Το Βιβλιοκαφέ συνήθως διαβάζει ελληνική λογοτεχνία και προσπαθεί να είναι ενήμερο για την εγχώρια πεζογραφία, είτε πρόκειται για το διήγημα είτε για το μυθιστόρημα. Κι αυτό γιατί πιστεύει πως το στίγμα της ανάγνωσης ξεκινά από τη γλώσσα και την κουλτούρα μέσα στην οποία ζούμε, από τις οποίες επηρεαζόμαστε και μέσω των οποίων προσπαθούμε να κατανοήσουμε τον κόσμο γύρω-μας (βλ. τη μικρή ανάρτησή-μας προ τετραετίας, 8.1.2008, και τον ανάλογο προβληματισμό της Κοτζιά στο άρθρο της 20ής.11.2005).
Από την άλλη, δεν παραγνωρίζω τα ξενόγλωσσα βιβλία που σε πλήθος μεταφράσεων καλύπτουν εν μέρει ή εν πολλοίς την παραγωγή που κυκλοφορεί σε όλη τη γη, με προεξάρχουσες την αγγλόφωνη, τη γαλλόφωνη, την ισπανόφωνη κ.ο.κ. λογοτεχνία. Όλο και περισσότερο συνειδητοποιώ ότι δεν μπορεί κανείς να κάνει συγκρίσεις και να αξιολογεί, να έχει αυτοσυνειδησία και εθνική (λογοτεχνική) αυτογνωσία, να αντιλαμβάνεται τη στάθμη των καλλιτεχνικών-μας εγχειρημάτων και να κατανοεί την προβληματική που αρθρώνεται σε όλο τον κόσμο (άρα και το ποιόν με το οποίο η δική-μας παραγωγή παρακολουθεί τις εξελίξεις), αν δεν προσπαθεί να δει τι θεωρείται κορυφαία λογοτεχνία σε διεθνές επίπεδο.
 |
| πηγή: guardian.co.uk |
Γι’ αυτό πρέπει να είμαστε ευτυχείς που σοβαροί εκδοτικοί οίκοι και πάμπολλοι μεταφραστές, πολλές φορές μεταφράζοντας κατευθείαν ακόμα κι από περιφερειακές γλώσσες, φέρνουν στο ελληνικό κοινό κλασικά αλλά και σύγχρονα έργα, άλλοτε σε μεγάλη κι άλλοτε σε ελάχιστη χρονική απόσταση. Ο Έλληνας μπορεί να διαβάσει έργα των Νομπελιστών, ακόμα κι αν ήταν ως τη βράβευσή-τους αφανείς, αλλά και των βραβευθέντων λ.χ. με Booker ή με Goncourt, των μπεστ-σέλερ στην Αμερική αλλά και των καλών συγγραφέων της Αφρικής και της Ασίας... Πολλοί σκάουτερ, για να χρησιμοποιήσω έναν όρο του ποδοσφαίρου, διαβάζουν πλέον τον ξενόγλωσσο τύπο και τις κριτικές οι οποίες κοσκινίζουν την παραγωγή ανά χώρα, διαβάζουν και τα ίδια τα βιβλία, και συχνά σπεύδουν να τα εκδώσουν στα ελληνικά. Επομένως, δεν είμαστε αποκομμένοι από το παγκόσμιο σκηνικό και κανείς δεν μπορεί να προφασιστεί αδυναμία προσέγγισης της διεθνούς παραγωγής, όσο κι αν υπάρχουν ακόμα κενά.
 |
| Meissonier Jean Louis Ernest "The Reader in White" |
Ξαναγυρίζω στο κέντρο της ανάρτησής-μου που έγκειται στο γιατί (παράλληλα με την ελληνική) σκόπιμο είναι να διαβάζουμε και την ξένη λογοτεχνία.
Πρώτα απ’ όλα το επίπεδο της ελληνικής φυσικά είναι χαμηλότερο από τα σπουδαία έργα των μεγάλων λογοτεχνιών. Έτσι, αν κάποιος ερχόταν από τον Άρη και μπορούσε να διαβάσει όλες τις γλώσσες, θα έβρισκε ελάχιστα ελληνικά λογοτεχνήματα άξια λόγου και βεβαίως θα συγκέντρωνε πολλά αμερικανικά, γαλλικά, ρώσικα, αραβικά, ισπανικά αλλά και πορτογαλικά, ιαπωνικά, τούρκικα κ.ο.κ. που θα άξιζε να διαβάσει. 
Όπως έλεγε και ο Χάρολντ Μπλουμ, επειδή ζούμε λίγα χρόνια, δεν μπορούμε να διαβάσουμε τα πάντα και γι’ αυτό πρέπει να καταρτίσουμε τον Κανόνα των καλύτερων έργων της παγκόσμιας λογοτεχνίας και να εντρυφήσουμε τουλάχιστον σ’ αυτά. Διαβάζω στον ελεύθερο χρόνο-μου σημαίνει απολαμβάνω κείμενα που έχουν υψηλή ποιότητα και επομένως δεν μπορώ παρά να αναζητήσω (με μεγαλύτερη πιθανότητα επιτυχίας) αυτήν την ποιότητα στις μεγάλες λογοτεχνίες με παράδοση στο μυθιστόρημα και καταξιωμένες πέννες.
Ένας δεύτερος λόγος είναι ότι το διεθνές σκηνικό αλλάζει (σε οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό κ.ο.κ. επίπεδο) και, παράλληλα, η τέχνη και ειδικότερα η λογοτεχνία, άλλοτε καλύτερα κι άλλοτε όχι, αποτυπώνει και ερμηνεύει τη ζωή-μας μέσα σ’ αυτό το νέο πλαίσιο. Έτσι, όποιος διαβάζει την παγκόσμια λογοτεχνία (μαζί με όσα εισπράττει από τον τύπο, το διαδίκτυο, τα ταξίδια κ.ο.κ.), μπορεί καλύτερα να εισέλθει στο βαθύτερο νόημα των πραγμάτων, όπως το συλλαμβάνουν οι συγγραφικές συνειδήσεις ανά τον κόσμο. Τα καλύτερα έργα διακρίνονται πέρα από τις αισθητικές-τους πρωτοπορίες και από τη δύναμη της σκέψης των δημιουργών-τους, σκέψη που μπορεί να καθοδηγήσει το μυαλό-μας σε ευρύτερες από τον ελληνικό μικρόκοσμο συλλήψεις της ανθρώπινης ζωής.
 |
| Pieter van den Bos "Old Woman Reading Book" |
Τρίτον αλλά εξίσου σημαντικό είναι η δυνατότητα σύγκρισης, που υπαινίχθηκα παραπάνω. Οι αισθητικές τάσεις και οι νέες τεχνοτροπίες εξελίσσονται φυσικά πιο γρήγορα στο εξωτερικό, όπου συντελούνται και οι αλλαγές. Η ελληνική λογοτεχνία ακολουθεί αργά ή γρήγορα, αλλά το μέτρο σύγκρισης είναι σχεδόν πάντα το αισθητικό γίγνεσθαι όπως αυτό εξελίσσεται στις ξένες λογοτεχνίες. Συνεπώς, για να μπορούμε να κρίνουμε και να αξιολογούμε, να εκτιμούμε και να απαξιώνουμε, να καταλαβαίνουμε το ύψος ή το βάθος της ελληνικής βιβλιοπαραγωγής, πρέπει έστω και σποραδικά να γνωρίζουμε τι συμβαίνει αλλού. Η εγχώρια παραγωγή δεν κρίνεται μόνο στη μεταξύ των ελληνικών έργων σχέση αλλά κυρίως στο κοντράρισμά-της με τη διεθνή λογοτεχνία. Εφόσον δεν θέλουμε να είμαστε πια επαρχία (όσο κι αν στην πράξη ακόμα είμαστε), δεν μπορούμε να ταμπουρωνόμαστε μέσα στα γλωσσικά-μας κάστρα, αλλά οφείλουμε να ανοιχτούμε και να διεκδικήσουμε δάφνες στον ωκεανό της παγκόσμιας πεζογραφίας. Η ανάγνωση ξένων βιβλίων ενισχύει τα κριτήριά-μας για την ανάγνωση και αξιολόγηση των ντόπιων έργων.
Τα Βιβλιοκαφέ εξακολουθεί να διαβάζει ως επί το πλείστον ελληνικά έργα, αλλά αφενός η μείωση του αριθμού-τους και αφετέρου η ανάγκη να μένουμε ενημερωμένοι για τις διεθνείς εξελίξεις μας ωθεί και σε άνοιγμα –που όσο πάει μεγαλώνει- στην παγκόσμια λογοτεχνική σκηνή.
Πατριάρχης Φώτιος
7 comments:
Μου έκανε εντυπωση η ερωτηση (η απάντηση μοιαζει περίπου αυτονόητη) Σε δευτερη σκεψη, μπορούν να γραφτούν κατεβατα επιχειρηματων, τα κυριότερα από τα οποία ειναι αυτα που λες. Προσωπικά, ο κυριότερος λόγος που δεν διαβάζω πολύ (ή πολλή;) ελληνική λογοτεχνία ειναι γιατί τα προβλήματα των ηρώων δεν μου λένε τίποτα: ή αφορούν εναν κόσμο που υπαρξιακά τον εχω αφήσει πίσω (ως ζων ατομο εννοώ) η είναι τ ο υ ρ ί σ τ ε ς σε εναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, ο οποίος ομως τους αγνοεί, δεν τους θεωρεί σημαντικά γρανάζια του, οπότε, περα από τυχαίες ατομικές συναντήσεις, δεν υπάρχει ουσιαστική διαλεκτική. Επίσης μου φαίνεται οτι οι όποιοι προβληματισμοί που προκύπτουν από τις (πολύ καλογραμμένες συχνά) πλοκές ειναι ακριβώς οι ιδιοι που αναπαράγουν τα ελληνικά ΜΜΕ, δεν το προχωρούν το πράγμα, δεν το διευρύνουν.
Τωρα: συχνά τις ιδιες εντυπώσεις εχω και από ξένα βιβλία, κυκλοφορούν απίστευτες σαβούρες που μεταφράζονται επειδή ειναι της μόδας 'εξω". Απλώς, αργώ να το καταλάβω, γιατι ο κόσμος τους μου ειναι "ξενος", αρα πιο ενδιαφέρων. Και μπορεί το μυαλό μου να τον προεκτείνει πιο αβίαστα.
Δεν νομιζω πως πρόκειται για διαφορά στην ικανότητα των συγγραφέων, (αν και υπάρχει διαφορά στο στυλ: οι έλληνες ειναι συχνά πιο "μελίρρυτοι", δεν τα πάνε καλά με τον "ορθό λόγο")αλλα για διαφορές στον ορίζοντα των κοινωνιών.
Ειδικά το μυθιστόρημα αναπτυχθηκε σε εθνη-κράτη με ισχυρή αστική ταξη (για πολλούς λόγους) και η όποια εξέλιξή του ερχεται από εκει. Κι όπου δεν υπήρξε τετοια ταξη ιθαγενης, υπήρξε αποικιοκρατία (Και οι χωρες με αποικιοκρατία ανεπτυξαν ισχυρο μυθιστόρημα, πχ λατινικη Αμερική) Δεν ξερω, αλλα αυτα πάιζουν ρολο.
Ενα άλλο προβλημα με τα ελληνικά, ειναι τα λεγόμενα "κοινωνικά" και "πολιτικά" Βαυκαλιζόμαστε για τους καλούς (πιθανότατα πολύ καλούς οντως) συγγραφείς,αλλα τα μυθιστορήματα ΄τους (πχ Κιβώτιο) ΔΕΝ ειναι "πολιτικά", με τον τρόπο που θα τα οριζε ετσι η παγκόσμια λογοτεχνία: ειναι, περίπου, ..κομματικά. (εσωτερικές συγκρούσεεις μεταξύ κομμουνιστών διαφόρων αποχρώσεων)ΟΛΗ η ελληνική πολιτική και ευρυτερα κοινωνική λογοτενία εχει αριστερη (εως παλιαοαριστερη) ματιά, κι αυτο ισως εχει να κάνει με τους χωρους που υποστηριξαν τα βιβλία. Αλλα πολιτικό ειναι να εμφανίζεις ισότιμα ΟΛΕΣ τις ταξεις, να τις βλέπεις "αφ υψηλού", να εισαι ανεξάρτητος. Ν αμπορέις να γίνεις από φασίστας έως αναρχικός άπατρις, ψυχρά.(το ψυχρά να μη φαίνεται) Αν ο αστός ειναι εξ ορισμού κακός και ο κομμουνιστής μεγας ήρως, αυτο μπορει να μας συγκινεί (λογω και του εμφυλίου), αλλα δεν μπορέι να σταθεί παγκόσμίως ως μεγάλο μυθιστόρημα (θυμηθείτε τους αντιπάλους, προερχόμενους από την ιδια οικογένεια στα "100 χρονια μοναξιάς" ή ακόμα και στα πρωτα βιβλία της ιζαμπέλ αλιέντε, προερχόμενης από ένδοξο αριστερο πατέρα. Ποσο μεγάλη μορφή ο ισχυρός φεουδάρχης στο "Σπίτι των πνευμάτων", με πόση αγάπη τον δινει.Αυτο ειναι η λογοτεχνική κουλτούρα που κληρονόμησε, εμείς δεν την εχουμε, την πλατιά ματιά)
Αυτα!
(με την "κλασική" ελληνική λογοτεχνία ισως ηταν λιγο διαφορετικά τα πραγματα. Ξεκίνησε με ευρύτερους ορίζοντες-Θεοτόκης-Βυζηινός, νομιζω μετά τον πόλεμο κολλήσαμε)
Pellegrina,
γόμιμος ο προβληματισμός-σου. Κρατώ πιο συγκεκριμένα τη θέση-σου ότι "τα προβλήματα των ηρώων [της ελληνικής λογοτεχνίας] δεν μου λένε τίποτα: ή αφορούν εναν κόσμο που υπαρξιακά τον εχω αφήσει πίσω (ως ζων ατομο εννοώ) η είναι τ ο υ ρ ί σ τ ε ς σε εναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, ο οποίος ομως τους αγνοεί, δεν τους θεωρεί σημαντικά γρανάζια του, οπότε, περα από τυχαίες ατομικές συναντήσεις, δεν υπάρχει ουσιαστική διαλεκτική. Επίσης μου φαίνεται οτι οι όποιοι προβληματισμοί που προκύπτουν από τις (πολύ καλογραμμένες συχνά) πλοκές ειναι ακριβώς οι ιδιοι που αναπαράγουν τα ελληνικά ΜΜΕ, δεν το προχωρούν το πράγμα, δεν το διευρύνουν."
Δηλαδή πιστεύεις ότι η ελληνική λογοτεχνία εξακολουθεί να πλήττεται από το επαρχιακό σύνδρομο τού θέλω να είμαι in αλλά τελικά είμαι απόκεντρη και εν μέρει passe;
Αρχίζω να το σκέφτομαι...
Πατριάρχης Φώτιος
Πολύ ενδιαφέρουσα και χρήσιμη η σημερινή σου ανάρτηση, Βιβλιοκαφέ. Δίνει τροφή για σκέψη ή και για ταξινόμηση της σκέψης...
Η αλήθεια είναι πως εγώ πιο πολύ (προσπαθώ να) διαβάζω ξένη λογοτεχνία κυρίως για τον πρώτο από τους λόγους που αναφέρεις: Γιατί είναι περιορισμένος ο χρόνος κι είναι ανάγκη (εσωτερική πάντα) να διαβάσουμε ό,τι καλύτερο - κι είναι πολλά στον κόσμο.
Μόνο στην ποίηση, όσο κι αν έχω προσπαθήσει, δεν μπορώ να αισθανθώ την ξένη όσο μπορώ την ελληνική. Νομίζω πως η σύμφυτη μουσικότητα της ποίησης, μαζί με τη σημασία που έχει η κάθε επιλογή λέξης, η σειρά των λέξεων, ακόμη και των συλλαβών ή και των γραμμάτων, καθιστούν αδύνατη τη μεταφορά της από μια γλώσσα σε άλλη χωρίς να έχει χαθεί κάτι - ενδεχομένως και το πιο ουσιώδες.
Νάσια,
ευχαριστώ για τα καλά-σου λόγια.
Το θέμα που θέτεις είναι πολύ συγκεκριμένο: Πόσο η μετάφραση αλλοιώνει την αρχική πληροφορητικότητα του πρωτότυπου κειμένου;
Κι όντως η ποίηση δεν μεταφράζεται επαρκώς ή, επειδή αναφέρεται σε βιώματα και σε συναισθήματα που αφορούν το ελληνικό ταπεραμέντο, μπορούμε να προσλάβουμε όλα αυτά μόνο ή περισσότερο μέσω της ελληνόφωνης ποίησης.
Στην πεζογραφία από την άλλη η μετάφραση προδίδει λιγότερο το πνεύμα του συγγραφέα και μπορεί εν πολλοίς να μεταφέρει το περικείμενο μέσα στο οποίο θα διαβαστεί το διήγημα ή το μυθιστόρημα.
Σωστή η διάκριση.
Πατριάρχης Φώτιος
Οχι, δεν νομιζω ακριβως αυτο (που εχει ειπωθεί πολλές φορές και μου φαίνεται και υποτιμητικό: τι θα πει 'επαρχιακό σύνδρομο"; κάθε κοινωνία εχει τη θεση της στον κόσμο και ο συγγραφέας την αποκαλυπτει. (και μαζί της μια φετα του κόσμου)Αφγανοί συγγραφείς εγιναν διάσημοι, ειναι πιο "προοδευμένοι" από μας;Η οι Αιγύπτιοι;
Ισως ειναι οτι οι πρωην αποικιοκράτες βρισκουν κει κατι γραφικό, αλλά δεν νομιζω πως ειναι μονο ετσι. αν μου πειτε για πρωην αποικιες, (ασχετα από 'γραφικότητα") αυτο ναι. Ειναι μια παντηση σχετική με το πόσο εξαρταται απο την πολιτικη ιστορια (και την πολιτική πρακτική!)η θεση του καθενός σοτν κοσμο.
Πισω στην ελλάδα, δεν νομιζω καθόλου οτι οι ελληνες ειναι "επαρχιωτες' (με τα διεθνή δυτικά κριτήρια)Εχω γνωρίσει νεους ανθρωπους απολυτως στο πνευμα το συγχρονο. Στη ζωή, τη δουλειά, στις πολιτικες απόψεις-πολυ πιο προχωρημένες από ο,τι εκφράζουν τα ελληνικα πολιτικα κόμματα-στις σχεσεις τους, μια χαρα)Μονο που αυτοί ΔΕΝ διαβάζουν λογοτεχνία, τη βρισκουν βαρετη. Αντε καμια επιστημονική φανστασια! Ο,τι και αν τους δωσω στην δεκατη σελιδα τα παρατανε! τα θεωρούν λογοδιαρροιες ψιλοπροβληματικών ανρθωπων! ισως αυτο κατι να μας λεει για το μελλον, τη μετεξέλιξη, τη πεζογραφίας. Νομιζω οτι μεσω της επιστημης και του μυθου (ναι, συνδυασμένα) ερχομαστε με μεταμοντερνο τρόπο σε αλλο ειδος πεζογραφίας, οτι ο ρεαλισμός τελειώνει με το τελος της συνοριακά οριοθετημένης εθνικης κοινωνίας. η κινηση στον πλανητη γινεται καπως επικη και παραμυθώδης-αλλιως μένει ενα ατομικο ρόουντ τριπ, που μαλλον το βαρεθηκαμε
τωρα αν η ελληνικη λογοτεχνια ειδικά πασχει από 'επαρχιωτισμό σε σχεση με άλλες λογοτεχνιες, αν αυτο συμβάινει δεν οφειλεται τοσο στους συγγραφεις γιατι θα μπορούσαν ευκολα να αλλαξουν τη ματιά τους με καποια καθοδήγηση (ο συγγραφεάς υποκρίνεται, δεν ειναι αναγκη να ζεις ακριβως αυτα που γραφεις. πειρα και δουλεια θελει. οφέιλεται πιο πολυ νομιζω (παρατηρώντας μακρόθεν και με ..συγγραφικό ενδιαφέρον, εννοω ως ερέθισμα )) στην προχειρότητα της οργάνωσης, στην ελλειψη πολιτικης, διαφημισης και μακρόχρονης επένδυσης. (Πχ διαβαζα οτι τα ελληνικά βιβλιοπωλεία δεν δινουν στοιχεια για τονα ριθμό πωλήσεων των βιβλίων, σε αντιθεση με ολα τα αλλα βιβλιοπωλεία στην Ευρώπη. Φυσικά ο παροικών αντιλαμβάνεται οτι εδω κρυβεται το παιχνιδακι με την ..εφορια, αλλά τι εμπιστοσύνη να σου εχει ο ξενος εδότης αν δεν μπορείς να του δώσεις επισημα στοιχεια για τις πωλησεις στην ιδια σου τη ωρα; σαν την υπογραφη του Σαμαρα!)Μια μικρη χωρα πρέπει να κανει δεκαπλασια προσπάθεια. Εγω σε πιο αθωους καιρούς εξεδωσα τρια βιβλια. Και τις τρεις φορες, από τη μερα που συμφωνησα μεχρι που ηρθε η ωρα της εκδοσης ειχε αλλάξει ο επιμελητής του κειμένου! Σαν τα ελληνικά υπουργεία ενα πραγμα, ε δεν γινεται ετσι! Και ως προς το περιεχόμνο των βιβλιων αυτο δεν βοηθαει πιστευω, χρειαζεται σχεδιασμος, οχι ο,τι κατσει. Αυτο ειναι "επαρχιωτισμός", η προχειρότητα, οχι το οτι είμαστε "στην περιφερεια του καπιταλισμού' Ενας νεος συγγραφεας χρειάζεται καθοδήγηση, οχι από ενα αυτόκλητο μεντορα, αλλα από το ιδιο το συστημα, τους θεσμούς0, αλλιως στρεφεται στα ευκολα, στα αμεσα βιωμένα, στις αντιγραφες ή τα παραταει.
(αυτα φλυαρωντας, μην τα παιρνετε σοβαρα!
Καλημέρα, αγαπητέ μου Πατριάρχη.
Επειδή μου άρεσε πάρα πολύ η όλη ανάλυσή σου για την ανάγκη να διαβάζουμε και την ξένη λογοτεχνία, σε παρακαλώ να μου δώσεις την άδεια να το δημοσιεύσω και στο δικό μου ιστολόγιο, για να υπάρχει ως κείμενο αναφοράς. Με συγκίνησε αυτό που είπε ο σοφός Χάρολντ Μπλουμ, και το σημείωσα.
Κάθε καλό! Η Παναγιά μαζί σου!
Ελεύθερα μπορείς να παίρνεις για αναδημοσίευση ό,τι θέλεις (με τη σχετική παραπομπή) και μάλιστα χωρίς να με ρωτάς.
Καλημέρα
Π.Φ.
Post a Comment