Μαίρη Μικέ, “Ζωντανοί ίσκιοι”

Παίρνεις έναν μυθοπλαστικό ή μυθολογικό ήρωα, ή και έναν πραγματικό συγγραφέα, και τον μετατρέπεις σε χαρακτήρα μιας διήγησης, που θέλει να τον εντάξει στο συναισθηματικό σου πλάνο. Οι ίσκιοι γίνονται ζωντανοί.

 

Μαίρη Μικέ “Ζωντανοί ίσκιοι” εκδόσεις Gutenberg -2020

 

Είχα διαβάσει από τις πρώτες στην ομάδα του Βιβλιοκαφέ τις “Κόκκινες ουλές” της Μικέ. Τελικά μείναμε στο πρώτο διήγημα με τίτλο “Εξόριστοι ρόλοι”, γιατί τα άλλα πέρασαν και μας άγγιξαν λιγότερο.

> Η Μαίρη Μικέ είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Γεννήθηκε στην Καβάλα το 1958. Σπούδασε νεοελληνική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Έχει εκδώσει τα βιβλία "Λογοτεχνικά πρόσωπα της Καβάλας", εκδ. Εντευκτηρίου, Θεσσαλονίκη 1990· "Η Βάρδια του Νίκου Καββαδία. Εικονο-γραφήσεις και μεταμορφώσεις", Άγρα, Αθήνα 1994· "Μέλπω Αξιώτη. Κριτικές περιπλανήσεις", Κέδρος, Αθήνα 1996· "Μέλπω Αξιώτη, Ποιήματα" (φιλολ. επιμ.), Κέδρος, Αθήνα 2001· "Μεταμφιέσεις στη νεοελληνική πεζογραφία (19ος-20ός αιώνας)", Κέδρος, Αθήνα 2001 κ.ά. Μελέτες, άρθρα και δοκίμια της έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικά, συλλογικούς τόμους και πρακτικά συνεδρίων.

Η ΙΔΕΑ είναι εξαιρετική. Πρόσωπα της μυθολογίας ή της μυθοπλασίας, συνήθως δεύτερα και παραμελημένα, περνάνε από κείμενο σε κείμενο μέχρι την ποίηση και την πεζογραφία του σήμερα. Μια αχνή μορφή εμφανίζεται π.χ. στον Όμηρο, την ξαναβρίσκουμε στον τάδε ποιητή του μεσοπολέμου και μια ακόμα νύξη υπολανθάνει στο μυθιστόρημα ενός σύγχρονου πεζογράφου. Μια διακειμενική ιχνηλάτηση.

ΚΑΘΕ “ΔΙΗΓΗΣΗ”, όπως την ονομάζει η Μικέ, είναι μια τέτοια ματιά ενός τριτοπρόσωπου αφηγητή, που νοσταλγικά και ποιητικά, ενιότε διαισθητικά, παρακολουθεί τις εμφανίσεις και τις επανεμφανίσεις της μορφής διαμέσου της λογοτεχνίας. Πιο πολύ σαν αναζήτηση ενός παλιού γνωστού, που χάθηκε, αλλά ο αφηγητής τον αναζητεί από σκηνή σε σκηνή, από επεισόδιο σε επεισόδιο. Η υποτυπώδης ιστορία που χτίζεται, συχνά σε πρώτο πρόσωπο, κάνει την αναζήτηση πιο αληθινή, πιο αληθοφανή καλύτερα, αν και όλοι ξέρουμε ότι αυτό είναι το πρόσχημα. Όλα γίνονται μέσα στο μυαλό του ή πάνω στο γραφείο του. Είναι ασκήσεις επί χάρτου που συνομιλούν (αν θυμάμαι καλά) και σε δεύτερο πρόσωπο με τη μυθική φιγούρα, σαν παλιό συγγενή που λείπει ταξίδι και δίνει πού και πού σημάδια ζωής.

ΕΤΣΙ, μια πρώτη ομάδα διηγήσεων αφορά στον μύθο. Η ομηρική νύμφη Αβαρβαρέη που περνά αδιόρατα τη λογοτεχνία μέχρι “Το κιβώτιο” του Αλεξάνδρου και η Πασιφάη που χάνεται και ξαναβρίσκεται μέχρι την αιχμαλωτίσει στους στίχους του ο Σαχτούρης. Μια δεύτερη ομάδα αφορά σε πραγματικά πρόσωπα που γνώρισε η αφηγήτρια, ποιητές της Θεσσαλονίκης και πεζογράφους, συγγραφείς που έζησαν μια ιδιαίτερη στιγμή ή πρόσωπα που τρύπωσαν στην ποίηση άλλων, όπως η Πολυδούρη στον Ρίτσο. Και μια τρίτη ομάδα αναφέρεται σε μυθοπλαστικά πρόσωπα που αποκτούν αυθύπαρκτη οντότητα και συνομιλούν με την πραγματικότητα, όπως η Γερτρούδη Στάιν του Καχτίτση ή η Μηχαλιέσσα, η μητέρα του Βιζυηνού.

Ο ΛΟΓΟΣ της Μικέ θέλει να είναι ποιητικός και στοχαστικός. Πλούσιο λεξιλόγιο, πυκνότητα αλλά συνάμα και μια γλυκιά φλυαρία, λέξεις βαριές από τη συναναστροφή τους με μεγάλα ονόματα και μυθοπλαστικές σελίδες. Αυτό όμως συνήθως καταντά μπαρόκ, φορτωμένο, πυκνό όσο και βαρύ δίχτυ σημαινόντων, τα οποία ζυγίζουν ασήκωτα μέσα στην ανάγνωση. Είναι μια εκζήτηση που προδίδει φιλολογική εμμονή (αυτό που λένε κάποιοι ότι ο φιλόλογος για να γίνει συγγραφέας πρέπει να σκοτώσει τον φιλόλογο, μάλλον ισχύει). Η γλώσσα ξεπερνά το μέτρο που κρέμεται αβάσταχτη πάνω στις σημασίες, γεμίζει την ατμόσφαιρα με την πηχτή της παρουσία και πνίγει το νόημα και την ιστορία. Κι επιπλέον μοιάζει μιας άλλης εποχής, βγαλμένη από τα βιβλία, από ένα παρελθόν που τώρα γλωσσικά μοιάζει παλιομοδίτικο. Η γραφή που θυμίζει παλιά έργα και λογιολυρικό ύφος φαίνεται στην εποχή μας ξένη, μνημειακή, ξύλινη, φαίνεται ότι ξεπήδησε από άλλη εποχή.

ΚΙ ΕΝΑ ΔΕΥΤΕΡΟ. Καθώς διάβαζα τις διηγήσεις αισθανόμουν ότι δεν είναι διηγήματα, δεν είναι ιστορίες, είναι δοκίμια ντυμένα με λογοτεχνικό άμφιο, είναι μικρές μελέτες, πιο προσωπικές και πλάγιες, αλλά πάντα φιλολογικές μικροπραγματείες μεταμφιεσμένες με ποιητικό χιτώνα,. Συχνά όμως, συχνότατα, ανοίγει λίγο το ρούχο και φαίνεται από κάτω η επιστημονική τήβεννος και το διερευνητικό της καθηγήτριας βλέμμα. Μερικές φορές είναι έμμεσες βιογραφίες ή μικρά βιογραφικά στιγμιότυπα, που θέλουν να ζωντανέψουν αλλά μένουν χάρτινες.

ΣΕ ΜΕΡΙΚΑ κείμενα χάρηκα το παιχνίδι της διακειμενικότητας. Οι μυθοπλαστικές ή μυθολογικές ηρωίδες μπαινοβγαίνουν ευχάριστα στο μυαλό μου. Αν μπορούσε η Μικέ να τις ντύσει με σύγχρονα ρούχα, τότε το παιχνίδι θα αποκτούσε και αναγνωστική επικαιρότητα, κι ίσως και διαχρονία.

Καλό μήνα

Πάπισσα Ιωάννα