Μαριλένα Παπαϊωάννου, “Ένα πιάτο λιγότερο”

Δυο επιτύμβιες στήλες της αρχαιότητας και δυο αδέλφια νεκροί στη μεταπολεμική Σαντορίνη. Ποιητική του πένθους και καρυστιανικά δάκρυα, βαλμένα σε ένα νησί όπου το προσωπικό συνδέεται με το πολιτικό.

Μαριλένα Παπαϊωάννου “Ένα πιάτο λιγότερο” εκδόσεις Καστανιώτης -2020

Διαβάζω κατά καιρούς καλά λόγια για τα δύο πρώτα βιβλία της. Είπα το τρίτο θα είναι και το πιο ώριμο. Ας το δω λοιπόν.

> Η Μαριλένα Παπαϊωάννου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1982. Σπούδασε Μοριακή Βιολογία & Γενετική στην Αλεξανδρούπολη, έκανε τη διδακτορική της διατριβή στη Γενεύη και αργότερα εργάστηκε ως μεταδιδακτορική ερευνήτρια στη Νέα Υόρκη. Έχει κυκλοφορήσει δύο βιβλία από τις Εκδόσεις Εστία («Νικήτας Δέλτα», 2013 και «Κατεβαίνει ο Καμουζάς στους φούρνους» 2016), και ένα από τις Εκδόσεις Καστανιώτη («Ένα πιάτο λιγότερο», 2020). Σήμερα ζει στην Αθήνα και εργάζεται ως επιμελήτρια βιοεπιστημονικών εκδόσεων.

ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ 1965. Ιούλιος. Τρία θέματα μπλέκονται, χωρίζουν, απομακρύνονται και ξανασμίγουν. Οι αναγνώστες περιμένουμε να δούμε πώς θα δέσουν. Πού θα συγκλίνουν. Πώς θα συνδεθούν στο ίδιο κατσαρόλι.

ΑΠ’ ΤΗ ΜΙΑ, ο νεαρός Σαράντης πέφτει μέσα σε μια τρύπα οικοδομής και σκοτώνεται από ατύχημα. Η οικογένειά του, που είναι στο επίκεντρο του μύθου, βυθίζεται στο πένθος. Καταρχάς, η μάνα του Αθηνά κι ο πατέρας του Στάθης, που έχουν χάσει πριν από πολλά χρόνια μέσα στον Εμφύλιο τον άλλο τους γιο. Η αδελφή του Θωμαή, η γυναίκα του Μιμή, η θεία της Κική. Δεύτερο θέμα η ανακάλυψη σ’ αυτό το οικοδομικό σκάμμα μιας επιτυμβίας στήλης στον Χαρικλή, λίγα χρόνια πριν ο Μαρινάτος ανακαλύψει την πόλη στο Ακρωτήρι. Μια αρχαιολογική λοιπόν υπόθεση στο προϊστορικό κέντρο του Αιγαίου. Και τρίτο θέμα τα πολιτικά με την Αποστασία, την πτώση της κυβέρνησης Γεωργίου Παπανδρέου, τη δολοφονία Σωτήρη Πέτρουλα κ.λπ.

ΤΟ ΚΛΙΜΑ της προχουντικής Ελλάδας συνδέει το πολιτικό με το προσωπικό. Σε όλα κυριαρχεί το πένθος ως απόρροια της ζωής και της Ιστορίας. Ο Εμφύλιος πήρε τον ένα γιο, τα οικονομικά συμφέροντα τον άλλο, οι πολιτικές εξελίξεις τον Πέτρουλα. Ακόμα και ο αδελφός της Κικής και πατέρας της Μιμής Θανάσης έχει πεθάνει, τέταρτος (τουλάχιστον) νεκρός που στοιχειώνει το μυθιστόρημα. Το μη ακόμα τουριστικό νησί των Κυκλάδων ζει με τους ρυθμούς της επαρχιακής Ελλάδας.

ΕΞΑΡΧΗΣ το ύφος και η ατμόσφαιρα της Παπαϊωάννου μύριζε έντονα Καρυστιάνη, όπως έγραψε και η Πανταλέων στην Καθημερινή. Το νησί και ο μικρόκοσμός του, η οικογενειακή και κυρίως η γυναικεία καθημερινότητα, με το μαγείρεμα και το ανασκάλεμα των αναμνήσεων, ο θάνατος και κυρίως το πένθος. “Μικρά Αγγλία” και “Κοστούμι από χώμα”, κλίμα καρυστιανικής οσμής, γραφή κοντά στους τρόπους της, σε κάθε σελίδα πρόβαλλε και η γιαγιά Ιωάννα Καρυστιάνη να νταντεύει το παιδί της πνευματικής κόρης της Μαριλένας. Κι αυτό, έτσι όπως γεμίζει πυκνά τον χώρο, καπελώνει την ανεξαρτησία της γραφής της ίδιας της νεαρής συγγραφέως. Ακόμα και το όνομα του διευθυντή του μουσείου που είναι Χολέβας είναι μια σιωπηρή υπενθύμιση της Βιβής Χολέβα στα “Σακιά” της Χανιώτισσας λογοτέχνιδας.

ΑΚΟΜΑ περισσότερο, αυτή η υφολογική επιλογή σε συνδυασμό με την οπτική γωνία του πένθους κάνει το κείμενο “γεροντίστικο”. Δηλαδή η 38χρονη πεζογράφος υιοθετεί μια οπτική γωνία πιο μεγαλίστικη, σαν όλα να είναι μάταια, αν και γίνονται προσπάθειες, και κυρίως, επειδή ο αναπόδραστος θάνατος είναι το αδιέξοδο τέλος και για τους ζωντανούς, όλοι μεγαλώνουν σαν γριές που δεν έχουν άλλο μέλλον.

Το πένθος για τον νεκρό Σαράντη ποτίζει την ψυχολογία όλων, με μόνη διέξοδο την προφύλαξη των δύο επιτύμβιων στηλών, του Χαρικλή και του Μελή, η πρώτη ήδη να έχει βρεθεί κι η άλλη να αναζητείται. Η αναζήτηση των δυο στηλών, της ευρεθείσας και της άλλης, που θάφτηκαν όταν έμπαιναν οι Γερμανοί στην Ελλάδα για να μην τις βρουν, γίνεται όρκος τιμής, όχι μόνο για τα αρχαία, αλλά και για τους νεκρούς που τα προστάτεψαν.

Πάπισσα Ιωάννα