Monday, November 11, 2013

“Του Θεού το μάτι” του Γιάννη Μακριδάκη

Έχω την αίσθηση ότι ο Μακριδάκης έχει προκαλέσει τη μήνιν των κριτικών (και τη σιωπή-τους), πράγμα που αποδίδω σε δύο λόγους: αφενός ως πρόσωπο ξιφουλκεί και ‘ακτιβίζει’ με οριακούς τρόπους και αφετέρου ως συγγραφέας ξεφουρνίζει ένα βιβλίο κάθε 9-10 μήνες, γεγονός που ‘καίει’ το όνομά-του, ενώ παράλληλα χρησιμοποιεί τη λογοτεχνία ως προπαγάνδα. Άλλο ένα βιβλίο, λοιπόν, μετά το συλλογικό “Αποτύπωμα της κρίσης” και το “Όταν θα βγαίνουν τα λιοντάρια, φίλησέ με” του Μαργαρίτη, που μιλάει για το σήμερα με όρους πολιτικούς. 
 
 
Καφές με μαστίχα:
Γιάννης Μακριδάκης
“Του Θεού το μάτι”
εκδόσεις Εστία
2013 

Όσοι παρακολουθούν την καταιγιστική συγγραφική πορεία του Γιάννη Μακριδάκη τα τελευταία έξι χρόνια, κατά τα οποία εκδίδει περίπου ένα βιβλίο τον χρόνο, έχουν να του αναγνωρίσουν υφολογική ωριμότητα αλλά και να τον κατηγορήσουν για απροκάλυπτο διδακτισμό. Κι αν τα θετικά-του γνωρίσματα είναι ικανά να αναδείξουν τον πεζογράφο σε φαινόμενο της ελληνικής λογοτεχνίας, ο εξόφθαλμος ακτιβισμός-του ναι μεν εντάσσεται στην τρέχουσα αναζωπύρωση της πολιτικής λογοτεχνίας, η οποία έχει επανέλθει στο προσκήνιο ακμαία, αλλά συνάμα ξαναθέτει το θέμα της σχέσης-της με τη στράτευση, με την ηθική, με τον ρόλο του καλλιτέχνη και την αυτονομία ή όχι του έργου-του. Πολλοί πλέον δεν δέχονται ανεπιφύλακτα την κλειστή, ερμητική, δομή του κειμένου, η οποία το κάνει περίκλειστο κόσμο, ανεξάρτητο από την κοινωνική προβληματική που το περιβάλλει, τόσο στην παραγωγή-του όσο και στην πρόσληψή-του.
Έτσι μπορούμε να δούμε και το τελευταίο μικρό μυθιστόρημα του Μακριδάκη που συνεχίζει την παράδοση της μάχιμης οικολογίας, όπως στο “Ζουμί του πετεινού” (2012), της πολιτικής τοποθέτησης, όπως στο “Λαγού μαλλί” (2010), και της αφηγηματικής πολυφωνικής μονολογικότητας, όπως στο “Ήλιος με δόντια” (2010). Ο Μακριδάκης ίσως εξωλογοτεχνικά προκαλεί επιφυλάξεις κι έτσι αντανακλαστικά το έργο-του φαίνεται ως προπαγάνδα σε καιρούς λογοτεχνικής νηνεμίας και πολιτικής ορθοφροσύνης.
Το κείμενο αποτελείται από τον μονόλογο του γερο-Πεπόνα στο σκιάχτρο-του, στο οποίο μιλάει σαν να είναι άνθρωπος. Έτσι, εύλογα το ύφος είναι λαϊκό, απλοϊκό, δείγμα προφορικού λόγου, γεμάτο χιώτικους ιδιωματισμούς, ρήσεις θυμοσοφίας, αποστροφές και ήπιες λεκτικές εξάρσεις. Ως λαϊκός λόγος ακολουθεί μια καλοδουλεμένη σπειροειδή πορεία με επικαλύψεις και επαναλήψεις, που κάθε φορά προσθέτουν και καινούργια στοιχεία στα παλιά και συμπληρώνουν τον πίνακα του περιβάλλοντος του αφηγητή. Μέσα σ’ αυτόν τον μονόλογο θίγονται θέματα όπως είναι η πολιτική, με αφορμή τις εκλογές της 6ης Μαΐου 2012, η δύσκολη ζωή του Πεπόνα με τη ανύμφευτη συμβία-του, η επαφή με τη φύση και η αυτάρκεια που η τελευταία προσφέρει κ.ά. Η δεξιότητα στη γραφή του Μακριδάκη έγκειται στο ότι υφοποιεί τον μονόλογο του αφηγητή-του κι έτσι μέσα σ’ αυτόν ακούγονται οι φωνές των άλλων που συχνά εναντιώνονται στην κυρίαρχη ομιλία και αναδεικνύουν διαλογικά τα συν και τα πλην των ποικίλων απόψεων.
Ο Πεπόνας εκπροσωπεί τον απλό πολίτη που ψήφιζε μια ζωή ένα από τα δύο παραδοσιακά μεγάλα κόμματα, λίγο από συντηρητισμό και λίγο από φόβο για τον κομμουνισμό. Φυσικά δεν λείπουν και οι ιδιοτελείς λόγοι που συντήρησαν το πελατειακό σύστημα της μεταπολίτευσης, καθώς αφενός ο ίδιος ο αφηγητής είχε διοριστεί -παρότι αγράμματος- στο δημόσιο και αφετέρου ο γιος-του βρήκε ανάλογη θέση με ανάλογο μέσο. Έτσι, τώρα που κλονίζεται το πάλαι ποτέ κραταιό ΠΑΣΟΚ και η αριστερά έχει μπει στο σπίτι-του (η συμβία-του φλερτάρει με την “επανάσταση”), ο γερο-Πεπόνας νιώθει προδομένος και προδότης, τελευταίος ίσως στυλοβάτης μιας φιλήσυχης καθημερινότητας που δεν πρέπει να διασαλευτεί από “αναρχικές” ιδέες και εξτρεμιστικές προσεγγίσεις.
Και φυσικά δεν λείπουν οι έμμονες προσπάθειες του αφηγητή να διαφυλάξει τη φύση, τα υγιεινά προϊόντα, τους ανόθευτους σπόρους για τη φύτευση, τα ζουμερά πεπόνια και τα αγαθά ζώα του βουνού, είτε πρόκειται για την κουκουβάγια, το φίδι είτε για τις φθοροποιούς κάμπιες. Η φύση, το διακηρύσσει όπου βρεθεί ο συγγραφέας, απαξιώνει το χρήμα και προσφέρει τη μέγιστη αυτάρκεια. Φορέας των ιδεών του συγγραφέα δεν είναι ως προς αυτό μόνο ο αφηγητής, αλλά και ο “Κότσυφας”, νεαρός που εγκατέλειψε τη φαιά Αθήνα, επέστρεψε στη Χίο για να ζήσει αρμονικά με τη γη. Είναι το πρόσωπο του Μακριδάκη που εμφιλοχωρεί μέσα στο μυθιστόρημα και εξυμνεί τη φύση, προς ικανοποίηση του Πεπόνα, αλλά και διαλαλεί την ανάγκη για πολιτική αλλαγή.
Στο μυθιστόρημα εκπροσωπούνται οι μεγάλοι άνθρωποι που μένουν πιστοί στις παραδοσιακές αξίες με τις οποίες έστησαν τη ζωή-τους. Πολιτικά παραμένουν δοσμένοι στα δύο κόμματα που κυβέρνησαν κατά τη Μεταπολίτευση, ενώ παράλληλα υπηρετούν με παπαδιαμαντική ευλάβεια τη φύση και τη γη, τα προϊόντα και τα ζωντανά-της. Το ζητούμενο είναι αν αυτή η παραδοσιακή εμμονή, που είναι ευάρεστη όταν μας οδηγεί στο να ζήσουμε υγιεινά με βάση τα φυσικά προϊόντα, πρέπει να σπάσει ως προς τα πολιτικά-μας πιστεύω και να μας δώσει το περιθώριο να προβούμε σε πιο εκσυγχρονιστικές, ακτιβιστικές και αντικαθεστωτικές πρακτικές. Ο Μακριδάκης κάνει την προπαγάνδα-του και προς τις δύο κατευθύνσεις.
Οι ιστολόγοι αντίθετα με την κριτική τον αγάπησαν και εξακολουθούν να τον αγαπούν: βλέπε π.χ. τον Νεάρχου παράπλου και τη lesxianagnosisbiblioudegas.

[πρωτοδημοσιεύτηκε στο In2life. Οι φωτογραφίες που κοσμούν την ανάρτηση αντλήθηκαν από: etheldrivers.blogspot.com, www.discoverchios.gr, news.princeoliver.com, voria.gr,  alternatrips_gr  και www.tovima.gr]
Πατριάρχης Φώτιος

7 comments:

Λύσιππος said...

Θα μπορούσα να πω πολλά και για τον Μακριδάκη,και για το έργο του,και για τη δραστηριότητα του.Δεν είναι της παρούσης όμως.
Στο κείμενο σας,σε πολλά σημεία είναι έντονα εμφανής εμπάθεια, και αποσιωπήσεις πολιτικής υφής.
Και μόνο η επανάληψη της λέξης "προπαγάνδα" το αποδεικνύει.Γιατί όχι προσωπική φιλοσοφία ζωής?Απλά γιατί η "προπαγάνδα" άρρητα μεν σαφως δε,σημαίνει,ψέμα και διαστρέβλωση αλήθειας με ύποπτους σκοπούς,άρα τέτοιος είναι ο Μακριδάκης.
Το να σχολιάσεις γιατί ο Μακριδάκης είναι αποκλεισμένος από τα καθεστωτικά ΜΜΕ,ενώ πολλοί άλλοι "πνευματικοί"έχουν μόνιμο στασίδι το προσπερνάς γιατί εκεί ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ και μάλιστα με πληρωμή.
Τέλος δεν είναι "μικρό μυθιστόρημα",γιατί οι όροι δεν καθορίζονται από το πλήθος των σελίδων.

Anonymous said...

Αντιστεκόμουνα καιρό στα βιβλία του Μακριδάκη. Από περιέργεια και μόνο, διάβασα "Η δεξιά τσέπη του ράσου" και επειδή μου άρεσε, συνέχισα με το "Λαγού μαλλί".
Σε μια (αιρετική) βιβλιοπαρουσίαση που βρέθηκα, τον γνώρισα κιόλας από κοντά και τον συμπάθησα για την απλότητά του. Πήρα το "Ανάμισης ντενεκές" και "Η άλωση της Κωνσταντίας".
Για όλα έχω να πω έναν καλό λόγο (ή και περισσότερους). Το δε τελευταίο, μου θύμιζε, άλλοτε τη "Λωξάνδρα" κι άλλοτε "Το τρίτο στεφάνι".

Όσο για την κοσμοθεωρία του, έχει το ενδιαφέρον της. Και στο κάτω-κάτω, είναι μια άποψη. Και μια στάση, που δεν τη βρίσκω επιλήψιμη αλλά συνεπή με τον τρόπο ζωής του, απ' όσο ξέρω τουλάχιστον. Έχει κοινά σημεία με το Walden, του THOREAU, οι ιδέες του οποίου, ως γνωστόν, επηρέασαν τον Γκάντι και τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.

Δεν τον υπερασπίζομαι, υπερασπίζομαι όμως τη γοητεία που άσκησαν πάνω μου τα βιβλία του -άλλο περισσότερο, άλλο λιγότερο.
Και πιστέψτε με, δεν μου συμβαίνει συχνά τελευταία με την ελληνική λογοτεχνία.

κ.κ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Λύσιππε, καλησπέρα.
Έχω γράψει πολλές φορές καλά λόγια για τα βιβλία του Μακριδάκη, που με ενδιαφέρουν ασχέτως του ποιού του ανθρώπου τον οποία δεν ξέρω. Μπορείς να ψάξεις να δεις παλαιότερα ποστ, όπου (όπως και στο σημερινό) έχω μιλήσει, άλλοτε φανερά κι αλλοτε πιο έμμεσα, με επαινετικό τρόπο για τα καλογραμμένα-του κείμενα, την ποιότητα της γλώσσας-του, τον τρόπο ανέλιξης της ιστορίας κ.ο.κ. Επομένως, απλά μην με κατηγορείς για αρνητισμό απέναντί-του.

Αφετέρου, μέσα στο κείμενο υπάρχει τρεις φορές η λέξη "προπαγάνδα":
1. "ενώ παράλληλα χρησιμοποιεί τη λογοτεχνία ως προπαγάνδα": αναφέρομαι στη γνώμη που πιθανολογώ ότι έχουν οι κριτικοί
2. "έτσι αντανακλαστικά το έργο-του φαίνεται ως προπαγάνδα": μην ξεχνάς ότι γράφω "φαίνεται", άρα μπορεί και να μην είναι.
3. "Ο Μακριδάκης κάνει την προπαγάνδα-του και προς τις δύο κατευθύνσεις.": είναι η μόνη πρόταση που εκφράζει την άποψή-μου. Αλλά, οι δύο κατευθύνσεις που εννοώ είναι η αγάπη για τη φύση και το σπάσιμο του δικομματισμού, τάσεις που επικροτώ. Πού είναι λοιπόν η προπαγάνδα; Είναι στον τρόπο με τον οποίο περνάει τις ιδέες-του, ενδοκειμενικά: ο διδακτικός τόνος, η προβολή-τους όχι μέσω της δράσης αλλά μέσω του λόγου κ.ο.κ. Προπαγάνδα λοιπόν είναι το ιδεολογικό μέσο, όχι η ίδια η ιδέα.
Όσο για τους άλλους "πνευματικούς" ανθρώπους μπορεί κανείς (κι εγώ) να πει πολλά σε άλλη περίσταση.

Συνεπώς, θα συνιστούσα να είσαι πιο συγκρατημένος στον χείμαρρό-σου και να μην παθιάζεσαι άκρατα.
Καληνύχτα
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

κ.κ.,
θεωρώ το βιβλίο "Η δεξιά τσέπη του ράσου" κορυφαίο έργο όχι μόνο του Μακριδάκη αλλά και της τελευταίας δεκαετίας στα ελληνικά γράμματα. Αλλά και τα άλλα-του έργο είναι ποιοτικά, άλλο λίγο κι άλλο πολύ. Ξαναγράφω ότι έχω αφιερώσει 4 αναρτήσεις στα πεζογραφήματά-του.
Η ίδια η ιδεολογία-του είναι πολύ σεβαστή και εν πολλοίς λογοτεχνικά και προσωπικά συμπαθής. Αν διαφωνώ είναι πιο πολύ στον τρόπο προβολής και ειδικά στις πυκνές δημοσιεύσεις-του, που καίνε τα έργα-του, που τα κάνουν να φαίνονται μπροσούρες διακήρυξης θέσεων και όχι λογοτεχνικά βιβλία που θα κάνουν τον κύκλο-τους πριν έρθει το επόμενο.
Θα τον προέτρεπα να δείξει μεγαλύτερη υπομονή, ώστε να χωνεύουμε το πρώτο πριν δούμε το επόμενο.
Καληνύχτα
Πατριάρχης Φώτιος

Λύσιππος said...

Δε μου αρέσουν διάλογοι Σοφιστών

-Λοιπόν η λέξη "προπαγάνδα" δεν είναι αρνητική αλλά θετική ή ουδέτερη.
Γιατί επιλέγεται αυτή(τρις) και όχι άλλες περισσότερο ακριβείς,είναι τυχαίο

-Δε καταλαβαίνω την θολή και ξεκάρφωτη αναφορά σε κάποιον "δικομματισμό" στην απάντηση.Ο (ποιός)δικομματισμός είναι το πρόβλημα του Μακριδάκη η το δικό μου?
-Κανένα άκρατο πάθος δεν υπάρχει.Επιθυμώ επιτέλους σαφή λόγο,χωρίς έντεχνες υπονοήσεις,και ισορροπίες ασταθείς.
Κι ας διαφωνώ 100% αυτό θα το εκτιμούσα

Πάπισσα Ιωάννα said...

Λύσιππε, καλησπέρα.
Το πρόβλημα με τον διάλογό-μας είναι ότι γίνεται σε διαφορετικά κανάλια.
Εσύ κρίνεις τους συγγραφείς και τους κατηγοριοποιείς σε μνημονιακούς (Δημουλά) και αντιμνημονιακούς (Μακριδάκης) [θυμίζω παλιότερη συζήτησή-μας], σε καλούς και κακούς, σε πατριώτες και σε προδότες κ.ο.κ.
Εγώ μιλάω για τα κείμενα, τα οποία αξίζουν αισθητικά, περιλαμβάνουν ιδέες, περιέχουν ή όχι προπαγάνδα, όχι ως προς τι λένε (συμφωνώ σε πολλά με τον Μακριδάκη), αλλά στο πώς το προβάλλουν. Και προφανώς η προπαγάνδα έχει αρνητικό πρόσημο, όταν διατυμπανίζει τις ιδέες-της και δεν τις περνάει μέσα από την πλοκή.
Αλήθεια, "ακριβείς όροι" είναι όποιοι συμφωνούν με την ιδεολογία-σου κι οι άλλοι είναι "ανακριβείς";

Όσο για τον κατεστημένο δικομματισμό, αυτός είναι σημείο της ανάρτησής-μου, για τον οποίο γράφω ότι αντιλέγει ο συγγραφέας.
Πατριάρχης Φώτιος

Λύσιππος said...

Τελευταία απάντηση
Δεν ξέρω αν πρόκειται για παρεξήγηση Ή για ηθελημένη "ταμπελοποίηση"μου αυτό που κάνεις με στόχο βέβαια την απαξίωση της κριτικής μου.

Κριτήριο μου λοιπόν είναι το "μνημόνιο"(ο.k,έτσι ονομάζεις εσύ τη κατοχή)
Πριν το μνημόνιο,μάλλον δεν είχα κριτήριο και προπαντός την αισθητική,που κρατάς για το εαυτό σου.Άρα σήμερα θεωρώ ως μεγάλο συγγραφέα οποιονδήποτε αντι-μνημονιακό άσχετα με την αισθητική.
Ποιά ιδεολογία μου επίσης επικαλείσαι?
Η μόνη μου ιδεολογία είναι η αλήθεια,η ελευθερία,και ο ανθρωπισμός.
Κλείνοντας να θυμίσω
-Η αισθητική Ειναι Ηθική
-Ένας ή πολλοί όμοιοι του Σπύρου Μελά,ή του Μυριβίλη θα υπάρχουν πάντα,αλλά πρέπει να διαλέξεις με ποιούς θα πας και ποιούς θ'αφήσεις.
-Στα μαθηματικά υπάρχει το "αναγκαία και ικανή συνθήκη" για να κρίνουμε.
Το ήθος είναι άραγε αναγκαίο?