Monday, November 07, 2011

“Ανεμώλια” του Ισίδωρου Ζουργού

“Είμαστε μεγάλοι πια για να ξαναρχίσουμε”. Σ’ αυτό το ερώτημα του ανθρώπου, αν δηλαδή πρέπει να ζήσει τη ζωή-του όπως την ξεκίνησε ή αν μπορεί να κάνει επανεκκίνηση και να χτίσει έναν νέο στίβο, προσπαθεί να απαντήσει ο θεσσαλονικιός συγγραφέας.

Espresso Cornetto:
Ισίδωρος Ζουργός
“Ανεμώλια”
εκδόσεις Πατάκη
2011

            Το όνομα του Ζουργού έφτανε συχνά στα μάτια-μου τη δεκαετία του 2000-2010, χωρίς να είχα καταφέρει ως τώρα να προσδιορίσω αν ο πεζογράφος είναι μια αξιόλογη πέννα που αναδύθηκε με έργα όπως “Στη σκιά της πεταλούδας” (2005) και “Η αηδονόπιτα” (2008) και κερδίζει ολοένα και περισσότερο αναγνώστες και κριτικούς, ή αν πρόκειται για ένα ακόμα ευπώλητο φρούτο, που κατάφερε να σαγηνεύσει το ευρύ αναγνωστικό κοινό. Τα “Aνεμώλια” ήταν το πρώτο βιβλίο που θα αποτελούσε το τροχιοδεικτικό βλήμα για να καταλάβω.
            Πρόκειται για μυθιστόρημα που γράφεται με σαφή βάση και με υπολογισμένες τις επιμέρους κινήσεις του συγγραφέα. Εκ προθέσεως ο Ζουργός στήνει το έργο-του στη διακειμενική βάση της Οδύσσειας όχι μόνο στον χωρισμό σε κεφάλαια ανάλογα με τις ομηρικές ραψωδίες αλλά και στη σύλληψη της ιστορίας πάνω στα χνάρια των Αχαιών που απέπλευσαν για μια επική κατάκτηση. Ο συγγραφέας χύνει πάνω στους ήρωές-του και στο αντιηρωικό πλοίο-του ονόματι «Θερσίτης» όλη την ομηρική ατμόσφαιρα, τα σουσούμια της εποχής, το κλίμα της επικής εξόρμησης και το λεξιλόγιο του ιλιαδικού κόσμου.
            Η ιστορία αφορά πέντε φίλους που ήταν μαζί από το σχολείο και τώρα, λίγο μικρότεροι από τα πενήντα, εγκαταλείπουν συζύγους και οικογένειες και “ανάγονται” στο Αιγαίο πέλαγος χωρίς προορισμό. Πιο πολύ προορισμός είναι το παρελθόν και οι αναμνήσεις αλλά γρήγορα αυτές προσωποποιούνται στο πρόσωπο της Ελένης (καθόλου τυχαίο), παλιάς ερωμένης του Χρήστου, που τώρα ζει κακοπαντρεμένη στη Λέσβο. Η πλώρη του Θερσίτη κατευθύνεται στο αιολικό νησί, όπου η απαγωγή της ωραίας Ελένης γίνεται επιμέρους στόχος. Οι αναλογίες με τα έπη δεν είναι μηχανικά 1 προς 1, αλλά υπάρχει Αγαμέμνονας, υπάρχει ο αδελφός-του που κυνηγάει την Ελένη, υπάρχει Πάτροκλος που στην πορεία σκοτώνεται, υπάρχει Οδυσσέας που δεν επιστρέφει αμέσως στη γενέτειρα Ιθάκη κλπ., αλλά όλα αυτά συμφυρόμενα σε μυθοπλαστικό πλαίσιο και σε μια άλλη μετα-επική διάσταση.
            Η ιδέα μιας ανδροπαρέας που τους συνδέει το κοινό παρελθόν και το αναζητούν έγινε αντικείμενο επεξεργασίας από τον Μίγγα το 2005 στο έργο-του “Στα ψέμματα παίζαμε”. Εκεί η βάση ήταν τα ανά τετραετία μουντιάλ, τα οποία αποτελούσαν σταθμούς αλλά και χρονικά σημεία αναφοράς, καθώς η ιστορία εξελίσσεται προς τα πίσω. Ο Ζουργός παρακολουθεί τον Θερσίτη από τη σκοπιά του αφηγητή-του Νίκου Χαλκίνη, ενώ ταυτόχρονα κινείται με αναδρομές στη ζωή των εταίρων από τα μαθητικά-τους χρόνια μέχρι τις πρώτες ερωτικές περιπέτειες και βαθμιαία στις επαγγελματικές και οικογενειακές-τους άγκυρες. Σε ένα ποσοστό πρόκειται για “μυθιστόρημα μαθητείας”, που ψήνει τους αμούστακους εφήβους στη ζέστη της ζωής και τα ανδρώνει με θανατικά και με έρωτες, με επιτυχίες και στραπάτσα.
            Φυσικά, δεν πρέπει να παραλείψω τη γλώσσα, μια εύγεστη ελληνική που δεν επιτελεί απλώς αφηγηματικό ρόλο, αλλά έμπλεα με ομηρικές απηχήσεις και ζεστές φράσεις που αποπνέουν βουβό ανδρισμό και αρχοντική λεβεντιά μπορεί και υπηρετεί την ιστορία αλλά και την ατμόσφαιρα, το λογοτεχνικό και μυθολογικό πλαίσιο, την ιστορική αλλά και τη σύγχρονη ελληνική λαλιά.
[Πρωτοδημοσιεύτηκε στο In2life]
Πατριάρχης Φώτιος

12 comments:

paramythou said...

Στα ίδια μονοπατια και εγώ και ο δικός μου παραμυθότοπος.

Ανεμώλια.
Λόγια του αέρα.
Λόγια που φεύγουν.
Λόγια μάταια και ανώφελα....

Πάπισσα Ιωάννα said...

Paramythou,
καλώς-μας ταξίδι.
Αλήθεια, μπόρεσε μια γυναίκα να ταυτιστεί με την ανδροπαρεϊκή νοοτροπία; Ήταν η πέννα του Ζουργού διαμεσολαβητής που απέδωσε το στίγμα της ανδρικής ματιάς τόσο καλά ώστε να τη δει και μια γυναίκα;
Καλή εβδομάδα
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Γλωσσικές απορίες:

α) Επιτέλους, τι θα πει "σουσούμια"; Είναι διάλεκτος ή λεξη της κοινής νεοελληνικής; Αν ναι, γιατί δεν την εχω βρει π ο υ θ ε ν ά αλλού, παρά μονο σε κείμενα βιβλιοκριτικών και γενικά σε άρθρα από το "χωρο του βιβλίου"; είναι μήπως κάποιος κρυφός ..κώδικας; :)

β) τι θα πει 'βουβός ανδρισμός";

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
με ανάγκασες να ανοίξω τον Μπαμπινιώτη. Η λέξη "σουσούμι" είναι λαϊκή και σημαίνει γνώρισμα, χαρακτηριστικό.

Όσο για το "βουβός ανδρισμός", το χρησιμοποίησα για να αποδώσω την αίσθηση ότι η ανδρική αξιοπρέπεια, η αρσενική αψάδα, ο παλμός μιας ανδροπαρέας δεν εκφράζεται με λόγια και δεν δηλώνει ρητά όσα θέλει να πει, δεν φωνάζει αλλά αφήνει ΑΡΡΗΤΑ τον πόνο, την αλληλεγγύη, τον καημό να εκφραστεί με κινήσεις, ματιές και ακόμα και με την εσωστρεφή σιωπή.
Καληνύχτα
Πατριάρχης Φώτιος

paramythou said...

Επιστρέφω για να σε ρωτήσω. Γιατί αμφιβάλεις για τη δεινότητά μου ως αναγνώστη;
Τέτοιος ρατσισμός;
Δεν μπορώ να το πιστέψω, κάτι άλλο θα εννοούσες...

Πάπισσα Ιωάννα said...

ΌΧΙ, όχι.
Δεν είχα καμία διάθεση σεξιστικής υπονόμευσης του προσώπου-σου ή άλλης γυναίκας.
Όπως εγώ ως άνδρας δεν μπορώ μερικές φορές να μπω στην ψυχολογία της γυναίκας συγγραφέως και να καταλάβω τον τρόπο σκέψης και γραφής-της, έτσι αναρωτήθηκα αν το βιβλίο του Ζουργού μιλάει στην καρδιά της γυναίκας αναγνώστριας. Και ρώτησα εσένα που το διάβασες, για να μάθω αν το ανδρικό-του θέμα το καταλαβαίνω ως άνδρας ή επειδή έχει πανανθρώπινα στοιχεία.
Συγγνώμη αν φάνηκε ρατσιστικό και σ' ευχαριστώ που δεν πίστεψες στην ασαφή διατύπωσή-μου.
Πατριάρχης Φώτιος

Ζήνα Λυσάνδρου said...

Καλέ μου, Πατριάρχη Φώτιε

Κι εμένα μου άρεσε το θέμα της αντροπαρέας που επικοινωνεί με τους δικούς της κώδικες. Εξάλλου, από την παρουσίασή σου φαίνεται ότι σου άρεσε και ότι αξίζει να το διαβάσουμε.

Καλή σου μέρα.

paramythou said...

Φυσικά και δεν το πίστεψα,
αφού άλλωστε σε παρακολουθώ εδώ και καιρό και θα αμφέβαλα και για τα δικά μου κριτήρια στη συνέχεια.

Λοιπόν σου επισημαίνω οτι έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το γεγονός της φυγής μιας αντροπαρέας για μια αναγνώστρια.
Στη δική μου παρουσίαση στον paramythotopo εστιάζω ακριβώς στη φυγή και βεβαίως στα Ανεμώλια, τα λόγια του αέρα που φεύγουν ανώφελα.
Γιατί είτε τα λόγια είναι ανδρών, είτε γυναικών, μάταια θα είναι, και δεν κάνει διαφορά....

ευχαριστώ για το γόνιμο διάλογο

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ζήνα και Paramythou,
η συζήτησή-μας έβγαλε ένα απρόσμενο θέμα: υπάρχουν βιβλία "γυνακείου" ενδιαφέροντος και άλλα "ανδρικού". Πόσο στεγανά είναι ώστε να αφορούν μόνο τους ομόφυλους των συγγραφέων-τους; Πότε ξεπερνάνε τα όρια του φύλου και διαμορφώνουν προϋποθέσεις πρόσληψής-τους σε δια-φυλικό επίπεδο; Με ποιες προδιαγραφές το θέμα κοινωνείται αβίαστα από το άλλο φύλο και δεν περιορίζεται στο 1/2 του αναγνωστικού κοινού;
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Υποθετω πως οσο κατεβαίνουμε επίπεδο (δηλαδή οσο πλησιάζουμε προς μια τετριμμένη ιστορία "παρέας" που κάνει τα κοινότοπα που κάνουν οι παρέες (και τα αφηγείται πλατειάζοντας χωρίς να σηματοδοτεί τίποτε άλλο), υ π ά ρ χ ο υ ν διαφορές στο φυλο των αναγνωστών. Διαβάζουν την τετριμμένη καθημερινότητά τους, που ως τετριμμένη εχει (μικροαστικά κυρίως)στοιχεια φύλου: ο τετριμμένος άντρας βλέπει ποδόσφαιρο, η τετριμμένη γυναικα πηγαίνει στα μαγαζιά. (κ.ο.κ) Οσο "ανεβαίνουμε" λογοτεχνικό επίπεδο (και ασχετα από φυλο ηρωων) ο αναγνωστης δεν εχει φυλο.(Εχει ομως άλλα χαρακτηριστικά, μορφωση, αναγνωστική κουλτούρα κλπ)

υγ: (προλαβάινω διαμαρτυρίες ποδοσφαιρόφιλων0:)) ΟΛΟΙ είμαστε "τετριμμένοι" σε αρκετες εκφάνσεις της ζωής μας (ΚΙ εγω πηγάινω "στα μαγαζιά", μου αρέσει μάλιστα!) Εννοώ, τι επιλέγεις να βάλεις στο βιβλίο, καθότι ΟΛΟΙ (μπορούμε να)είμαστε επίσης σ η μ α ν τ ι κ ο ί, αλλα φοβάμαι οτι η συγχρονη λογοτεχνία, και δη η ελληνική, το εχει ψιλοξεχάσει

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
μ' αρέσει η βάση που θέτεις για να απαντηθεί το ερώτημα. Ένα πράγμα δεν πολυκαταλαβαίνω και θέλω διευκρίνιση. Λες: "Οσο "ανεβαίνουμε" λογοτεχνικό επίπεδο (και ασχετα από φυλο ηρωων) ο αναγνωστης δεν εχει φυλο.". Δεν είναι και το φύλο (ή το γένος, που λένε οι φεμινιστικές σπουδές) μια παράμετρος της αναγνωστικής ανταπόκρισης, όπως τα άλλα που αναφέρεις (μόρφωση, αναγνωστική κουλτούρα κ.ο.κ.); Δηλαδή δεν παίζει κι αυτό ρόλο στην πρόσληψη ενός ποιοτικού έργου καθώς γεννά ερμηνείες (ασχέτως αν τα χαμηλού επιπέδου κείμενα, όπως ορθά επισημαίνεις, περιορίζουν το target group-τους μόνο στους ομόφυλους);
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Ναι, είναι. Αλλά νομιζω πως ειναι μειωμένο (το φυλο ως παράγοντας), στο βαθμό κυρίως μιας κουλτούρας που επιτρέπει την αποστασιοποίηση. Στις περιπτώσεις (ή τη διάθεση,ή ακόμα και την α ν ά γ κ η που μπορέι εκείνη τη στιγμή να την έχουμε) που διαβάζουμε με σκοπό να ταυτιστούμε και ΜΟΝΟ το φυλο πάιζει σημαντικό νομιζω ρολο. Θα ελεγα όμως και σε συνδυασμό με την ηλικία: οσο μεγαλώνουμε, γινόμαστε πιο "νηφάλιοι" συναισθηματικά (στην πραγματικότητα: ορμονικά) και άρα πιο "εγκεφαλικοί". Αυτό δεν μειώνει απόλαυση, αντίθετα την αυξάνει, αλλα σε άλλο επίπεδο. Και εκεί το φύλο δεν πάιζει τοσο ρόλο, ή, αν παίζει, αντιμετωπίζεται διαφορετικά από ό,τι στο "χαμηλό" επίπεδο: πιο "φιλοσοφικά", πιο καθολικά, λιγότερο εξατομικευμένα.
Τελος προσωπική μου άποψη ειναι οτι ζουμε περίοδο όπου οι ρόλοι των φύλων στη λογοτεχνία ανατρέπονται. Βλέπετε και τη συνέντευξή μου στο artmag (mesv niovilyri.wordpress.com)