Γόνιμη ΠΑΡΑΔΟΣΗ ή διεθνιστικός ΕΡΑΝΙΣΜΟΣ;

Σε ποστ πριν από λίγες μέρες εξέφραζα έναν προβληματισμό που προέκυψε όταν άκουσα πολλούς νέους συγγραφείς-μας να μιλάνε με άνεση και θαυμασμό για Αμερικάνους, Ιταλούς, Άγγλους κ.ο.κ. δημιουργούς, αλλά να δείχνουν να αγνοούν την ελληνική παράδοση, πρόσφατη και μη.

 

            Έγραφα λοιπόν στις 4/11/2012 : “αυτοί οι νέοι συγγραφείς είναι τόσο μονόπλευρα προσκολλημένοι στις ξένες-τους επιρροές που αγνοούν την ελληνική παράδοση, σε αξιακό και γλωσσικό επίπεδο; Η γραφή-τους θέλοντας και μη δεν μπορεί να είναι μονόπαντα διεθνιστική, αφού η γλώσσα τους εντάσσει σε ένα λογοτεχνικό σύμπαν που καθορίζεται από τα όποια μεγάλα ονόματα της ελληνικής σκηνής. Αν το αγνοούν, πολύ φοβάμαι ότι ακριβώς γι’ αυτό θα τους απαξιώσει και η γραφή, όπως και οι επόμενες γενιές αναγνωστών και συγγραφέων. Αν δεν διαβάζουν τους παλαιότερους, πώς ελπίζουν ότι θα διαβαστούν οι ίδιοι στο μέλλον; Εκτός κι αν δεν τους ενδιαφέρει το μέλλον, αλλά μόνο το παρόν!”

            Προχθές (11/11/2012) ο Γιάννης Μπασκόζος, δημοσιογράφος του Βήματος, εξέφραζε τον ίδιο προβληματισμό στο άρθρο-του «Μονομέρειες»: “Γνωρίζω πολλούς νέους φανατικούς με το βιβλίο. Τους βλέπω στις εκδηλώσεις, διαβάζω τα κείμενά τους στα blogs, παρακολουθώ τα σχόλιά τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ανάμεσά τους διακρίνω πολλούς ικανούς και διαβασμένους. Υπάρχει όμως κάτι που με ξενίζει. Το σημειώνω γιατί πια νομίζω ότι διαμορφώνεται ως τάση. Πολλοί από αυτούς διαβάζουν μόνο ξένη λογοτεχνία, κυρίως αγγλοσαξονική. Γνωρίζουν λεπτομέρειες για τον Πίντσον, τον Πολ Οστερ ή τον Μακ Κάρθι, αλλά αγνοούν πλήρως τους κλασικούς. Δεν έχουν διαβάσει ποτέ ρώσους ή γάλλους κλασικούς, τον Σαίξπηρ θέλουν κάποτε να τον διαβάσουν, ο Δάντης ή ο Γκαίτε ούτε ως μακρινός στόχος δεν μπαίνει στα σχέδιά τους. Επίσης αγνοούν την ελληνική γραμματεία, τους αρχαίους και τους σχετικά νεότερους λογοτέχνες μας. Ξοδεύουν πολλές λέξεις για τους μοντέρνους και μεταμοντέρνους ξένους, αναφέρουν ονόματα που είναι σχεδόν άγνωστα στους πολλούς, αλλά αγνοούν τους μοντέρνους και τους πιο «προχώ» της ελληνικής λογοτεχνίας. Δεν ξέρουν και δεν έχουν διαβάσει ούτε ένα έργο μοντέρνων Ελλήνων, όπως της Μέλπως Αξιώτη, του Γιάννη Σκαρίμπα, του Ν. Πετζίκη, του έλληνα μπιτ Μάριου Χάκκα, του γκόθικ Δημοσθένη Βουτυρά και του συγγραφέα του «περιθωρίου» Πέτρου Πικρού. Μπορεί να απαγγέλλουν απ' έξω στίχους του Γκίνσμπεργκ, αλλά αγνοούν τον Λευτέρη Πούλιο ή τον Γιώργο Μακρή.

[_ _ _] Δεν θέλω να πω ότι δεν πρέπει να παρακολουθεί κάποιος την ξένη λογοτεχνία. Το αντίθετο. Πολλοί και σπουδαίοι Αγγλοσάξονες, Γάλλοι, Γερμανοί, Ιταλοί και άλλοι έχουν ανανεώσει τη λογοτεχνική θεματολογία, έχουν αναπτύξει νέες φόρμες και έχουν διεισδύσει σε νέες περιοχές της λογοτεχνίας. Όταν πας να τους κρίνεις όμως πρέπει να ξέρεις τι έχουν κάνει οι προηγούμενοι, δικοί σου και ξένοι. Πρέπει να έχεις γνωρίσει τους κλασικούς. Να γνωρίζεις ότι πολλά πράγματα που τα θεωρούμε καινούργια έχουν ανακαλυφθεί ως θεματολογία ή ως λογοτεχνική διαπραγμάτευση από πολύ παλιά. Ότι κάποιοι λογοτέχνες έχουν βάλει τον πήχη πολύ ψηλά και αν θέλεις να συγκρίνεις πρέπει να βλέπεις πού είναι αυτός ο πήχης. Αλλιώς κινδυνεύεις να την πατήσεις και να ανακαλύψεις πάλι τον τροχό ”.

Προσυπογράφω όλα όσα λέει και συνεχίζω. Τι κοινό έχει ένας νέος έλληνας συγγραφέας με τους ξένους μεγάλους; Αν τους δει ως πρότυπα, θα θελήσει να μετάσχει κι αυτός στην αφηγηματική-τους δεινότητα, στην υφολογική-τους ακρίβεια, μεστότητα ή αμφισημία, στην πληρότητα των χαρακτήρων-τους, στην παγκοσμιότητα των θεμάτων-τους κ.ο.κ. Αλλά διαφέρει κιόλας γιατί αυτός ανήκει σε μια πολιτισμική και κυρίως γλωσσική παράδοση που τον κάνει κρίκο σε μια αλυσίδα, η οποία ξεκινά από τους αρχαίους ή καλύτερα, για να μην πάμε τόσο πίσω, από τον Ρήγα και τον Κοραή και συνεχίζεται μέσω του Ροΐδη, του Βικέλα, του Παπαδιαμάντη μέχρι τον Σκαρίμπα, τον Α. Κοτζιά, τον Αλεξάνδρου κ.ο.κ. Στο ίδιο μήκος κύματος, βλέπω τους νέους πεζογράφους να διαβάζει ο ένας τον άλλο, σε μια τάση ενδογενεακής αλληλεγγύης και ανταγωνισμού, αλλά δεν ξέρουν τι έγραψαν οι ακριβώς προηγούμενες ή οι πιο προηγούμενες γενιές που έφεραν κι αυτοί από το εξωτερικό –άλλος καλύτερα κι άλλος χειρότερα- τα καινοτόμα χαρακτηριστικά της μεταπολεμικής εποχής.

 Επειδή τα “όρια της γλώσσας-μου είναι και τα όρια του κόσμου-μου”, όπως είπε ο Wittgenstein, καλό είναι οι έλληνες δημιουργοί-μας να διαβάζουν ξένους συγγραφείς, αφού ούτως ή άλλως εκεί είναι τα πρότυπα της πρωτοπορίας, αλλά εφόσον γράφουν στα ελληνικά, δεν μπορούν να αγνοήσουν όλο το φορτίο που έχουν οι λέξεις, οι αφηγήσεις, η κουλτούρα την οποία κουβαλούν εν αγνοία-τους μέσα στη γλώσσα. Η γλώσσα είναι η διακειμενική-τους περιουσία, με όλα τα αξιακά, πολιτισμικά και κοινωνικά κεντήματα που μεταφέρει.

Στο ερώτημα του τίτλου, η απάντηση είναι «γόνιμη παράδοση ΚΑΙ διεθνιστικός ερανισμός», ώστε η πρώτη να τεθεί καταρχάς ως πολιτισμικό και γλωσσικό θεμέλιο και να εμπλουτιστεί, να ανανεωθεί, να αναβαθμιστεί με τη μοντέρνα ή μεταμοντέρνα ματιά, που σαφώς εκφράζεται καλύτερα στο εξωτερικό.

Πατριάρχης Φώτιος