν κατάλαβες πλήρως τι ακριβώς θέλω να πω: Όταν ο Καστανιώτης κυκλοφορεί ένα βιβλίο του Βίλα Μάτας ("Δόκτωρ Πασαβέντο"), το οποίο στηρίζεται αποκλειστικά στις ιδιαιτερότητες του έργου και βίου του Ρόμπερτ Βάλζερ και με συνεχείς αναφορές σ' αυτό (που ωστόσο παραμένει στο μεγαλύτερο μέρος του αμετάφραστο) υπάρχει θέμα. Δεν μπορείς να "διαβάσεις" το βιβλίο του αν δεν ξέρεις το βίο και του έργο του Βάλζερ.
Παρομοίως κυκλοφορούν ένα σωρό μελέτες για το έργο του Μπένγιαμιν, που κατά 80% παραμένει αμετάφραστο. Για παράδειγμα αναφέρω έναν τόμο με δοκίμια μελετητών του από τις εκδ. Αλεξάνδρεια (Εικόνες και μύθοι της νεωτερικότητας) ή κάτι ακόμα πιο παράδοξο: Να εκδίδεται από τις Πανεπιστημιακές εκδ. Κρήτης ένας ογκωδέστατος τόμος, μελέτη της Σούζαν Μπακ-Μορς, για το ημιτελές έργο του Μπένγιαμιν, "Σχέδιο εργασίας για τις Στοές", το οποίο δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά!!!
Εννοείται ότι για να διαβάσεις Σωτάκη, δεν είναι απαραίτητο να έχεις διαβάσει Κάφκα ή για να διαβάσεις Προυστ, να 'χεις διαβάσει Μπαλζάκ και Μωπασάν, αλλά για να διαβάσεις τον "Παπαγάλο του Φλωμπέρ" του Μπαρνς πρέπει να 'χεις διαβάσει Φλωμπέρ! Για να διαβάσω τα Δοκίμια του Μπόρχες για τον Δάντη, πρέπει να 'χω διαβάσει Δάντη... αυτό είναι που θέλω να σου εξηγήσω.

Pellegrina said...

Σορι, αλλα μάλλον δεν διατύπωσα με σαφήνεια: ρωτάω, π ο ι ο ι επιλέγουν και με ποια κριτήρια. (δεν αμφισβητησα οτι ο μεσος αναγνωστης θέλει αυτα που λες και οτι δεν τον αφορουν τα εμπορικα κριτήρια. Δεν υπονοησα κατι υπερ των εμπορικων κριτήρίων> ρωτησα απλά: π ο ι ο ι επιλέγουν;)
ισως η απνατηση να φαινεται αυτονοητη, αλλα εγω δεν μπορω να απαντησω: ΠΟΙΟΙ επιλέγουν, και με ΠΟΙΑ κριτήρια; Δηλαδή:στο πραδειγμα που αναφερει ο Ναυτίλος, απο ποιους περιμενουμε να μεταφραστει και ο Βάλτζερ, για να γινει η συνδεση; Εχουν οι εκδοτικοι οικοι τετοιους συμβουλους, οργανώνουν τετοιες πολιτικές; Ειναι οι εκδοτικοί οικοι σχολεία λογοτεχνιας, με αποψη για την ιστορία της; Και ποια ιστορια; η ελληνική; η ευρωπαϊκη; η παγκόσμια; η αυτονοητη και πασιγνωστη, η καθιερωμένη ή η λιγοτερο γνωστή; (προχειρα ερωτηματα) Νατ ο κανω ακομα πιο απλο : ΑΠό ποιους (οχι ως προσωπα, ως θεμσούς) περιμένεις να κανουν αυτα που λες; εσυ ας πούμε, αν πας σε ενα εκδοτικο οικο και τους τα πεις (νατο, τα λες! αλλωστε) θα σε ακουσουν; εχουν τις γνωσεις, την οργάνωση, την ικανοτητα για προγραμμα; εχουν τα κ ε φ ά λ α ι α
(οι ερωτησεις μου δεν ειναι ρητορικές ή ειρωνικες. Δεστες απλα, στη ριζα τους: αυτο που συζητατε προΥποθετι μεγαλη οργανωση, γνωσεις και προγραμμα,που ουτε τα πανεπιστημια (τα ελληνικα)δεν διαθετουν, οχι οι ελληνικοι εκδοτικοί οικοι!)

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ναυτίλε
για τα είδη των βιβλίων για τα οποία μιλάς, συμφωνούμε.
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
τα ερωτήματά-σου είναι πολύ βάσιμα.
Ναι, κανονικά οι εκδοτικοί οίκοι που προσανατολίζονται σε μεταφράσεις πρέπει να έχουν μια καλή ομάδα scouting, που να παρακολουθεί τις εξελίξεις, να ξέρει την ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας, να κοιτάζει τα βραβεία που κάθε χρόνο δίνονται, που να γνωρίζει την κλασική λογοτεχνία, αλλά να διαβάζει και τη σύγχρονη.
Δεν ξέρω αν συμβαίνει. Μάλλον οι περισσότεροι οίκοι μεταφράζουν με περιστασιακά κριτήρια,
αλλά θα ήθελα να μάθαινα ότι υπάρχει ένας-δυο-τρεις που κάνουν πιο συστηματική δουλειά.
Πατριάρχης Φώτιος