Λεμονάδα: σεμινάρια δημιουργικής γραφής ΙΙΙ

Σεμινάρια δημιουργικής γραφής
(3ος γύρος: αυτές οι λεμονάδες πίνονται πολύ)

Ολοκληρώνω το θέμα “δημιουργική γραφή” με μια συνολική τοποθέτηση στην οποία λαμβάνω υπόψη όσα οι φίλοι του Βιβλιοκαφέ κατέθεσαν.
Ξεκινώ με τις επιφυλάξεις όλων μας, που έχουν βάση όσο η πρακτική της δημιουργικής γραφής στην Ελλάδα δεν έχει παραγάγει καρπούς που να πείθουν για τα αποτελέσματά της: ποιοι τα οργανώνουν και πόσο επαγγελματικά είναι οργανωμένο το εκάστοτε πρόγραμμα; μήπως είναι ένας εύκολος τρόπος να μεταφέρουν την όποια πείρα τους με απώτερο σκοπό να κάνουν μια αρπαχτή; είναι ικανοί να διδάξουν, ασχέτως την αξία τους ως συγγραφέων; πόσο καπελώνουν τέτοιες προσπάθειες το πηγαίο ταλέντο; μήπως εντέλει μελλοντικά οι απόφοιτοι συγγραφείς λειτουργήσουν ως μοναδικό σώμα καταξίωσης αποκλείοντας τους άλλους ως “ερασιτέχνες”;
Όλες αυτές οι επιφυλάξεις προϊδεάζουν για κινδύνους όχι εντελώς ανύπαρκτους, αλλά μάλλον τα συν είναι περισσότερα από τα πλην, αν βέβαια λειτουργήσουν όπως στα ξένα (αγγλοσαξονικά κυρίως) πανεπιστήμια, όπου τα αποτελέσματα είναι ικανοποιητικά. Απαντώ, λοιπόν, όσο μπορώ να έχω γνώμη, στις ενστάσεις όπως ταξινομήθηκαν στην προηγούμενη καταχώριση (26.1.2007).

Οι υπάρχοντες συγγραφείς είναι αυτοδίδακτοι και αυτό δεν είναι διόλου υποτιμητικό. Από την άλλη, θα ήταν εξίσου ευεργετικό –τουλάχιστον σε πρώτη φάση- να μπορεί κανείς να αποκτήσει μέσω των σεμιναρίων συσσωρευμένη πείρα, γνώση τεχνικών και μια πρώτη ιδέα περί λογοτεχνικότητας, στοιχεία δηλαδή που ίσως δεν μπορεί κανείς να τα δεχτεί όσο κι αν διαβάσει άλλους συγγραφείς.
Οι καθηγητές δεν πρέπει να είναι οι αυθεντίες, γιατί αφενός αυθεντίες δεν υπάρχουν κι αφετέρου γιατί άλλος θα είναι ο ρόλος τους: να μεταδώσουν τη δική τους πείρα από την πάλη με τη γραφή πριν φτάσει στο τυπωμένο βιβλίο. Γι’ αυτό δεν είναι υποχρεωτικό να είναι πρώτα ονόματα (καλός συγγραφέας δεν σημαίνει πάντα και καλός δάσκαλος, καλός κριτικός, καλός συνεργάτης κλπ. –καλοί προπονητές δεν έγιναν όλοι όσοι ήταν και καλοί παίχτες –στατιστικά μάλλον το αντίθετο συμβαίνει).
Το πρόγραμμα θα πρέπει να είναι πιο πολύπλευρο από τη συζήτηση πάνω σε γνωστά έργα ή σε πρακτικές συνταγές. Περιδιαβαίνοντας και στις ιστοσελίδες Πανεπιστημίων της Βρετανίας και των ΗΠΑ, όπου παραδίδονται τέτοια μαθήματα, είδα δύο ειδών καθηγητές: συγγραφείς (ακόμα και μεγάλα ονόματα όπως της Τόνι Μόρισον ή της Τζόυς Κάρολ Όουτς) από τη μία και κριτικούς (θεωρητικούς καλύτερα) από την άλλη, ώστε να συνδυαστεί η πρακτική με τη θεωρία, η πείρα με τη γενικότερη κατανόηση της λογοτεχνίας κ.ά. Ένα καλοσχεδιασμένο πρόγραμμα δεν καπελώνει, ούτε δίνει καλούπια, αλλά προσφέρει το έδαφος για λογιών λογιών φυτά και δέντρα.
Ο επαγγελματισμός δεν είναι κακός: δεν θα εμπιστευόταν κανείς έναν οποιονδήποτε για την υγεία του παρά μόνο έναν γιατρό, άσχετα αν υπάρχουν και καλοί και κακοί γιατροί. Άρα η σύγκριση με τις επιστήμες δεν είναι καλή μέθοδος. Από την άλλη, επιστρέφω στις εικαστικές τέχνες και στην ηθοποιία, όπου υπάρχουν σχολές με πλούσιο έργο, παρόλο που κανένας καλός ζωγράφος ή ηθοποιός δεν αποκλείστηκε επειδή δεν τελείωσε υποχρεωτικά κάποια τέτοια [Η φοίτηση ωστόσο σε μια αξιόλογη σχολή ηθοποιίας είναι πάντα ένας τιμητικός όσο και ουσιαστικός τίτλος, γιατί και οι σχολές είναι της προκοπής]. Μη φτάνουμε στα άκρα προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση.
Βιβλία δημιουργικής γραφής έχουν εκδοθεί και στην Ελλάδα: ένα είναι του James Frey, “Πώς να γράψετε ένα καλό μυθιστόρημα Ι και ΙΙ” κι ένα άλλο από την Πόλυ Μηλιώρη “Δημιουργική γραφή για μελλοντικούς ομοτέχνους” (δεν γνωρίζω άλλα). Το πρώτο –το οποίο έχω διαβάσει- περιλαμβάνει εκλαϊκευμένα στοιχεία θεωρία της λογοτεχνίας και εύπεπτες οδηγίες για ζητήματα δομής και γραφής. Δεν ξέρω αν αυτό αρκεί, αν δεν έχει ο επίδοξος συγγραφέας κάποιον να του λύσει τις απορίες, όχι κάποιον ως φορέα πακέτων γνώσεων αλλά κάποιον έμπειρο με τις ίδιες συγγραφικές ή αναγνωστικές-θεωρητικές ανησυχίες.
Ταλέντο δεν σημαίνει δυνατότητα που μόνη της θα καρπίσει. Χρειάζεται προσπάθεια, εξάσκηση, μελέτη, αυτοβελτίωση, δημιουργική αφομοίωση και ένα σωρό άλλα. Κάποια από αυτά μπορεί να τα βρει κανείς σε ένα τέτοιο σεμινάριο.
Στο εξωτερικό αποφοίτησαν σημαντικά ονόματα συγγραφέων, όπως ο Ίαν ΜακΓιούαν, ο Τζέφρυ Ευγενίδης, ο Κάζουο Ιζιγκούρο και άλλοι πολλοί. Στην Ελλάδα τα στατιστικά δεν θα βοηθούσαν αυτή τη στιγμή, γιατί δεν είναι η παράδοση τέτοια ώστε να βγάλει καρπούς. Αλλά έστω και ένας καλός ή πολύ καλός να προκύψει, τότε η λογοτεχνία μας έχει να κερδίσει πολλά.
Δεν είμαι παιδί ούτε πατέρας τέτοιων σεμιναρίων και αμαρτία ουκ έχω.

Εις το όνομα του διαλόγου!
Πατριάρχης Φώτιος
30.1.2007