Γερμανικός καφές φίλτρου: Νίκος Δαββέτας

Ποια η εικόνα του Εβραίου στην ελληνική λογοτεχνία; Μέχρι τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο οι Εβραίοι είχαν εν πολλοίς ταυτιστεί με τον Ιούδα και τους σταυρωτές του Χριστού, ενώ πάντα υπήρχε το στερεότυπο του φιλάργυρου και του ιδιοτελούς. Μετά τον πόλεμο και το Ολοκαύτωμα, θεωρήθηκαν τα άδικα θύματα της ναζιστικής ιδεολογίας και κατ’ επέκταση πήραν τη θέση του κατατρεγμένου και του απάτριδος.

“Η εβραία νύφη”

εκδόσεις Κέδρος

2009

        Ο πίνακας του Rembrandt με τίτλο “Het Joodse bruidje” (Η εβραία νύφη) βρίσκεται στο Rijksmuseum στο Άμστερνταμ. Απεικονίζει σε μαύρο-καφέ φόντο ένα ζευγάρι μεταξύ των οποίων είναι η ομώνυμη εβραία νύφη. Όσο για τον άνδρα που την αγκαλιάζει διακριτικά, άλλοι λένε ότι πρόκειται για τον συμβίο-της κι άλλοι για τον πατέρα-της που την ετοιμάζει για τον γάμο. Αν ισχύει το πρώτο, οι ερμηνείες είτε μιλάνε για σύγχρονους του ζωγράφου νεόνυμφους ή για μοτίβο από την Παλαιά Διαθήκη, όπως ο Ισαάκ και η Ρεβέκκα. Αν μάλιστα υποθέσουμε ότι η νύφη είναι και έγκυος, τότε συνεχίζονται για πολύ οι εικασίες…

        Ο Δαββέτας στήνει το δικό-του ζευγάρι στο σήμερα: ο αφηγητής και η Νίκη, ανορεξική κοπέλα, που αναζητεί ίχνη του πατέρα-της, για τον οποίο έχει την αίσθηση ότι ήταν υπεύθυνος για τις διώξεις των Εβραίων στην κατοχική Ελλάδα. Παρακολουθούμε επομένως μία σειρά από κεφάλαια δοσμένα από διαφορετική οπτική γωνία, όχι μόνο του πρωταγωνιστικού ζεύγους, αλλά και άλλων που καταθέτουν τη μικρή-τους ιστορία, μέσα στην οποία εμπλέκονται πρόσωπα του παρελθόντος,

η Κατοχή, ο Εμφύλιος, η Δικτατορία και η μεταπολεμική Ελλάδα. Όλη αυτή η πολυσυζητημένη εποχή (τόνοι σελίδων έχουν γραφεί γι’ αυτήν) φωτίζεται από ποικίλες πτυχές, όχι πολύ διαφορετικές μεταξύ-τους, που ανασυνθέτουν σε ένα μωσαϊκό ίδιων αποχρώσεων το ελληνικό μονόπρακτο.

      Έχουμε στην ουσία τρία επίπεδα πλοκής: αφενός, ο πίνακας του Ρέμπραντ, ο οποίος αποτέλεσε την αφορμή με το ζεύγος του εικοστού πρώτου αιώνα, αφετέρου η Ελλάδα (και η Γερμανία) του 1940-1945 αλλά και ύστερα, όταν οι εβραϊκές περιουσίες αλλάζουν ύπουλα χέρια, και τρίτος όροφος στο οικοδόμημα του Δαββέτα το σήμερα με τα ψυχοσωματικά συμπτώματα μιας κληρονομικής ασθένειας, αυτής του αντισημιτισμού ο ιός της οποίας χτύπησε και Έλληνες του παρελθόντος.

         Δυο τρία σημεία μένουν αναπάντητα, οι απαντήσεις των οποίων θα μου δώσουν και την τελική ώθηση για να αποδεχθώ την αξία του βιβλίου. Καταρχάς, δεν κατάλαβα την αντιστοιχία του ζεύγους στον πίνακα με το σημερινό ζεύγος. Ίσως έχασα ένα σημείο όπου υπάρχει το κλειδί, εκτός κι αν είναι κάτι αμελητέο που δεν έχει βαρύνουσα σημασία. Δευτερευόντως ποια η σχέση της πυρκαγιάς στην Πελοπόννησο με την όλη ιστορία, εκτός κι αν πάλι ένα μικρό περιστατικό στα καμμένα δικαιώνει την εμβολή-της; Γενικά, νιώθω ότι ένθετες ιστορίες που προσπαθούν να συνθέσουν το μεταπολεμικό σύμπαν δεν εφαρμόζουν ολοκληρωτικά με τα άλλα κομμάτια του παζλ κι έτσι μένουν μετέωρες ψηφίδες σε έναν αενάως επεκτεινόμενο καμβά. Το ίδιο γράφει ως ένσταση και η Κοτζιά στο σημερινό δημοσίευμά-της (Καθημερινή, 13.12.2009), αφού η χαλαρή δομή υπονομεύει τη συνθετικότητα του μυθιστορήματος.

      Ένα τελευταίο ερώτημα που τίθεται γενικευτικά: αρκεί το θέμα, πρωτότυπο, φλέγον, καίριο, διαχρονικό, να άρει το έργο αν δεν συνοδεύεται από υψηλού επιπέδου αφηγηματική τεχνική; Αν όχι, όπως πιστεύω, τότε να μην εκστασιαζόμαστε με κείμενα που ακουμπούν τον τύπο των ήλων, αλλά δεν θεραπεύουν αισθητικά τις πληγές-τους.

Πατριάρχης Φώτιος