Στάμος Τσιτσώνης, “Μπράντι με πάγο”

Η λογοτεχνία ως παιχνίδι. Ως γέλιο. Ως ανατροπή της πραγματικότητας. Ως οξύμωρο σχήμα που συναιρεί ξερά και χλωρά. Η λογοτεχνία ως πείραγμα. Ως τρέλα που υπάρχει μέσα σε κάθε λογική.

Στάμος Τσιτσώνης “Μπράντι με πάγο” εκδόσεις Κριτική -2020

Το σοβαρό μπορεί να βρεθεί μέσα στο αστείο. Κι ειδικά στους μουντούς καιρούς που ζούμε, κάθε νότα αβίαστου γέλιου είναι πρόσφορη. Γι’ αυτό ξαναπροτίμησα το μαθηματικό ταπεραμέντο του Τσιτσώνη, που γελά κάτω από τα μουστάκια του.

> Ο Στάμος Τσιτσώνης είναι μαθητικός, συγγραφέας και μεταφραστής. Σπούδασε μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, όπου και ζει. Εργάστηκε για πολλά χρόνια στη Σχολή Μωραΐτη και στο Κολλέγιο Αθηνών. Έχει μεταφράσει αρκετά βιβλία που γεφυρώνουν τη λογοτεχνία με τα μαθηματικά, ενώ άρθρα του έχουν δημοσιευτεί στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο.

Ο ΤΣΙΤΣΩΝΗΣ δίνει την εντύπωση πως γράφει τα διηγήματά του όχι από λογοτεχνική ανάγκη, αλλά από μια ιλαρή διάθεση να διακωμωδήσει ανθρώπινους τύπους και καταστάσεις. Ήδη από την προηγούμενη συλλογή του “Πετεινός νοτίων προαστίων” η αφηγημένη πραγματικότητα νοτίζεται μέχρι το μεδούλι με χιούμορ και συνεπώς σάτιρα.

ΕΥΑΝΑΓΝΩΣΤΟ παράδειγμα του χιούμορ, που τραμπαλίζεται με το ένα πόδι στον υπαινιγμό και με το άλλο στην ανατροπή, είναι “Μία όμορφη πτήση”. Εκεί η κωμική ειρωνεία εξάγεται από το γεγονός ότι ο πρωταγωνιστής είναι τυφλός, κι εμείς το ξέρουμε αυτό. Προσποιείται λοιπόν, όσο μπορεί, ότι είναι ένας αρτιμελής φυσιολογικός άνθρωπος κι ενίοτε σαρκάζεται, περιπαίζει την τυφλότητα και ερωτοτροπεί σαν τον Al Pacino “Scent of a Woman” (Άρωμα γυναίκας) του 1992, ταινία απ’ την οποία (όσο το σκέφτομαι τόσο πείθομαι) έχει επηρεαστεί ο διηγηματογράφος. Το τέλος είναι ακόμα πιο εκ-πληκτικό, αφού η ανατροπή κορυφώνει το διήγημα.

ΕΠΟΜΕΝΩΣ, μπορούμε να διακρίνουμε τρία στρώματα σε κάθε του κείμενο, που τηκόμενα ενώνονται μεταξύ τους σε ένα ενιαίο όλο. Από τη μια η αφήγηση που τρέχει με άνεση, κινείται ακώλυτα, δείχνει δεξιοτεχνία και θεατρική ζωντάνια. Είναι ο άξονας μιας ιστορίας, η οποία καταπιάνεται με κάτι καθημερινό, σχετικά κοινότοπο, απλό αλλά συνάμα ενδιαφέρον, ειδικά με τον τρόπο που εκτείνεται στο χαρτί. Αυτή λοιπόν την καλογραμμένη ιστορία έρχεται το κωμικό μαρκαδοράκι του Τσιτσώνη να χρωματίσει και να μετατρέψει σε μια γελοιογραφία του σήμερα, μια καρικατούρα χωρίς φαρσικά στοιχεία, μια σατιρική απεικόνιση του σύγχρονου ανθρώπου. Κι εκεί νομίζω ότι η γραφή του έχει κερδίσει σε βάθος, καθώς το τρίτο στρώμα σχετίζεται με την κοινωνική κριτική που επιχειρεί. Η ιστορία και το χιούμορ τελικά δεν μένουν σε μια αρεστή αφήγηση, αλλά άμεσα ή έμμεσα λειτουργεί ως παραμορφωμένος καθρέφτης της στρεβλής ελληνικής και όχι μόνο ζωής.

ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ στίγμα της διηγηματογραφίας του Τσιτσώνη φαίνεται στον “Καθρέφτη από τη Σαμαρκάνδη”, το οποίο βέβαια υστερεί σε δομική πλαστικότητα και δεν προκαλεί έντονες εκπλήξεις. Ωστόσο με τη συμπλοκή της παραξενιάς του συνταξιούχου πλέον Πολυχρόνη και ενός καθρέφτη που αυτός αγοράζει από τα παλαιοπωλεία της Αβησσυνίας, ο οποίος δείχνει τους εχθρούς του εικονιζόμενου, αποκαλύπτεται μια διαχρονική αλήθεια, μνειωμένη σε στίχους από την Ευτυχία Παπαναγιαννοπούλου "Ο χειρότερος εχθρός μου. Ήτανε ο εαυτός μου". 

Η ΙΔΙΑ λογική, αυτή της αντιστροφής της πραγματικότητας α λα Carroll Lewis στην “Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων”, βλέπουμε και στο “Η οδός Φέλιξ Κλάιν”. Εδώ τα μαθηματικά και η σχετικότητα, ο αντικατοπτρισμός και το παράλογο, η λογική των άλλων και η δική μας φτιάχνουν ένα παράξενο cocktail, όπου όλα γίνονται και όλα δεν γίνονται, ένα κωμικό αναποδογύρισμα που παίζει με τη διάθεσή μας. Ξαναλέω ότι ο Τσιτσώνης γράφει για να παίξει… Homo ludens!

Πάπισσα Ιωάννα