Μαρτίν Κόαν, “Ηθικές επιστήμες”

Η ηθική χάνεται μέσα στην ιεραρχία, όπου ο ανώτερος κακοποιεί ή προσβάλλει, βιάζει ή εξευτελίζει τον κατώτερο, χωρίς αυτό να καταδίδεται ή να εξωτερικεύεται.

Martín Kohan “Ciencias morales” 2007 Μαρτίν Κόαν “Ηθικές επιστήμες” μετ. Ε. Γιαννοπούλου εκδόσεις Κίχλη -2020

Ισπανόφωνη λογοτεχνία, από την Αργεντινή. Κι όσο κι αν ο τίτλος φαίνεται να αφορά σε ένα επιστημονικό εγχειρίδιο, είναι ένα μυθιστόρημα.

 

> Ο ΜΑΡΤΙΝ ΚΟΑΝ γεννήθηκε το 1967 στο Μπουένος Άιρες. Εβραϊκής καταγωγής, φοίτησε στο Εθνικό Κολέγιο του Μπουένος Άιρες και στη συνέχεια σπούδασε Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της ίδιας πόλης. Σήμερα διδάσκει Θεωρία της Λογοτεχνίας στα Πανεπιστήμια του Μπουένος Άιρες και της Παταγονίας, ενώ από το 1993 δημοσιεύει δοκίμια, μυθιστορήματα και διηγήματα. Έχει αναγνωριστεί ως ένας από τους σπουδαιότερους σύγχρονους συγγραφείς της Λατινικής Αμερικής, αλλά και ως σημαντικός κριτικός λογοτεχνίας και διανοούμενος. Ο Κόαν επιλέγει να γράφει ως επί το πλείστον στο χέρι σε μπαρ και σε καφέ. Τα θέματα που επανέρχονται στα γραπτά του είναι κυρίως η ιστορία της Αργεντινής, η πολιτική, η συλλογική μνήμη και λήθη, η διαστροφή και το τερατώδες, πάντα ωστόσο με γενναίες δόσεις χιούμορ.
Εκτός από τις Ηθικές επιστήμες, έχει γράψει, μεταξύ άλλων, τα μυθιστορήματα Dos veces junio (Δύο φορές Ιούνιος, 2002), Segundos afuera (Δευτερόλεπτα εκτός, 2005), Cuentas pendientes (Ανοιχτοί λογαριασμοί, 2010), Bahía Blanca (Μπαΐα Μπλάνκα, 2012), Confesión (Εξομολόγηση, 2020) και τα δοκίμια El país de la guerra (Η χώρα του πολέμου, 2014), 1917 (2017) και Me acuerdo (Θυμάμαι, 2020). Πολλά από τα μυθιστορήματά του έχουν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες.

 

ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ καταρχάς και σε πρώτη φάση ανάγνωσης αφορά στο σχολικό περιβάλλον του Εθνικού Κολλεγίου του Buenos Aires της Αργεντινής. Αυστηρό περιβάλλον, τυπικοί καθηγητές και επιμελητές, πειθαρχημένοι μαθητές. Έτσι, μου θύμισε το “Η πόλη και τα σκυλιά” του Mario Vargas Llosa, όπου μια στρατιωτική σχολή για εφήβους διέπεται από ανάλογους κανόνες στο Περού. Στον Kohan αντίστοιχα το σχολείο τηρεί ευλαβικά τους κανόνες πειθαρχίας και τάξης κι αυτό έχει αναλάβει να εφαρμόσει κι η νεαρή επιμελήτρια Maria Teresa. Κι όντως με άγρυπνο βλέμμα παρατηρεί και εποπτεύει, υποπτεύεται παραβάσεις και επιβάλλει με τον λόγο της την ομαλότητα, επαγρυπνεί για να μην ξεφύγει καμία νεανική ατασθαλία.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ σχολείου λοιπόν; Είπα σε πρώτη φάση ναι, αλλά όλα παίρνουν άλλη χροιά, αν όσο η επίπεδη σχεδόν υπόθεση εξελίσσεται. Βρισκόμαστε στο 1982, όταν η Αργεντινή διοικείται από τους δικτάτορες, οι οποίοι οδήγησαν στον ανεπιτυχή πόλεμο των Falkland με τη Μεγάλη Βρετανία. Αυτό ακούγεται κάπου μακριά αλλά (φαινομενικά;) δεν σχετίζεται ευθέως με το κύριο θέμα. Όταν λοιπόν η Maria Teresa υποπτεύεται ότι κάποιοι μαθητές καπνίζουν, ο προϊστάμενός της δηλώνει ρητά ότι κάτι τέτοιο δεν είναι απλώς μια σκανδαλιά, αλλά μια τάση ανατροπής. Το εκπαιδευτικό αφήνε οσμές πολιτικής; Μόνο τελικά αν δούμε την πολιτική στο επίπεδο της εξουσίας  

Η MARIA TERESA έχει μπει στη διπλή παγίδα της εξουσίας. Απ’ τη μια, έχει αναλάβει μια θέση ευθύνης που της υποβάλλει τη συνέπεια, την τυπικότητα και την επιβολή, τόσο από ευσυνειδησία όσο κι από ιδιοτέλεια. Κι αυτή η υστεροβουλία, να φανεί δηλαδή επιμελής στους ανωτέρους της, κάνει την ίδια θύμα. Μεταξύ υφισταμένων μαθητών και προϊσταμένων, η επιμελήτρια διαμορφώνει το προφίλ της: γίνεται εξουσιομανής, στη μικρή της εξουσία, για να μην γίνει εξουσιασμένη. Πρέπει να εξουσιάσει, για να μην εξουσιαστεί. Τελικά είναι και θύτης και θύμα, σε μια ιεραρχία που εκμεταλλεύεται κάθε θέση για να επιβάλλει την πυραμιδωτή της δύναμη.

ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ της να ανακαλύψει ενόχους, μπλέκει μέσα στο μυαλό της τη ζωή των μαθητών και εισάγεται στο τριπάκι ενός λανθάνοντας ερωτισμού, όπως όταν διερευνά αν στη στοίχιση το αγόρι άγγιξε περισσότερο την μπροστινή του κοπέλα ή αν στις ανδρικές τουαλέτες καπνίζουν, αλλά και πώς ουρούν. Η εμμονή της γίνεται καθημερινή παρακολούθηση μέσα στις τουαλέτες, όπου η προσέγγιση εξ ακοής στις λειτουργίες του ανδρικού σώματος γίνεται ερωτογενές ρίγος, έστω και καλυμμένο με ένα σεντόνι τυπικότητας.

ΣΤΗΝ ΟΥΣΙΑ, παράλληλες κλωστές, όπως εκπαίδευση, πειθαρχία, εξουσία, ερωτισμός κ.ο.κ., συνυφαίνονται σε μια ιστορία που τηρεί την τυπικότητα της εργασιακής συνέπειας αλλά εγκυμονεί εκρήξεις που δεν γνωρίζουμε ποιες θα είναι ή πού θα καταλήξουν. Ανά πάσα στιγμή περιμένουμε να σκάσει μια βόμβα πάνω στα χέρια μας…

…κι όντως η Maria Teresa υφίσταται, με την αναμενόμενη κακοποίηση, που δεν είναι ωστόσο παρά η επιβολή του συστήματος, μια προσωπική υποβάθμιση. Η πολιτική δεν είναι η κυβέρνηση και ο στρατός, αλλά η εξουσία μέσα στο σχολείο, που πέρα από τη σοβαροφάνεια και την προσήλωση στους κανόνες μπορεί να απλώσει το στιβαρό της χέρι στους αδύναμους. Ο Kohan γίνεται επίκαιρος όσο ο ανώτερος, στο θέατρο ή στην εργασιακή ιεραρχία, εκμεταλλεύεται τη θέση του.

Πάπισσα Ιωάννα