Μπορούμε να ελπίζουμε σε ένα νέο …Νόμπελ;

“Ο πολιτισμός είναι η βαριά βιομηχανία της χώρας”. Πάνω σε αυτή την άποψη, που εξέφρασα πριν από λίγες αναρτήσεις, χωρίς φυσικά να διεκδικώ την πατρότητά-της, κάποιος σχολιαστής εξέφρασε την αντίρρησή-του. Κι αν έχει δίκιο ως προς την ευρεία εικόνα που παρουσιάζει η ελληνική λογοτεχνία, έχει σφοδρό άδικο γιατί δεν αντιλαμβάνεται ότι έχουμε ακόμα σημαντικές δυνάμεις να προβάλλουν το πολιτιστικό μας επίπεδο.

            Αφήνω την ονοματολογία και κατεβάζω γρήγορα το όνομα που μπορεί (κατά τη γνώμη-μου) να σταθεί επαρκώς στη διεθνή σκηνή. Όχι μόνο επειδή είναι ποιήτρια (και η ποίηση, λέγεται, ανθεί, αν και οι εφημερίδες φροντίζουν για την αφάνεια των ποιητών και τα ιστολόγια -του Βιβλιοκαφέ συμπεριλαμβανομένου- την παραμερίζουν), όχι μόνο επειδή είναι πολύ καλό το timing, με την Ελλάδα να είναι στο κέντρο των παγκοσμίων εξελίξεων, αλλά κυρίως επειδή είναι σπουδαία η ποιητική-της γραφή. Μιλάω για την Κική Δημουλά…

            Και φαίνεται (μακάρι να έχω δίκιο) ότι συντονίζεται μια προσπάθεια να προβληθεί το έργο-της, να μεταφραστεί σε ξένες γλώσσες και να προωθηθεί το όνομά-της στην παγκόσμια σκηνή. Μάζεψα μερικές τέτοιες προσπάθειες που διεθνοποιούν την ποίησή-της.

-                           Η International Herald Tribune αφιερώνει πρωτοσέλιδο άρθρο (5/1/2013) στην Κική Δημουλά που τη θεωρεί τη σημαντικότερη ελληνίδα ποιήτρια ever, μετά τη Σαπφώ, όπως είχε πει ο Νίκος Δήμου. Δείτε το θέμα της Παραπολιτικής. 

-                           Ανθολόγηση και μετάφραση των ποιημάτων-της από τη γνωστή μεταφράστρια Σεσίλ Ιγγλέση-Μαργέλλου και Rika Lesser που θα εκδοθούν από την Margellos World Republic of Letters του Yale University Press. Μάλιστα πραγματοποιείται εκδήλωση προς τιμήν της ποίητριας στην Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη (Μέγαρο Μουσικής Αθηνών) αύριο 29 Ιανουαρίου 2013 (ώρα 19.00).

-                           Η μετάφραση των έργων-της έχει προχωρήσει ούτως ή άλλως σε διάφορες γλώσσες και μάλιστα στα σουηδικά (της Ακαδημίας που δίνει τα Νόμπελ) από την Heka Edgen (1977) και τον Ingemar Rhedin (1997). Εκτός από τα σουηδικά έχει μεταφραστεί στα γαλλικά (από τον Michel Vokovitch το 1992 και την Martine Plateau-Zycounas το 1995), στα αγγλικά από τον David Conolly το 1996, στα ισπανικά από τους Nina Anghelidis καὶ Carlos Spinedi το 1998, στα γερμανικά από την Evangellia Karamountzou την ίδια χρονιά και τέλος στα ιταλικά από την Paola Maria Minucci το 2000. 

Μια συνολική παρουσίαση του έργου-της με κύρια πηγή το Πανεπιστήμιο Αθηνών και τη biblionet: 

πηγή: zougla.gr

Ποίηση

·  Ποιήματα, Ἀθήνα, 1952

·  Ἔρεβος, Ἀθήνα, 1956, Β´ ἔκδ. Στιγμή, 1990

·  Ἐρήμην, Ἀθήνα, 1958, Β´ ἔκδ. Στιγμή, 1990

·  Ἐπὶ τὰ ἴχνη, Φέξης, 1963, Β´ ἔκδ. Στιγμή, 1989

·  Τὸ λίγο του κόσμου, Ἀθήνα, 1971, Β´ ἔκδ. Νεφέλη, 1983, Γ´ ἔκδ. Στιγμή, 1990

·  Τὸ Τελευταῖο Σῶμα μου, Κείμενα 1981, Β´ ἔκδ. Στιγμή, 1989

·  Χαῖρε ποτέ, Στιγμή, 1988 (Γ´ ἔκδ.)

·  Ἡ ἐφηβεία τῆς λήθης, Στιγμή, 1996 (Γ´ ἔκδ.)

·  Ἑνὸς λεπτοῦ μαζί, Ἴκαρος 1999 (Β´ ἔκδ.)

·  Συγκεντρωτικὸς Τόμος, Ἴκαρος 1998

·  Ἦχος ἀπομακρύνσεων, Ἴκαρος 2001

·  Χλόη Θερμοκηπίου, Ἴκαρος 2005

·  Συνάντηση, Ίκαρος 2007

·  Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως, Ίκαρος 2007

·  Τα εύρετρα, Ίκαρος 2010 

Τιμητικὲς (καὶ ἄλλες) διακρίσεις

πηγή:
ethnos.gr

·  1971 Β´ Κρατικὸ Βραβεῖο Ποίησης (γιὰ Τὸ λίγο τοῦ κόσμου)

·  1988 Α´ Κρατικὸ Βραβεῖο Ποίησης (γιὰ τὸ Χαῖρε Ποτέ)

·  1994 Βραβεῖο Κώστα καὶ Ἑλένης Οὐράνη ἀπὸ τὴν Ἀκαδημία Ἀθηνῶν (γιὰ τὴν Ἐφηβεία τῆς Λήθης)

·  2001 Ἀριστεῖο Γραμμάτων τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν, γιὰ τὸ σύνολο τοῦ ἔργου της.

·  Στὶς 28-2-2002 ἐξελέγη Τακτικὸ Μέλος τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν γιὰ τὴν Ἕδρα «Λογοτεχνία-Ποίηση»

Αν μπορούν οι αρμόδιοι φορείς να προετοιμάσουν καλύτερα το έδαφος, να αξιοποιήσουν τη διεθνή συγκυρία και να προβάλλουν το έργο της Κικής Δημουλά, ίσως μπορέσουμε να αυξήσουμε τις πιθανότητές-μας για ένα νέο …Νόμπελ.

[Η φωτογραφία κορυφής λήφθηκε από το www.moriasnow.gr]

Πατριάρχης Φώτιος

“Κράτα-μου το χέρι” του Δημήτρη Μαμαλούκα

Ατμόσφαιρα αφαιρετικής υφής, ένας συγγραφέας που βρίσκεται πάνω από το έργο-του, ένα σύνθημα που κανοναρχεί τα οράματά-του, μια συνάντηση που αλλάζει τα σχέδιά-του.

Φροζίτο τσόκο:

Δημήτρης Μαμαλούκας
“Κράτα-μου το χέρι”
εκδόσεις Ψυχογιός
2012

            Φέρτε-μας τον Μαμαλούκα πίσω! Τον έχετε απαγάγει και στη θέση-του γράφει κάποιος άλλος. Ο παλιός Μαμαλούκας, που αγαπούσε τα αστυνομικά, τις γυναίκες και τα αυτοκίνητα, που έφτιαχνε στέρεες πλοκές και καλοδουλεμένα αινίγματα, που έστηνε με θαυμαστή οικονομία τα έργα-του, από το “Μεγάλο θάνατο του Βοτανικού” και την “Απαγωγή του εκδότη” ως κυρίως τη “Χαμένη βιβλιοθήκη του Δημήτριου Μόστρα”, έχει απαχθεί και κλειστεί σε ένα κελί, απ’ όπου δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό-του. Κι ίσως όποιος το έκανε θέλησε να δώσει άλλη υφή στις ιστορίες του συγγραφέα, να τις απομακρύνει από τον απλό, έστω και καλογραμμένο, γρίφο και τους δώσει βάθος και υπαρξιακή ένταση. Έτσι, αυτός που μπήκε στη θέση-του επιχείρησε να γράψει δυο έργα προς αυτήν την κατεύθυνση, τη “Μοναξιά της ασφάλτου” και την “Κοπέλα που σε λένε Φίνι”. Το πρώτο βγήκε ψιλομέτριο, το δεύτερο πολύ πολύ καλό.

            Και τώρα πάλι, αυτός ο Ψευδο-Μαμαλούκας, για να τον ονομάσω έτσι αστειευόμενος, συνεχίζει τα χνάρια που ο ίδιος χάραξε, έπαψε να θέλγει με το σασπένς της αστυνομικής ιστορίας και εστιάζει πλέον σε μια αφαιρετική πραγματικότητα, όπου ο κίνδυνος και το περιβάλλον παίζουν ανάμεσα στη σκιά και το φως. Το κείμενό-του θυμίζει αχνά Κάφκα και πιο πολύ έναν μεσολαβητή, όπως είναι ο Claudel (δες το έργο-του “Η έρευνα”). Ανώνυμα πρόσωπα, περίεργα κτίρια, ασυνήθιστη αν και ρεαλιστική ατμόσφαιρα, παράξενες συνήθειες και ένας κόσμος που κινείται στα όρια του πραγματικού και του φανταστικού.

            Το βιβλίο κινείται σε μικρά κεφάλαια, αλλά σκόπιμα αργοκίνητα και νωχελικά: λ.χ. τρείς επισκέψεις σε ένα μπαρ για να αφηγηθεί πώς νοίκιασε ο παράξενος ήρωας-συγγραφέας το δωμάτιό-του στο πίσω μέρος ενός θορυβώδους κινηματογράφου και κάτω από τα πολυτελή διαμερίσματα της κολοσσιαίας πολυκατοικίας. Η ζωή-του κυλάει με κέντρο το βιβλίο που γράφει, όσο βέβαια δεν παίζουν ταινίες στο σινεμά, ώρες κατά τις οποίες η παραμονή μέσα στο δωματιάκι-του λόγω της φασαρίας είναι αδύνατη. Ώσπου γνωρίζει μια νεαρή ναρκομανή και αποφασίζει να στρέψει την προσοχή-του σ’ αυτήν και να τη σώσει.

            Τι σε κρατάει μέσα στο βιβλίο; Μα αυτή η αόριστη πραγματικότητα, η σκληρή ατμόσφαιρα που παραπέμπει σε μια άλλη κατάσταση, αν και απόλυτα ρεαλιστική, η οποία σε παρακινεί να γνωρίσεις αυτόν τον κόσμο. Το τέλος δείχνει μια ιδεαλιστική στροφή του συγγραφέα που θα ήθελε να εστιάσει στο έργο-του, αποκλεισμένος και μόνος, αλλά αλλάζει ρότα προς μια πιο έμπρακτη δράση που έχει απτά αποτελέσματα, και μάλιστα με κόστος το δακτυλόγραφο χειρόγραφο και την ίδια-του τη ζωή. Ο συμβολισμός του συγγραφέα-σωτήρα και ένας μεταφυσικός τόνος που αλατίζει το κλίμα κατατάσσονται στα συν.

            Από εκεί και πέρα τι; Ένα κείμενο επίπεδο, άνοστο, που θα ήθελε να φορέσει το κοστούμι του βάθους αλλά εντέλει μένει σε μια άνευρη αφήγηση με όραμα το LIVE NOW, το οποίο όμως δεν αρκεί να εξάψει και τελικά να διεγείρει συναισθηματικά και διανοητικά τον αναγνώστη. Απουσιάζουν οι κορυφώσεις, λείπουν οι ανατάσεις που θα έκαναν το κείμενο πολυεπίπεδο, δεν υπάρχουν σημεία καμπής που θα αλλάξουν τη ροή της αφήγησης με αιφνιδιασμούς και αφηγηματικές εκπλήξεις. Αλλά και η ιδεολογία που εκπέμπει το έργο δεν κερδίζει τον αναγνώστη με το εύρος και βάθος της φιλοδοξίας-του. Ο δημιουργός, λέει ο Μαμαλούκας, αν καταλαβαίνω καλά, θέλει να αφιερωθεί στο έργο-του, παρά τις μυριάδες των δυσκολιών, αλλά κάποια στιγμή καταλαβαίνει ότι ο εγκλωβισμός δεν ωφελεί και κατέρχεται στην κοινωνία να σώσει τον κόσμο με πράξεις, με έργα, με ουσιαστικές παρεμβάσεις στην κοινωνία.

Πού είναι η πλοκή των πρώτων έργων του Μαμαλούκα που εξήπτε την αγωνία ή πού η θριλερική μανία της Φίνι; Κι αν ορθά ήταν επιβεβλημένο ο συγγραφέας να κάνει τη στροφή στην καριέρα-του, επιδιώκοντας ένα ιδεολογικό πεδίο μεγαλύτερου προβληματισμού, δεν έχει καταφέρει ακόμα να βρει την ισορροπία ανάμεσα στην καλοδουλεμένη πλοκή και στο βάθος του στοχασμού. Δεν λέω να ξαναγυρίσει ο συγγραφέας στην αστυνομική λογοτεχνία, αλλά να χρησιμοποιήσει όσα θετικά έχει να επιδείξει το είδος, ώστε να διατηρήσει το ενδιαφέρον, και συνάμα να εμβαθύνει με προβληματισμούς προς την κατεύθυνση που θέλει.

Φέρτε-μας τον Μαμαλούκα πίσω!

 

[οι φωτογραφίες είναι ειλημμένες από: luxedb.com, herenow4u.com, reelscotland.com, netzerolife.blogspot.com, brainpickings.com και sethchernoff.com με τη σειρά που παρουσιάζονται, εκτός από το εξώφυλλο του βιβλίου]

Πατριάρχης Φώτιος

ΔΥΟ ΕΙΔΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ:

ανάμεσα σ’ αυτό που απολαμβάνουμε και σ’ αυτό που διερευνούμε

Γιατί υπάρχει διαφορά ανάμεσα σ’ αυτό που εκτιμούν οι αναγνώστες και σ’ αυτό που αξιολογούν οι ειδικοί; Γιατί υπάρχει διαφορά ανάμεσα σ’ αυτό που εισπράττουμε με την πρώτη ανάγνωση και σ’ αυτό που τιμούμε στη δεύτερη; Γιατί υπάρχει διαφορά ανάμεσα σ’ αυτό που ξεχωρίζει στην εποχή κατά την οποία γράφτηκε το βιβλίο και σ’ αυτό που αναδεικνύεται από τις επόμενες γενιές;

Kuniyoshi Utagawa,
"Γυναίκα που διαβάζει"

            Το ερώτημα μπορεί να δεχτεί πολλές απαντήσεις. Μία σκέψη-μου όμως με βοήθησε να καταλάβω καλύτερα πώς διαβάζω, άρα και τι απολαμβάνω ή εκτιμώ, κι αυτή στηρίζεται σε δύο διαφορετικά είδη ανάγνωσης. Η πρώτη, ας την ονομάσουμε ψυχαγωγική, αφορά στον χρόνο της πρώτης επαφής με το βιβλίο ως μέσο απόλαυσης, ενώ η δεύτερη, ας την ονομάσουμε ερμηνευτική, αφορά στην ανάγνωση ή στις αναγνώσεις που ακολουθούν και στηρίζονται σε μια πιο βαθιά ανάλυση του έργου.

www.love2read.org.au

            Η ψυχαγωγική ανάγνωση στοιχίζεται με τον μέσο αναγνώστη, ο οποίος παίρνει στα χέρια-του ένα βιβλίο, για να αξιοποιήσει δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο-του, να ταξιδεύσει, να συγκινηθεί, να προβληματιστεί, να ξεφύγει. Γι’ αυτόν το έργο πρέπει να έχει επικοινωνιακή αξία, να αναπλάθει ή να κατασκευάζει έναν κόσμο και να τον κοινοποιεί, να πλάθει χαρακτήρες με τους οποίους να μπορούμε να ταυτιστούμε ή τουλάχιστον να συλλάβουμε την ιδιαιτερότητά τους, να στήνει πλοκή που να υποδέχεται τη ματιά μας και να μας πείθει ότι αξίζει να προχωρήσουμε, να βρούμε σασπένς, να αγωνιάμε να μάθουμε τι θα γίνει μετά. Η ψυχαγωγική ανάγνωση είναι η πρωταρχική ηδονή που χαρίζει η λογοτεχνία στον άνθρωπο, είναι η αξία του παραμυθιού που θέλγει τα παιδιά, η ποιότητα της αφήγησης που καθηλώνει τον αποδέκτη-της. Διαβάζουμε πρώτα (ή και πρώτιστα) για να περάσουμε καλά και να δούμε μια πραγματικότητα έξω από τη δική-μας. Το ίδιο κάνει μια ταινία, ένα θεατρικό έργο, ένα τραγούδι…

www.squ.edu.om

            Η ερμηνευτική ανάγνωση ξεφεύγει από τον χρόνο της πρώτης επαφής και απλώνεται σε διαδοχικές νέες προσεγγίσεις του κειμένου. Έχει χαρακτήρα ερευνητικό, ‘φιλολογικό’ θα λέγαμε, και την ενδιαφέρει λιγότερο η απόλαυση και περισσότερο η πολιτισμική θέση του έργου μέσα στον κόσμο-μας. Για τον ερευνητή ή τον ψαγμένο αναγνώστη, το έργο εντάσσεται σε μια αλυσίδα αλλαγών και καινοτομιών, μελετάται το δεύτερο ή και το τρίτο επίπεδο, αυτό που διαφαίνεται πίσω από τις λέξεις, αυτό που αλλάζει υποσυνείδητα τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τα πράγματα. Εκεί αναζητείται το βάθος, ο τρόπος κατασκευής του βιβλίου, η ιδεολογική-του βάση, η αισθητική-του πρωτοπορία, η αφηγηματικότητά-του, η πλαστικότητα των χαρακτήρων, ο διάλογος που ανοίγει με την ιστορία, την ψυχολογία, την πολιτική κ.ο.κ. Η ερμηνευτική ανάγνωση καταξιώνει ένα έργο, εφόσον ανακαλύψει ή και υποβάλλει η ίδια νοήματα και τεχνικές, τρόπους άρθρωσης του λόγου και ιδεολογικές εστίες που δεν φαίνονται ίσως με την πρώτη ανάγνωση.

www.sweden.se

            Η ψυχαγωγική ανάγνωση μένει συχνά στην επιφάνεια, ενώ η ερμηνευτική πολλές φορές την προσπερνά, η πρώτη απολαμβάνει τη στιγμή του διαβάσματος, ενώ η δεύτερη αδιαφορεί για το πόσο αξιανάγνωστο είναι ένα έργο· γι’ αυτό στην πρώτη μετράει πιο πολύ πόσο κεντρίζεται το ενδιαφέρον και ως εκ τούτου αρέσκεται σε αστυνομικά, σε θρίλερ, σε ροζ λογοτεχνήματα κ.ο.κ. ή σε άλλα που έχουν μια ιδιαίτερη αφηγηματική δύναμη (χωρίς κατ’ ανάγκη να λείπει το βάθος), ενώ στη δεύτερη μετράει πιο πολύ το ιδεολογικό και αισθητικό φορτίο και συνεπώς ψάχνει πιο ελίτ τρόπους να πει κανείς μια ιστορία.

            Ο μέσος αναγνώστης μένει συνήθως στη βιτρίνα του βιβλίου και δεν προχωρά πιο μέσα, ενώ ο ερευνητής συχνά βάζει στο μικροσκόπιο τη λογοτεχνία και ξεχνά ότι είναι τέχνη, και συνεπώς ψυχαγωγία. Το ένα άκρο εκτιμά τη δράση και χαίρεται συγκινησιακά ή διανοητικά, το άλλο εκτιμά το βάθος και αδιαφορεί για την ηδονή του διαβάσματος.

beautifulballad.files.wordpress.com

            Το ιδανικό θα ήταν ο αναγνώστης να είναι πιο υποψιασμένος, να συνεχίζει να απολαμβάνει την ανάγνωση, να μην τη βλέπει αγγαρεία-προϊόν μιας πολιτισμικής ανάγκης, αλλά να χαίρεται διανοητικά ή συναισθηματικά το βιβλίο. Ωστόσο, αν μπορέσει και προχωρήσει πιο μέσα και συνειδητοποιήσει έστω και λίγο τα υπόγεια ρεύματα του κειμένου, να μυρίσει λίγο τις δυνάμεις που συγκρούονται κάτω από την επιφάνεια, θα μπορέσει να ωφεληθεί εμβαθύνοντας και πλαταίνοντας τα όριά-του. Από την άλλη, ο μελετητής φυσικά δεν πρέπει να ξεχνά ότι το έργο είναι ένα τεράστιο κρεμμύδι που συνεχώς βγάζει και νέα στρώματα σε ένα ερμηνευτικό στριπτίζ, αλλά αυτή η υπερ-ανάλυση που καταντά υπερ-ερμηνεία δεν πρέπει να αδιαφορεί για την επικοινωνιακή αξία του έργου τέχνης. Τι να το κάνω εγώ το βιβλίο, όταν διαβάζεται από λίγους, και με ιδιοτέλεια θα έλεγα, όταν είναι κρυπτικό και δυσνόητο, όταν επίτηδες αφήνει τον αναγνώστη απ’ έξω, όχι για να τον ωθήσει να ψάξει να βρει την είσοδο αλλά να του δείξει μέσα από τα τζάμια έναν χώρο που ούτε μπορεί αλλά και ούτε θέλει εντέλει να ανακαλύψει.

            Πατριάρχης Φώτιος

“Γάτα και ποντίκι” του Γκύντερ Γκρας

Η Γερμανία λίγο πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, δοσμένη από έναν Γερμανό, που ήταν έφηβος την εποχή εκείνη, και μεταφέρει τον παλμό μιας χώρας που έβαινε προς τον “ηρωισμό”. 

Καφές στιγμής με Strudel:

Günther Grass

“Katz und Maus”

1961

Steidl Verlag

1993

Γκύντερ Γκρας

“Γάτα και ποντίκι”

μετ. Ε. Βαϊκούση

                                  εκδόσεις Καστανιώτη

                                  2012

            Ο Γκύντερ Γκρας είναι γνωστός για δύο τουλάχιστον πράγματα, πέρα από το πρόσφατο ποίημα που έγραψε κατά της γερμανικής σκληρότητας απέναντι στο ελληνικό λίκνο που έδωσε και στη Γερμανία τον πολιτισμό. Πρώτον, το βραβείο Νόμπελ που επισφράγισε μια λαμπρή πορεία στα γράμματα και δεύτερον η αποκάλυψή-του ότι στα 17-του χρόνια κατατάχθηκε στα χιτλερικά Waffen SS.

πηγή:
socialvixen.com

            Το βιβλίο αυτό πάει λίγο πιο πίσω, εκεί στην αρχή του πολέμου, όταν ο ίδιος μετατρέπεται σε αφηγητή με το όνομα Πίλεντς και θυμάται τα παιδικά χρόνια στο γερμανοπολωνικό Ντάντσιχ. Σε πρώτο πλάνο ακούμε για τη δράση της παρέας των παιδιών-εφήβων που ξημεροβραδιάζονται στη θάλασσα και κάνουν βουτιές γύρω και μέσα από ένα ναυαγισμένο πλοίο, με κεντρικό ήρωα τον Γιόακιμ Μάλκε. Σε δεύτερο πλάνο έρχονται συχνά ριπές από τον πόλεμο που μαίνεται, από τη γερμανική πολεμική μηχανή που μάχεται, από αξιωματικούς-της που παρουσιάζουν τα κατορθώματά-τους στο σχολείο των παιδιών.

πηγή:
wikimedia.org

            Στο πρώτο επίπεδο το έργο γίνεται ένα μυθιστόρημα εφηβείας (δεν ξέρω αν μαζί θα μπορούσαμε να το πούμε και μυθιστόρημα μαθητείας). Η ενηλικίωση που φαίνεται στο βάθος αλλά και στο καρύδι του Μάλκε που μεγάλωσε απότομα και έμοιαζε με αεικίνητο ποντίκι κάνει τους νεαρούς εφήβους να τολμούν πράγματα που θα τους φέρουν πιο κοντά στην καταξίωση: από αυνανιστικές πράξεις μέχρι βουτιές και μακροβούτια κι από φλερτ μέχρι καινούργια ρούχα και στυλ. Ο Μάλκε σε όλα αυτά πρωτοστατεί χωρίς να θέλει να το παίξει αρχηγός, αλλά ακούσια κερδίζει την εκτίμηση και τον θαυμασμό όλων, κυρίως επειδή μπόρεσε να επιδείξει πρωτοφανή για την ηλικία-τους κατορθώματα. Ο Μάλκε γίνεται ο μικρός ήρωας, που δίνει νόημα σε όλη την καθημερινότητα, από το σχολείο ως τις διακοπές κι από τον εκκλησιασμό μέχρι τη θάλασσα. Ο Πίλεντς μάλιστα του μιλάει, ακαριαία και ξαφνικά, σε δεύτερο πρόσωπο κι έπειτα συνεχίζει πάλι την τριτοπρόσωπη αφήγησή-του.

πηγή:
news4kids.de

            Σ’ αυτήν την καθημερινότητα ο πόλεμος, παρ’ ότι μακρινός, έρχεται συνεχώς πιο κοντά και οι μικροί μάγοι ακούνε τους στρατιώτες να προπαγανδίζουν τα ανδραγαθήματά-τους. Σε μια μάλιστα επίσκεψη ενός πιλότου, ο Μάλκε του κλέβει το μετάλλιο που είχε κερδίσει κι, όταν αποκαλύπτεται, εκδιώκεται από το σχολείο. Η πράξη-του δεν πρέπει μάλλον να εκληφθεί ούτε ως εφηβική περιέργεια ούτε ως οικειοποίηση ενός πολεμικού επάθλου. Τα υπονοούμενα του αφηγητή οδηγούν σε μια ερμηνεία που δείχνει αντίδραση στον πόλεμο, απέχθεια σε όλο αυτόν τον δολοφονικό ηρωισμό και ίσως μια αντίσταση στη χιτλερική προπαγάνδα και στις πολεμοκάπηλες εκφάνσεις του ναζισμού. Δεν ξέρω αν αυτό είναι μια δική-μου εξήγηση που θα ήθελε να βρει μια τέτοια προοπτική στο κείμενο, ή αν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις που να τη στηρίζουν.

[Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο In2life στις 31.12.2012]

Πατριάρχης Φώτιος

“Ο κορυδαλλός” του Γιώργου Σιώμου

Το διήγημα είναι συχνά αυτοβιογραφικό. Αφορμάται από τη φλέγουσα πραγματικότητα και την αποτυπώνει σαν φωτογραφία, σαν πάγωμα του χρόνου, σαν διύλιση του βιώματος. 

Καφές από καλαμπόκι:

Γιώργος Σιώμος

“Ο κορυδαλλός”

εκδόσεις Αλεξάνδρεια

2012 

            Το διήγημα είναι ίσως ο πιο εύκολος τρόπος –και ο πιο κατάλληλος συχνά- να εκφράσει τη συνείδηση της υπαίθρου και το μικρό, στιγμιαίο και αμυδρά ιδιαίτερο της ζωής στο χωριό. Εν αντιθέσει, το μυθιστόρημα, παιδί της αστικής τάξης, παιδί με άλλα λόγια της πολυπλοκότητας της πόλης, αποτυπώνει πιο δυναμικά τον λαβύρινθο της αστικής πραγματικότητας.

            Ο Γιώργος Σιώμος, γέννημα θρέμμα της Μακεδονίας, Βεροιαίος, έγραψε δεκαεννέα διηγήματα για να αποτυπώσει τη δύσκολη περίοδο 1950-1967. Δεν επιχειρεί καθόλου να κρύψει την αυτοβιογραφική-τους βάση, αφού στα περισσότερο ήρωας και αφηγητής, αφηγητής και ήρωας είναι ο Γιώργος που μεγαλώνει από ιστορία σε ιστορία, ίδιας γενιάς με τον συγγραφέα, ίδιας χωριάτικης (χωρίς υποτιμητική σημασία) νοοτροπίας, ίδιας γλωσσικής και πολιτισμικής κουλτούρας.

kpe-kastor.kas.sch.gr

            Τα θέματά-του ως εκ τούτου είναι κομμάτια της παιδικής-του ηλικίας, θραύσματα από αναμνήσεις στο χωριό, με τις συνήθειες των κατοίκων, με τη μακεδονική διάλεκτο γεμάτη κωφώσεις και ιδιωματικές λέξεις, με το τοπίο των αγρών και των χωματόδρομων να αποτυπώνει τη φτωχική Ελλάδα του ’50, που διακρινόταν από χωριάτικη απλότητα αλλά και την ανάγκη για επιβίωση με σκληρούς κατά τ’ άλλα τρόπους, όπως η διά τσεκουριού εκτέλεση του σκύλου και το σάκιασμα των γατιών. Είναι κοινός τόπος να λέμε ότι όλα αυτά κατάγονται από την ηθογραφία του Παπαδιαμάντη και των άλλων της γενιάς-του, που απέδωσαν το κλίμα της γενέτειράς-τους και διέσωσαν το ιδιαίτερο χρόνο μιας διαχρονικής μη αστικής Ελλάδας.

            Η γλώσσα του Σιώμου δεν κάνει κοιλιά, η εστίασή-του στις παιδικές αναμνήσεις ξαναστήνει το προφίλ μιας ξεχασμένης όσο και επίμονης πραγματικότητας, οι χαρακτήρες-του είναι μικρές φιγούρες σε ένα μονίμως παρών χωριάτικο σκηνικό, που ακόμα και σήμερα τις συναντάς στο καφενείο, στα χωράφια ή στα γλέντια της επαρχίας.

travelstyle.gr

            Ωστόσο, δεν διέκρινα τάσεις που να αποκόπτουν κάθε διήγημα από το μερικό και να το κάνουν τμήμα μιας ευρύτερης εμπειρίας. Νιώθω ότι τα στιγμιότυπα που απαθανατίζει είναι μικρές φωτογραφίες από μια περιοχή που δεν ενδιαφέρει εύκολα τον άνθρωπο άλλων κοινωνιών ή ακόμα περισσότερο της πόλης. Το ίδιο θα λέγαμε και για τον Παπαδιαμάντη αν δεν είχε αυτή τη γλυκιά ποιητικότητα, το μεταφυσικό στοιχείο, τη συγκίνηση μέσα στο ρηχό αφηγηματικό-του περίβλημα. Ο Σιώμος δεν προχωρά σε ψυχογραφικές αποτυπώσεις, δεν κορυφώνει τα έργα-του με μια τσεκουριά, δεν επιβάλλεται στο υλικό-του ώστε αυτό να ξεφύγει από τον στενό πυρήνα της μνήμης και της νοσταλγίας. Μου θύμισε στον λογοτεχνικό επαρχιωτισμό-του τον Κοψαχείλη, αλλά δεν συνάντησα την ιδιαίτερη λογοτεχνική ματιά που θα ζωγραφίσει στο πραγματικό το αισθητικό.

[Ευχαριστώ τον συγγραφέα που μου έστειλε ένα αντίτυπο του βιβλίου-του, αναζητώντας μια αναγνωστική γνώμη πιο ουδέτερη]

Πατριάρχης Φώτιος

ΕΚΕΒΙ: Το χρονικό ενός προαποφασισμένου θανάτου

Πώς σκοτώνεις τον πολιτισμό; Τον βγάζεις στο κρύο και τον αφήνεις να πάθει κρυοπαγήματα. Πόσο κερδοφόρο είναι το βιβλίο; Καθόλου. Κόβεις λοιπόν τις βάσεις-του για να πάθει ασφυξία και …να ψοφήσει στα αζήτητα.

Πριν από λίγες εβδομάδες βούιξε το διαδίκτυο με την υπόθεση της Επιτροπής Φιλαναγνωσίας που, όπως κατηγορήθηκε, πριμοδότησε βιβλία των μελών της και ενός συγκεκριμένου εκδοτικού οίκου. Μιλάω πιο πολύ για τον Μάνο Κοντολέοντα και τον Βαγγέλη Ηλιόπουλο, οι οποίοι, σύμφωνα με άρθρα του Βήματος (19/11/2012 και 10/12/2012) και τις αιτιάσεις κατόπιν του υπουργείου, συμπεριέλαβαν στη λίστα (με τα βιβλία προς ανάγνωση που θα κατευθύνονταν στα δημοτικά σχολεία της χώρας) δικά τους έργα (και των συγγενών του πρώτου) και προώθησαν πιο πολλά βιβλία από τις εκδόσεις Πατάκη στις οποίες ανήκουν αμφότεροι. Η κατηγορία μετατράπηκε σε καταδίκη, ο Υφυπουργός Πολιτισμού τους καθαίρεσε και μαζί καρατόμησε και τη διεύθυνση του ΕΚΕΒΙ, την Κατρίν Βελισσάρη και τον Θανάση Βαλτινό (11/12/2012, 11/12/2012, 11/12/2012, 13/12/2012).

Δες επίσης την απάντηση της Πατάκη (11/12/2012) και την απάντηση του Κοντολέοντα (12/12/2012) καθώς και την έκκλησή-του μαζί με τον Ηλιόπουλο (13/12/2012).

hootenannyowlets.blogspot.com

Παρόλο που παρακολούθησα το θέμα, δεν έγραψα κάτι γι’ αυτό, κυρίως επειδή δεν μπορούσα να δω ποιος έχει πραγματικά δίκιο. Έβλεπα αστοχίες και στις δύο πλευρές, λάθη χειρισμού των θέσεών-τους στα μέλη της επιτροπής (που πήραν θέση ως κριτές και ως κρινόμενοι, λες και υπάρχει αντικειμενικότητα σ’ αυτά τα θέματα), αλλά και λάθη στο Υπουργείο που βιάστηκε να αφορίσει, λες και δεν ήταν πάλι το Υπουργείο (άλλης κυβέρνησης, αν έχει σημασία) που όρισε την επιτροπή. Δεν ήξερε ότι περιλαμβάνονται συγγραφείς που έχουν γράψει αξιόλογα βιβλία και στεγάζονται σε συγκεκριμένο εκδοτικό οίκο; Θα μπορούσαμε να μιλάμε για τα σφάλματα, αμελήματα, πταίσματα ή ατοπήματα και των δύο πλευρών επί ώρες.

Και τώρα έρχεται το Υφυπουργείο (θα ήθελε να εξακολουθεί να λέγεται Πολιτισμού) να κρίνει το ΕΚΕΒΙ αναποτελεσματικό και να το εξαφανίσει μεταφέροντας τις αρμοδιότητές-του στη Γραμματεία Γραμμάτων και Τεχνών (εδώ). Αν κανείς έβλεπε προηγουμένως λάθη στην Επιτροπή Φιλαναγνωσίας, τώρα θα τη δικαιώσει, γιατί θα πιστέψει ότι όλα αυτά ήταν η αφορμή να διαλυθεί το ΕΚΕΒΙ και να κοπούν κονδύλια για το βιβλίο. 

Οι «υπεύθυνοι» του Υπουργείου ξέρουν καλά ότι η βαριά βιομηχανία της Ελλάδας είναι ο Πολιτισμός! και δεν παραλείπουν να τον λεηλατήσουν. Το ΕΚΕΒΙ ήταν ανύπαρκτο! και γι’ αυτό το κατεδαφίζουν. Ελπίζω να σταματήσουν πλήρως, όπως ήδη έχει γίνει με την κατάργηση του ΕΚΕΜΕΛ, να προωθούν τη μετάφραση ελληνικών βιβλίων στο εξωτερικό (επιτέλους!) και να κλείσουν τους διαδικτυακούς τόπους του ΕΚΕΒΙ. Ειδικά αυτό το έκτρωμα, η biblionet, είναι ένας θησαυρός πληροφοριών που δεν μπορεί να μη μετατραπεί σε κέρματα για να πληρώσουμε όσα χρωστάμε!!!

Είμαι έξω φρενών, με την πλιατσικολογική λογική-τους!

[Βλέπω ότι πλήθυναν τα ιστολόγια που καταδίκαζαν μια τέτοια απόφαση. Κι όσο πληθαίνουν, τόσο ίσως ασκηθεί μια κάποια πίεση παραπάνω. Φρούδες ελπίδες;]

Πατριάρχης Φώτιος 

“Hotel Chelsea” του Γιώργου Γλυκοφρύδη

Πώς αναβιώνεις μια χαμένη αγάπη, μια ερωμένη που πέθανε και βρίσκεται σε άλλη διάσταση; Η θρησκεία, η επιστήμη, η λογοτεχνία παρέχουν απαντήσεις που κάνουν την απώλεια πιο κατανοητή και την ελπίδα ακμαία. 

Αμερικάνικος με γάλα:

Γιώργος Γλυκοφρύδης

“Hotel Chelsea”

εκδόσεις Ψυχογιός

2012 

            Διαβάζω στο τέλος των βιβλίων τις ευχαριστίες, μη ρωτήσετε γιατί, δεν ξέρω. Κοιτάζω τα ονόματα που ενέπνευσαν με μια ατάκα τον συγγραφέα, που του έδωσαν το πρώτο υλικό, που τον βοήθησαν ίσως στην έρευνα, αν το βιβλίο ήταν λ.χ. ιστορικό. Κοιτάζω και τα ονόματα των φίλων του πεζογράφου, που διάβασαν το έργο in progress και είπαν τη γνώμη-τους βοηθώντας-τον να αλλάξει, να διορθώσει, να βελτιώσει μερικά σημεία που ίσως έπασχαν και να ενθαρρυνθεί από τη θετικότητα των απόψεών-τους για άλλα κομμάτια που ήταν ιδιαιτέρως καλά. Κι αναρωτιέμαι, θα είχε κανείς το θάρρος να του πει «μην το εκδώσεις!»; 

 

muetank.deviantart.com

 

            Πάμε τώρα στο συγκεκριμένο έργο. Βασικός άξονας πάνω στον οποίον στηρίζεται το έργο είναι η απώλεια του ερωτικού αντικειμένου, αφού ο συγγραφέας Στέφανος έχασε τη σύντροφό-του Σάρα στους Δίδυμους Πύργους (είναι σύνηθες ο Γλυκοφρύδης να συνδέει το ατομικό με ένα κοσμοϊστορικής σημασίας γεγονός, όπως στον πολύ καλό “Επιβάτη” στήνει την ιστορία-του στην πτώση του Τείχους του Βερολίνου). Ο Στέφανος, λοιπόν, δέκα χρόνια μετά δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει την απώλεια και μεταξύ συνειδητού και υποσυνείδητου, μεταξύ ρεαλιστικής και εικονικής πραγματικότητας, μεταξύ αναμνήσεων και βιο-ανδροειδών επιχειρεί να αναβιώσει τη Σάρα σε ένα μελλοντολογικό σκηνικό του 2101. Το ξενοδοχείο Chelsea αποτελεί το μόνιμο κέντρο στο οποίο όλοι γυρίζουν και εκεί γνωρίζει εντέλει τη νέα-του αγαπημένη Γκρέις.

indiatimes.com

            Το θέμα που προκαλεί αμηχανία, αν όχι αποστροφή, είναι ο συνονθυλευματικός χαρακτήρας του κειμένου, που συνδυάζει χρονικά επίπεδα, πρόσωπα, σκηνές, γεγονότα, αισθήσεις και παραισθήσεις, ερωτικό μυθιστόρημα και μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας κ.ο.κ. Αν εξαιρέσει κανείς δυο-τρεις σκηνές ερωτικής φαντασίας που διακρίνονται για την ήπια αισθησιακή-τους διάσταση (τα καλύτερα σημεία του έργου), το υπόλοιπο πνίγεται σε μια συσσώρευση μεταμοντέρνας κοπής. Πολλά πράγματα φαίνονται (ή είναι) περιττά, άλλα λειτουργούν φυγόκεντρα σε μια ηθελημένη (;) αποσπασματικότητα, διάλογοι και επιμέρους συμβάντα τίθενται σαν το φελιζόλ που θα ήθελε να προστατεύσει από τη θραύση τα ευαίσθητα μέρη του μυθιστορήματος.

"Ορφέας και Ευρυδίκη"
του Rubens

            Η ιδέα του κειμένου βασίζεται σε μια μεταθανάτια συνάντηση, σε μια δυνατή χάρη στην επιστήμη επανασύνδεση των δύο εραστών, όπως παλιότερα αυτό ήταν δυνατόν χάρη στη θρησκεία (βλ. λ.χ. τη συνάντηση του Ορφέα και της Ευρυδίκης στον Άδη ή του Κρητικού στο ομώνυμο ποίημα του Σολωμού με την αρραβωνιαστικιά-του στη Δευτέρα Παρουσία). Κι από την άλλη, έχουμε ένα τρίγωνο με τη νεκρή αγαπημένη και τη νέα, ζωντανή, που θυμίζει ουρανόσταλτο άγγελο. Ο τρόπος εκτέλεσης παραπέμπει σε ένα ποτ-πουρί ειδών και αφηγηματικών επιπέδων, που συζευγνύει το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον σε ένα mix ανομοιογενών συστατικών. Όσο εξαρθρώνεται η γραφή, τόσο ξανασκεφτόμαστε τι είναι λογοτεχνία, πόσες αντοχές έχει αλλά και πόσες δυνατότητες να περάσει σε μια χαοτική απεικόνιση που μπορεί ωστόσο να δώσει νόημα.

            Και ξαναγυρίζω σε όσα έγραφα στην αρχή. Αν το αποτέλεσμα είναι η συνειδητή προσπάθεια του συγγραφέα να δημιουργήσει παράλληλες πραγματικότητες οι οποίες διασταυρώνονται χωρίς να συνδέονται ή συνδέονται σκόπιμα αποσπασματικά, τότε είναι και υπεύθυνος για το αισθητικό αποτέλεσμα που ο ίδιος διάλεξε. Αν όμως το όλο μίγμα αλλοιώθηκε από την ετερογένεια των υλικών, οι φίλοι-του που διάβασαν το αλχημικό αυτό προϊόν, θα έπρεπε να λειτουργήσουν περισσότερο κυματοθραυστικά και προληπτικά να τον αποτρέψουν.

[Παραλλαγή του παραπάνω κειμένου πρωτοδημοσιεύτηκε στο In2life στις 14/10/2012]

Η εικόνα κορυφής προέρχεται από το: www.tribune.com.pk.

Πατριάρχης Φώτιος