Marie Ndiaye, “Η εκδίκηση είναι δική μου”

Πίσω από κάθε Μήδεια θα υπάρχει ένας Ιάσονας. Κι είναι η παιδοκτονία μια αποτρόπαιη πράξη, αλλά πόσες άλλες σχέσεις δεν είναι εξίσου βδελυρές, χωρίς να είναι ποινικά κολάσιμες.

Marie Ndiaye “La vengeance m'appartient” 2021 “Η εκδίκηση είναι δική μου” μετ. Α. Κωσταράκου εκδόσεις Πόλις -2022

Από τη Μήδεια στη “Γλαύκη”, το διήγημα του Σταύρου Τσιτσώνη, μέχρι την υποψία παιδοκτονίας στην “Κάρμεν” της Karin Fossum, πόσος Ευριπίδης κυκλοφορεί ανάμεσά μας;

> Η Mαρί Ντιάι γεννήθηκε στο Pithiviers της Γαλλίας το 1967 από μητέρα γαλλίδα και πατέρα με καταγωγή από τη Σενεγάλη. Μετά το λύκειο, παρακολούθησε μαθήματα γλωσσολογίας στη Σορβόννη και παρέμεινε για ένα χρόνο στη Villa Medicis, στη Ρώμη, με υποτροφία της Γαλλικής Ακαδημίας. Άρχισε να γράφει από την ηλικία των 12-13 ετών και στα 18 δημοσίευσε το πρώτο της βιβλίο. Το μυθιστόρημά της "Rosie Carpe" τιμήθηκε με το βραβείο Femina, το 2001, και το μυθιστόρημά της "Trois femmes puissantes" με το βραβείο Goncourt, το 2009. Ζει με την οικογένειά της στην Aquitaine. 

ΤΟ ΔΟΛΩΜΑ πέφτει από την αρχή στις σελίδες του μυθιστορήματος, για να μην πω από το οπισθόφυλλο. Η Marilyne σκοτώνει εν πλήρει συνειδήσει τα τρία της παιδιά κι ο άντρας της Gilles Principaux απευθύνεται στη δικηγόρο Me Suzanne, για να την αναλάβει. Έτσι, μια ιδιαίτερη υπόθεση, ένα συνταρακτικό γεγονός, μια εκκωφαντική δολοφονία μπαίνει ναυαρχίδα και τραβάει τον αναγνώστη απ’ τη μύτη.

ΩΣΤΟΣΟ, η συγγραφέας δεν βιάζεται να δρομολογήσει εξελίξεις. Για μερικές σελίδες στην αρχή παρακολουθεί τη Me Suzanne, που ζει στο Μπορντώ, να αναρωτιέται πού είχε γνωρίσει τον Gilles, όταν ήταν κορίτσι και πόσο καθοριστική ήταν η συνάντησή τους, αν και αυτός δεν θυμάται τίποτα. Συζητήσεις με τη μητέρα της, που δεν πολυβοηθάνε, επίσκεψη στο σπίτι της αλλοδαπής οικιακής της βοηθού, της Σαρόν από τον Μαυρίκιο, σκέψεις που αργοσέρνουν, τόσο όσο, την αφήγηση. Κι έπειτα στρέφεται αναμενόμενα στο ζουμί, με τη δικηγόρο να διαβάζει τον Τύπο για να διευκρινίσει μερικές ενδεικτικές λεπτομέρειες.

ΣΤΗΝ ΟΥΣΙΑ έχουμε μια παιδοκτονία στα πρότυπα του απόλυτου παραδείγματος, της ευριπιδικής Μήδειας. Στο βάθος έχουμε ένα μυστήριο, γιατί μια οικογένεια σχετικά ευτυχής, παρά τις όποιες ενδείξεις, φτάνει σε ένα τέτοιο σημείο. Όμως, πρωταγωνίστρια είναι η Me Suzanne. Όμως, άπειρα περιστατικά από τη ζωή της, όπως η οικιακή βοηθός, ο φίλος της Rudi και κυρίως η σεξουαλική σχέση (ή τι άλλο;) όταν ήταν δέκα με ένα δεκαπεντάχρονο αγόρι (που δεν καλοθυμάται αν είναι ο Gilles Principaux ή ένας Μαζιρό) μεταφέρουν το βάρος στη δική της προσωπικότητα. Έτσι, η παιδοκτονία μπαίνει στο φόντο, διαρκώς παρούσα, αλλά όχι πρωταγωνίστρια, και στο προσκήνιο αναδύεται το τραύμα της δικηγόρου, η δική της παιδική αφύπνιση-σοκ.

ΟΛΗ αυτή η καλολαδωμένη μηχανή του μυθιστορήματος, με τα πολλά γρανάζια, τοιχογραφεί τη σχέση γονέων παιδιών σε διάφορες φάσεις της. Δεν είναι μόνο η Marilyne που σκότωσε τα παιδιά της, δεν είναι μόνο η Me Suzanne που έχει προβλήματα με τη νοοτροπία των γονιών της, δεν είναι μόνο η κόρη του Rudi η Lila, που ξετρελαίνεται με τη Σαρόν, είναι όλο το πλέγμα της ψυχολογίας των μεν και των δε πάνω σε μια πλοκή που φαινομενικά θέλει να εξηγήσει την παιδοκτονία, αλλά στην ουσία αυτό είναι μόνο το δόλωμα.

ΤΕΛΙΚΑ, πίσω από κάθε Μήδεια θα υπάρχει ένας Ιάσονας.

Πατριάρχης Φώτιος

 

Αλεχάντρο Παλόμας, “Ένα μυστικό”

Τα παιδιά καταλαβαίνουν τον κόσμο με αφέλεια αλλά και με μαγεία. Η παιδική διάθλαση θέλει πολύ κόπο για να γίνει κατανοητή, θέλει μια σειρά από ενδείξεις να συνθέσουν ένα ολοκληρωμένο μονοπάτι προς την επίλυση των αινιγμάτων που θέτουν.

 

Alejandro Palomas “Un secreto” 2019 Αλεχάντρο Παλόμας “Ένα μυστικό” μετ. Α. Γκολφινοπούλου εκδόσεις Opera -2021

 

Τρελαμένη με τον Ισπανό συγγραφέα είπα ότι θα τον παρακολουθώ πιστά: πρώτα το 2019 διάβασα το “Ένας γιος” και ύστερα, το 2020, το “Μια μητέρα”.

 

> Ο Αλεχάντρο Παλόμας (Alejandro Palomas) γεννήθηκε το 1967 στη Βαρκελώνη. Σπούδασε Αγγλική Φιλολογία και ολοκλήρωσε τις σπουδές του με ένα Master in Poetics στο New College του Σαν Φρανσίσκο. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος και μετέφρασε έργα σημαντικών συγγραφέων όπως η Κάθριν Μάνσφιλντ, ο Όσκαρ Ουάιλντ, η Γερτρούδη Στάιν, ο Τζακ Λόντον κ.ά. Το 2018 έλαβε το βραβείο Nadal για το βιβλίο του Un amor. Το μυθιστόρημα "Ένας γιος" έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία μεταξύ των οποίων και το Εθνικό Βραβείο Νεανικής Λογοτεχνίας της Ισπανίας (2016). Βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε δεκαπέντε γλώσσες.

 

ΤΟ ΠΑΡΟΝ βιβλίο είναι μάλλον συνέχεια του “Ένας γιος”. Ο μικρός, εννιάχρονος πια, Gille(rmo), βλέπει πάντα τα πράγματα μέσα από τη μαγική ματιά του, εμπιστεύεται ακόμα την ψυχολόγο Maria και η πακιστανικής καταγωγής συμμαθήτριά του και φίλη Nazia μένει πλέον στο σπίτι τους ως “φιλοξενούμενη”, αφού οι αρχές συνέλαβαν τους δικούς της και την εμπιστεύτηκαν, μέχρι να αυτοί δικαστούν, στην οικογένεια του Gille.

ΤΟ ΜΑΓΙΚΟ που προανέφερα είναι η αθώα, αντισυμβατική ματιά του μικρού αγοριού. Όλα είναι αυτά που ξέρουμε αλλά πρισματικά παρουσιασμένα σαν να είναι τόσο διαφορετικά. Κι αυτή η ισορροπία, που οφείλεται φυσικά στο δεξιοτεχνικό γράψιμο του Palomas, ισορροπία ανάμεσα στο παιδικό βλέμμα και στο πραγματικό κάνει τον αναγνώστη απ’ τη μια να καταλαβαίνει έμμεσα αλλά ξεκάθαρα τι γίνεται κι απ’ την άλλη να αντιλαμβάνεται τη χρωματιστή παλέτα με την οποία ο εννιάχρονος διυλίζει την πραγματικότητα. Η παιδική ματιά πλαισιώνεται από την οπτική γωνία της δασκάλας Sonia, της ψυχολόγου του σχολείου Maria και του πατέρα του Manuel.

ΣΤΟ ΙΔΙΟ ΚΛΙΜΑ, η παιδικότητα είναι τρόπος απόκρυψης αλλά και έμμεσης αποκάλυψης της πραγματικότητας. Ο συνδυασμός ζωγραφιών και μισόλογων των παιδιών δημιουργεί αινίγματα και γρίφους, τους οποίους καλείται η ψυχολόγος του σχολείου να λύσει, ώστε τόσο να εμβαθύνει στην ψυχή και τα τραύματά τους όσο και να φτάσει στην άκρη μιας πολύπλοκης κατάστασης. Η μικρή Ναζία εσωτερικεύει ένα μυστικό, το εννοεί με τον Χ τρόπο και προσπαθεί ανάλογα να το κάνει πράξη, μένοντας πιστή στα αισθήματα και στις αρχές της. Εντάξει, το τέλος έρχεται κάπως άκομψα, αλλά μένω στο μαγικό χαλί που στρώνει η αφήγηση.

Πατριάρχης Φώτιος

Georges Simenon, “Ο Μαιγκρέ και η νεκρή κοπέλα”

ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΑ -7. Μια ασήμαντη κοπέλα γιατί να δολοφονηθεί; Μα μόνο αν αποκτήσει κάποια αξία και εξαιτίας αυτής της σημασίας γίνει στόχος για όποιον θέλει να εκμεταλλευτεί την κατάσταση.

Georges Simenon “Maigret et la jeune mort” 1954 “Ο Μαιγκρέ και η νεκρή κοπέλα” μετ. Α. Μακάροφ εκδόσεις Άγρα -2021

Κάνω μια λίστα με τα έργα του Simenon που έχω διαβάσει, σαράκι που μου το κληροδότησε ο Πατριάρχης Φώτιος, έργα που συνδυάζουν μυστήριο, λογική και ψυχολογία. Εδώ έχω κάνει μια προηγούμενη λίστα με τα βιβλία του κι έτσι, όταν ο Π.Φ. μου δανείζει το νέο έργο του Βέλγου συγγραφέα, ξέρω ότι θα περάσω ώρες απόλαυσης μέχρι να το ρουφήξω.

> Ο Ζωρζ Σιμενόν γεννήθηκε στη Λιέγη του Βελγίου στις 13 Φεβρουαρίου 1903. Έπειτα από σπουδές στους Ιησουίτες έγινε, το 1919, μαθητευόμενος ζαχαροπλάστης, έπειτα υπάλληλος βιβλιοπωλείου, και τελικά στα δεκαέξι του χρόνια έγινε δημοσιογράφος στη "Γκαζέτ ντε Λιέζ". Το πρώτο του μυθιστόρημα, που το υπέργραψε με το ψευδύνυμο George Sim, με τίτλο "Στο γεφύρι του Αρς" εκδόθηκε το 1921 και τότε ο Σιμενόν έφυγε απ' τη Λιέγη για το Παρίσι. Παντρεύτηκε το 1923 με τη ζωγράφο Ρεζ ιν Ρανσόν στο Παρίσι, όπου έγραψε ιστορίες και μυθιστορήματα σε σειρές, κάθε λογοτεχνικού είδους. Το 1924 εξέδωσε, με ψευδώνυμο, το πρώτο "λαϊκό" του μυθιστόρημα, "Το μυθιστόρημα μιας δακτυλογράφου". Ως το 1930, δημοσίευσε διηγήματα και μυθιστορήματα σε πολλούς εκδότες. Το 1931, άρχισε τις έρευνές του ο περίφημος ήρωας του, ο επιθεωρητής Μαιγκρέ. Έγραφε τα βιβλία του, ταξίδευε, έστελνε ρεπορτάζ κι άφησε τις εκδόσεις "Φαγιάρ" για να πάει στις εκδόσεις "Γκαλλιμάρ", όπου συνάντησε τον Αντρέ Ζιντ. Στο πόλεμο ήταν υπεύθυνος των Βέλγων προσφύγων στη Λα Ροσέλ και κατοικούσε στη Βανδέα. Το 1945 μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Μετά το διαζύγιό του εγκαταστάθηκε ξανά στην Ευρώπη. Η δημοσίευση των απάντων του (72 τόμοι) άρχισε το 1967. Από το 1972 αποφάσισε να σταματήσει το γράψιμο. Αφοσιώθηκε έκτοτε στις εικοσιδύο "Υπαγορεύσεις" του και κατόπιν συνέταξε τα ογκώδη απομνημονεύματα "Memoires intimes" (1981). Ο Ζωρζ Σιμενόν πέθανε στη Λωζάννη το 1989. Πολλά μυθιστορήματά του έχουν διασκευαστεί για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση.

Ο ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΗΣ Maigret αναλαμβάνει τη διαλεύκανση του φόνου μιας εικοσάχρονης κοπέλας, που αποκαλύπτεται ότι ονομαζόταν Louise Laboine. Φτωχή, υπενοικιάστρια σε ένα σπίτι, με μόνο ένα ρούχο στην κατοχή της, νοικιάζει ένα μπλε φόρεμα, αλλά ελάχιστα άλλα στοιχεία είναι γνωστά. Το μυστήριο ξεδιπλώνεται με μικρές πληροφορίες που προσθέτουν με το σταγονόμετρο νέα δεδομένα.

Η ΕΞΙΧΝΙΑΣΗ του φόνου είναι φυσικά η κινητήριος δύναμη του μυθιστορήματος, που με κάνει να περιμένω το πώς θα εξελιχθεί η ιστορία. Αλλά πάντα θα λέω ότι ο Simenon δεν είναι συγγραφική διάνοια επειδή στήνει καλά το αστυνομικό αίνιγμα, αλλά επειδή επιμελείται όλα τα γύρω γύρω, λες και δεν πρέπει τίποτα να φανεί ξένο ή αφύσικο. Κι εκεί που απογειώνεται είναι ο τρόπος με τον οποίο σκιαγραφεί ψυχολογικά τα δευτερεύοντα άτομα. Π.χ. ο τοπικός επιθεωρητής Lognon μοιάζει συνεχώς να νιώθει αδικημένος, ότι του παίρνουν την υπόθεση ενώ του ανήκει, ότι είναι ένα μικρό γρανάζι που δεν ζητά πολλά αλλά αξίζει περισσότερα. Ή η γηραιά κυρία Cremiere, που νοίκιαζε ένα δωμάτιο στη νεαρή Louise, κυρία που ναι μεν ήθελε τα χρήματα, αλλά όχι να ξεβολεύεται, που επέτρεπε να μαγειρεύουν μέσα στο σπίτι, να πλένουν τα ρούχα τους, να…, μια ιδιότροπη σπιτονοικοκυρά που ήθελε να ξέρει τα πάντα, ψαχούλευε τα πράγματα των δεσποινίδων οι οποίες έμεναν κατά καιρούς σ’ αυτήν, αλλά εδώ δεν μπόρεσε να μάθει τίποτα σπουδαίο. Αυτές οι πινελιές του Βέλγου συγγραφέα είναι καθοριστικές για το κλίμα του έργου, που δείχνουν εκτός των άλλων και τη μεγάλη του στόφα.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ αυτή καθαυτή δεν προβάλλει κάτι περισσότερο από μια καλογραμμένη υπόθεση. Όμως, η ανάγνωση, το τέλος, η εξιχνίαση ενός εγκλήματος δείχνει πώς σκέφτεται ο Maigret, πώς δηλαδή με τα “φαιά κύτταρά του” να κάνουν τις συνάψεις των στοιχείων και να αποκαλύψει ταχυδακτυλουργικά ότι η αστυνομική λογοτεχνία είναι μια σειρά από χαρτιά, που πρέπει κάποιος να τα βάλει στη σωστή σειρά.

Πατριάρχης Φώτιος

Agatha Christie, “Ο άντρας με το καφέ κοστούμι”

ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -5. Ένας φόνος κι ένα ατύχημα παρακινεί τη νεαρή Anne να γίνει ερασιτέχνης detective, να ταξιδέψει έως τη Νότια Αφρική, να αναζητήσει τον ιθύνοντα νου μιας έρευνας για διαμάντια…

Agatha Christie “The Man in the Brown Suit” 1924 “Ο άντρας με το καφέ κοστούμι” μετ. Θ. Δαρβίρη εκδόσεις Ψυχογιός -2020

Αγαπημένη συγγραφέας, που βάζει τα πράγματα σε μια σειρά και δρομολογεί τις εξελίξεις. Έτσι, το μυαλό στην καλοκαιρινή ραστώνη αποκτά νερό για να κυλήσει τις μυλόπετρές του.

> Άγκαθα Κρίστι (1890-1976). Η βασίλισσα του εγκλήματος γεννήθηκε στο Torquay του Ντέβον της Αγγλίας με το όνομα Agatha Mary Clarissa Miller. Ο πατέρας της, Frederick Alvah Miller, ήταν ένας επιτυχημένος αμερικανός χρηματιστής και η μητέρα της, Clarissa Margaret Boehmer, κόρη αξιωματικού του βρετανικού στρατού. To 1914 παντρεύτηκε τον συνταγματάρχη Archibald Christie της βρετανικής βασιλικής αεροπορίας, με τον οποίο απέκτησαν μία κόρη, αλλά ο γάμος τους δεν ήταν ευτυχισμένος και τελικά χώρισαν το 1928. Είχε μεσολαβήσει μια σοβαρή κρίση κατάθλιψης της Άγκαθα, όταν έμαθε ότι ο άντρας της την απατούσε, αλλά και η έκδοση του πρώτου της μυθιστορήματος, "Το μυστήριο στο Στάιλς" ("The Mysterious Affair at Styles"), το 1920. Έγραψε πολυάριθμα αστυνομικά μυθιστορήματα και διηγήματα που μεταφράστηκαν σε όλες σχεδόν τις γλώσσες του κόσμου και υπολογίζεται ότι έχουν πουλήσει περισσότερα από δύο δισεκατομμύρια αντίτυπα. Με το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου δημιούργησε τον Ηρακλή Πουαρό, τον μικρόσωμο, πανέξυπνο ντετέκτιβ. Ο Πουαρό, η Μις Μαρπλ και οι άλλοι ήρωές της έχουν κάνει την εμφάνιση τους σε κινηματογραφικές ταινίες, ραδιοφωνικές εκπομπές, τηλεταινίες και θεατρικά έργα βασισμένα στα βιβλία της. Η Άγκαθα Κρίστι συμμετείχε επίσης σε πολλές αρχαιολογικές αποστολές που διοργάνωσε ο δεύτερος, κατά δεκατέσσερα χρόνια νεώτερός της σύζυγος, ο επιφανής αρχαιολόγος Sir Max Mallowan, στη Μέση Ανατολή. Το 1971 τιμήθηκε με τον τίτλο της Λαίδης του Τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας (Dame Commander of the British Empire, DBE).

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ αυτό της Αγγλίδας συγγραφέως είναι κατασκοπικό. Έτσι τουλάχιστον το ονομάζουν. Στην αρχή βέβαια μοιάζει ένα κανονικό αστυνομικό, αφού έχουμε δύο θανάτους: μία άγνωστη κυρία, ξένη μάλλον, βρίσκεται δολοφονημένη στο άδειο σπίτι του γερουσιαστή Eustace Pedler, ενώ ένας άγνωστος άνδρας πέφτει στις γραμμές του τρένου. Μάρτυρας ήταν η Anne Beddingfeld, μια παρατηρητική νέα, που θέλει να ζήσει την περιπέτεια, κι αναλαμβάνει ερασιτεχνικά και χωρίς να ξέρει ακριβώς πώς, να λύσει το μυστήριο.

ΑΥΤΟ ΠΟΥ θαυμάζω στην Christie είναι η ακρίβεια της αφήγησης που δεν αφήνει τίποτα να μοιάζει ξένο ή άτοπο με την υπόλοιπη ιστορία. Όλα είναι μελετημένα, ώστε να οδηγήσουν ομαλά στο τέλος. Ακόμα και η ηρωίδα της που επιβιβάζεται στο πλοίο “Kilmorden Castle” για το Cape Town, ακολουθώντας τα ίχνη του εγκλήματος, είναι απλή και άπειρη, αλλά καταλαβαίνουμε ότι τα λάθη της είναι αληθοφανή, έστω κι αν σταδιακά καταλαβαίνει και μαθαίνει να βρίσκει τον δρόμο του μυστηρίου.

ΣΤΗΝ ΥΠΟΘΕΣΗ μπλέκονται όλοι όσοι βρίσκονται πάνω στο πλοίο. Δυνάμει είναι ένοχοι για τον φόνο της γυναίκας στο σπίτι του Eustace Pedler: ο ίδιος ο γερουσιαστής, οι γραμματείς του Guy Pagett and Harry Rayburn, ο συνταγματάρχης Race, η χαρωπή Suzanne Blair, ο αιδεσιμότατος Edward Chichester κ.ο.κ. Τελικά αποδεικνύεται ότι κάποια ιθύνουσα αρχή, με το όνομα “Συνταγματάρχης” καθοδηγεί μυστικά τα πάντα με κέντρο τα χαμένα διαμάντια. Η νεαρή Anne μπαίνει ως ερασιτέχνης στο παιχνίδι, φαίνεται ότι θα πέσει ανυποψίαστη στα χέρια του “Συνταγματάρχη” κι αυτός θα την εκβιάσει: όμως το μυαλό της δουλεύει διπλά και εντέλει παγιδεύει τον θύτη της.

ΔΕΝ ΜΟΥ ΑΡΕΣΕ πολύ αυτό το έργο της Christie. Νομίζω ότι το βασικό πρόβλημα στις προσδοκίες μου είναι ότι δεν υπήρχε μια detectivική γραμμή αλλά όλα κινούνταν ρευστά και απροσδιόριστα. Δεν είχαμε υποψίες για έναν ή άλλον αλλά όλοι είναι ύποπτοι, όλοι είναι θύματα αλλά και θύτες, όλοι παίζουν παιχνίδια κι όλοι είναι άλλο απ’ αυτό που δείχνουν. Όλα αυτά θα έπρεπε να με κάνουν να αγαπήσω το έργο, αλλά…

Πατριάρχης Φώτιος

Raymond Chandler, “Ο μεγάλος ύπνος”

ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -4. Κλασικό έργο. Διασκευασμένο και σε ταινία. Σκληρός γαλαξίας, καπνοί και εκβιασμοί. Αλλά και τόσο εμφανή πρόσωπα που αναζητάν την αλήθεια και στηρίζονται σε ένα είδος μπέσας.

Raymond Chandler “The Big Sleep” 1939 “Ο μεγάλος ύπνος” μετ. Φ. Χρυσόπουλος εκδόσεις Κέδρος -2020

 

Αστυνομικό της αμερικάνικης σχολής: είναι η ευκαιρία να δω και την άλλη όψη της λογοτεχνίας, στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, έξω από την Αγγλία και τη Γαλλία, αλλά και την Ελλάδα.

> Ένας από τους σπουδαιότερους συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας, ο Raymond Chandler γεννήθηκε στο Σικάγο το 1888. Ασχολήθηκε με το γράψιμο και δούλεψε σε αρκετές εφημερίδες ως ρεπόρτερ, αρθρογράφος, βιβλιοκριτικός. Το 1912 επέστρεψε στην Αμερική και κατέληξε στο Λος Άντζελες, όπου άρχισε να εργάζεται ως λογιστής. Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου υπηρέτησε στον Καναδικό Στρατό, λαμβάνοντας μέρος σε φονικές μάχες στη Γαλλία, το 1918, μεταξύ Αράς και Κομπρέ, ασχολήθηκε με επιχειρήσεις και έγινε ανώτερο στέλεχος της πετρελαϊκής εταιρίας Dabnay στην Καλιφόρνια. Το 1924 παντρεύτηκε την κατά 18 χρόνια μεγαλύτερή του Cissy Pascal, την οποία γνώρισε ενώ ήταν ήδη παντρεμένη. Εξαιτίας της οικονομικής κρίσης των αρχών της δεκαετίας του '30, χάνει τη δουλειά του και στρέφεται οριστικά στη συγγραφή, στέλνοντας ιστορίες στο περιοδικό "Black Mask" των H.L. Mencken, G.L. Nathan και αργότερα του Joseph Shaw (πρώτη εμφάνιση με τη νουβέλα "Blackmailers Don't Shoot", 1933). Ως το 1938 είχε δημοσιεύσει δεκαέξι ιστορίες και δούλευε το πρώτο του μυθιστόρημα, "The Big Sleep", που κυκλοφόρησε το 1939. Την ίδια επιτυχία με το πρώτο του μυθιστόρημα γνώρισαν και τα άλλα έξι που έγραψε όλα κι όλα: "Farewell, My Lovely" (1940), "The High Window" (1942), "The Lady in the Lake" (1943), "The Little Sister" (1949), "The Long Good-Bye" (1954) και "Playback" (1958). Σε όλα πρωταγωνιστεί ο ντετέκτιβ Φίλιπ Μάρλοου. Το 1950 εξέδωσε 12 από τα διηγήματά του που δεν ανέπτυξε, στη συνέχεια, σε μυθιστορήματα, σε δύο τόμους ("Trouble is My Business", "The Simple Art of Murder" -τα υπόλοιπα οκτώ εκδόθηκαν μετά το θάνατό του, στον τόμο "Killer in the Rain", 1964). Το νήμα της ζωής του κόπηκε από πνευμονία, τον Μάρτιο του 1959, στη Λα Γιόλα της Καλιφόρνια.

ΜΕΤΑ την Agatha Christie πήρε σειρά ο άλλος κλασικός της αστυνομικής λογοτεχνίας. Αμερικάνος. Χωρίς τη λεπτή ατμόσφαιρα της Αγγλίδας ομότεχνής του. Με το σκληρό κλίμα του αμερικάνικου μεσοπολέμου. Με όπλα, ουίσκι, νύχτα. Και φυσικά τον σκληρό detective Philip Marlowe.

Η ΥΠΟΘΕΣΗ που αναλαμβάνει αφορά στον στρατηγό Sternwood, ο οποίος του αναθέτει το έργο να βρει και να διαπραγματευθεί με τον Arthur Geiger. Ο τελευταίος ζητά λεφτά για τα χρέη χαρτοπαιξίας της ανόητης εικοσάχρονης κόρης του στρατηγού Carmen. Και μαζί ένας παλιός εκβιασμός από έναν Joe Brody.  Παράλληλα, η μεγαλύτερη κόρη του Vivian αναζητεί τον άντρα της Rusty Regan, που ξαφνικά εξαφανίστηκε πριν από έναν μήνα. Δυο παράλληλες πορείες που φυσικά θα συγκλίνουν, δυο έρευνες που σε πρώτη φάση θα στρώσουν πάμπολλα πτώματα, σε ένα γαϊτανάκι φόνων.

Η ΠΡΩΤΗ υπόθεση λύνεται σχετικά γρήγορα, αλλά η δεύτερη, που δεν είναι επίσημη, μπερδεύει. Τελικά, όπως ήταν φυσικό, κι αυτή συνδέεται με την πρώτη, αν και η έρευνα οδηγεί στη λύση της με μια ζινγκ-ζανγκ πορεία.

ΤΕΛΙΚΑ τι είναι ο Chandler και το αμερικάνικο αστυνομικό που εκπροσωπεί; Είναι φυσικά ο detective Philip Marlowe: σκληρός, αδίστακτος, ριψοκίνδυνος, ανένδοτος, με τον δικό του κώδικα ηθικής αλλά και δράσης, tough guy που λένε στην Αμερική, που δεν αφήνει κενά στην πανοπλία του, όσο κι αν αυτό δεν τον εμποδίζει να κάνει λάθη. Ζει στον υπόκοσμο, ζει μάλλον μεταξύ ανθρώπων του υποκόσμου, φέρεται και μιλά ανάλογα, δεν κωλώνει εύκολα, δεν σκέφτεται όμως και εμφανώς τόσο πολύ όσο π.χ. ο Πουαρό. Είναι άνθρωπος της δράσης παρά της σκέψης, όσο κι αν δεν παύει να υπολογίζει υπόρρητα όσα θα κάνει. Με ένα ένστικτο μάλλον παρά με μια ευθύγραμμη πορεία στη λογική του.

ΟΛΟΙ οι ήρωες του Chandler είναι σκληροί. Οι άντρες με όπλα, καπνούς, καμπαρντίνες, ποτά, απότομα λόγια, ντόμπρες σκέψεις, σκληρή συμπεριφορά, μπέσα, αν και πολλοί δείχνουν ύπουλοι. Οι γυναίκες femme fatale, ωραίες, μοιραίες, γατούλες ή αδίστακτες, με τζόγο στα χαρτιά, στο καζίνο ή στον έρωτα, υποχθόνιες, υποκρίτριες…

Ο ΚΟΣΜΟΣ του Αμερικάνου συγγραφέα είναι αδυσώπητος. Γι’ αυτό και η υπόθεση δεν ακολουθεί μια σημείο προς σημείο πορεία. Αντίθετα, το παιχνίδι της μπλόφας παίζεται με ξεκάθαρους όρους, τα πολλά σκόρπια δεδομένα καθορίζουν και τη σύνδεσή τους, πιο πολύ μέσω του κλίματος, της υπόγειας ψυχολογίας των προσώπων, της νυχτερινής ατμόσφαιρας παρά των συλλογισμών. Μοιάζει πιο πολύ κινηματογραφικής σύλληψης και γι’ αυτό έχει διασκευαστεί σε ταινία, όχι μόνο αυτό το μυθιστόρημα αλλά και όλο το σύμπαν του Chandler με μεσοπόλεμο, ποτοαπαγόρευση και παιχνίδια υποκόσμου.

ΤΕΛΙΚΑ, μου φάνηκε πολύ σκληρός ο κόσμος αυτός. Δεν ξέρω αν αυτό οφείλεται στο ότι είμαι γυναίκα και όλο αυτό το κλίμα με αφήνει απέξω.

Πατριάρχης Φώτιος

Georges Simenon, “Γράμμα στον δικαστή μου”

ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -3. Ένας γιατρός δολοφονεί την ερωμένη του, δικάζεται και καταδικάζεται, αλλά νιώθει την ανάγκη να εξηγήσει πιο αναλυτικά απ’ τη μια το εμπρόθετο της πράξης του κι απ’ την άλλη τις ψυχικές τεκτονικές πλάκες που τον έκαναν να φτάσει σ’ αυτόν τον “αναίτιο” φόνο.

Georges Simenon “Lettre à mon juge” 1947 “Γράμμα στον δικαστή μου” εκδόσεις Άγρα -2021

Ο Πατριάρχης Φώτιος μάς μύησε στη λατρεία του Simenon με τα αστυνομικά του έργα. Κακώς αγάπησε πιο πολύ αυτά, αφού η πραγματική μαεστρία του Βέλγου συγγραφέα είναι τα ψυχολογικά του μυθιστορήματα, όπου το έγκλημα πηγάζει από το βάθος της ανθρώπινη ψυχής.

> Ο Ζωρζ Σιμενόν γεννήθηκε στη Λιέγη του Βελγίου στις 13 Φεβρουαρίου 1903. Έπειτα από σπουδές στους Ιησουίτες έγινε, το 1919, μαθητευόμενος ζαχαροπλάστης, έπειτα υπάλληλος βιβλιοπωλείου, και τελικά στα δεκαέξι του χρόνια έγινε δημοσιογράφος στη "Γκαζέτ ντε Λιέζ". Το πρώτο του μυθιστόρημα, που το υπέργραψε με το ψευδύνυμο George Sim, με τίτλο "Στο γεφύρι του Αρς" εκδόθηκε το 1921 και τότε ο Σιμενόν έφυγε απ' τη Λιέγη για το Παρίσι. Παντρεύτηκε το 1923 με τη ζωγράφο Ρεζ ιν Ρανσόν στο Παρίσι, όπου έγραψε ιστορίες και μυθιστορήματα σε σειρές, κάθε λογοτεχνικού είδους. Το 1924 εξέδωσε, με ψευδώνυμο, το πρώτο "λαϊκό" του μυθιστόρημα, "Το μυθιστόρημα μιας δακτυλογράφου". Ως το 1930, δημοσίευσε διηγήματα και μυθιστορήματα σε πολλούς εκδότες. Το 1931, άρχισε τις έρευνές του ο περίφημος ήρωας του, ο επιθεωρητής Μαιγκρέ. Έγραφε τα βιβλία του, ταξίδευε, έστελνε ρεπορτάζ κι άφησε τις εκδόσεις "Φαγιάρ" για να πάει στις εκδόσεις "Γκαλλιμάρ", όπου συνάντησε τον Αντρέ Ζιντ. Στο πόλεμο ήταν υπεύθυνος των Βέλγων προσφύγων στη Λα Ροσέλ και κατοικούσε στη Βανδέα. Το 1945 μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Μετά το διαζύγιό του εγκαταστάθηκε ξανά στην Ευρώπη. Η δημοσίευση των απάντων του (72 τόμοι) άρχισε το 1967. Από το 1972 αποφάσισε να σταματήσει το γράψιμο. Αφοσιώθηκε έκτοτε στις εικοσιδύο "Υπαγορεύσεις" του και κατόπιν συνέταξε τα ογκώδη απομνημονεύματα "Memoires intimes" (1981). Ο Ζωρζ Σιμενόν πέθανε στη Λωζάννη το 1989. Πολλά μυθιστορήματά του έχουν διασκευαστεί για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση.

Ο ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΜΕΝΟΣ δολοφόνος Charles Alavoine γράφει στον δικαστή του, όχι για να αλαφρύνει τη θέση του αλλά για να δείξει ότι τη δολοφονία την έκανε συνειδητά. Γιατρός ο ίδιος στο La Roche-sur-Yon παντρεύεται, αλλά η πρώτη του γυναίκα πεθαίνει, αφήνοντάς του δυο παιδιά, που αναλαμβάνει να μεγαλώσει η δεύτερη γυναίκα του Armande. Γρήγορα καταλαβαίνουμε ότι δεν είναι αυτή το θύμα, αφού εμφανίστηκε στο δικαστήριο. Επομένως, η σκέψη μας μεταφέρεται στην ερωμένη του Martine Englebert, η οποία απέσπασε για πρώτη φορά την πραγματική του αγάπη.

Ο ΙΔΙΟΣ ο αποστολέας του γράμματος ξεδιπλώνει πλήρως τη ζωή αλλά κυρίως τη σκέψη και την ψυχολογία του, μέχρι να φτάσει στο έγκλημα. Συμβατικός σε πολλά δεν χάνει ευκαιρία για σεξουαλικές σχέσεις, ελευθερίας ή απιστίας, με αποκορύφωμα τη Martine, την οποία έβαλε στο ιατρείο του ως γραμματέα κι έπειτα έφυγε μαζί της από το σπίτι του. Κάποια στιγμή όμως αυτή η σφοδρή αγάπη μετατρέπεται σε χειροδικία, μετατροπή που δεν εξηγείται λογικά αλλά ως αποτέλεσμα συναισθηματικών εντάσεων. Ο Simenon πείθει συνεχώς ότι όσα λέγονται είναι μια βαθιά τομή του Alavoine, όσο κι αν καταλαβαίνουμε συχνά ότι παρουσιάζει τα πράγματα από την υποκειμενική του σκοπιά, μερικές φορές ωραιοποιημένα, δικαιολογημένα, ψυχοαναγκαστικά σωστά…

 

ΕΙΝΑΙ η ζήλια;

Η αίσθηση της ιδιοκτησίας που δεν μπορεί να είναι αιώνια;

 Είναι η διαταραχή που επέφερε η ερωμένη στην πρότερη ζωή;

Είναι βαθιά απωθημένα που εξωτερικεύτηκαν;

 

ΣΚΕΦΤΟΜΟΥΝ καθώς διάβαζα το βιβλίο ότι ο αφηγητής κρύβει και αποκαλύπτει έμμεσα πολλά. Κρύβει μέσω της ωραιοποίησης και της αναξιοπιστίας της υποκειμενικότητάς του τις αλήθειες που έβλεπαν οι άλλοι, η μάνα του ή η γυναίκα του, ενώ αυτός τις υποτιμά και μεταφέρει το βάρος της σκέψης του στη συναισθηματική του πίεση. Παράλληλα, αποκαλύπτει όχι μόνο το εμπρόθετο της πράξης του, αλλά και πίσω από τα λόγια πόσο γυναικάς, πόσο ιδιοτελής, πόσο αναίσθητος για τις κόρες του ήταν. Από την άλλη, αναδεικνύεται η δική του πίεση σε έναν γάμο που του “επιβλήθηκε” όχι από αγάπη, πίεση που τον οδήγησε (δικαιολογημένα) στην απιστία, προκειμένου να καλυφθεί συναισθηματικά.

Πατριάρχης Φώτιος

 

Agatha Christie, “Γάτα ανάμεσα στα περιστέρια” (ή «Στον αστερισμό της Παρθένου»)

ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -2. Ένα παρθεναγωγείο, άρα πάλι ένας κλειστός χώρος, όπου γίνονται τρεις δολοφονίες και μια απαγωγή. Ωστόσο οι ύποπτοι μπορεί να επεκταθούν κι έξω από αυτό, στο ισλαμικό ας πούμε Ραμάτ. Τελικά, όλα ξεκαθαρίζουν μέσα στο σχολείο.

Agatha Christie “Cat Among the Pigeons” 1959 “Γάτα ανάμεσα στα περιστέρια” μετ. Μ-Ρ. Τραϊκόγλου εκδόσεις Ψυχογιός -2021

 

Προ καιρού είχα γεμίσει τα κενά της καραντίνας με αστυνομικά της πηγής, δηλαδή της Agatha Christie. Δεν το μετάνιωσα κι είπα και το καλοκαίρι να ξαναβουτήξω στα νερά της.

 

> Άγκαθα Κρίστι (1890-1976). Η βασίλισσα του εγκλήματος γεννήθηκε στο Torquay του Ντέβον της Αγγλίας με το όνομα Agatha Mary Clarissa Miller. Ο πατέρας της, Frederick Alvah Miller, ήταν ένας επιτυχημένος αμερικανός χρηματιστής και η μητέρα της, Clarissa Margaret Boehmer, κόρη αξιωματικού του βρετανικού στρατού. To 1914 παντρεύτηκε τον συνταγματάρχη Archibald Christie της βρετανικής βασιλικής αεροπορίας, με τον οποίο απέκτησαν μία κόρη, αλλά ο γάμος τους δεν ήταν ευτυχισμένος και τελικά χώρισαν το 1928. Είχε μεσολαβήσει μια σοβαρή κρίση κατάθλιψης της Άγκαθα, όταν έμαθε ότι ο άντρας της την απατούσε, αλλά και η έκδοση του πρώτου της μυθιστορήματος, "Το μυστήριο στο Στάιλς" ("The Mysterious Affair at Styles"), το 1920. Έγραψε πολυάριθμα αστυνομικά μυθιστορήματα και διηγήματα που μεταφράστηκαν σε όλες σχεδόν τις γλώσσες του κόσμου και υπολογίζεται ότι έχουν πουλήσει περισσότερα από δύο δισεκατομμύρια αντίτυπα. Με το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου δημιούργησε τον Ηρακλή Πουαρό, τον μικρόσωμο, πανέξυπνο ντετέκτιβ. Ο Πουαρό, η Μις Μαρπλ και οι άλλοι ήρωές της έχουν κάνει την εμφάνιση τους σε κινηματογραφικές ταινίες, ραδιοφωνικές εκπομπές, τηλεταινίες και θεατρικά έργα βασισμένα στα βιβλία της. Η Άγκαθα Κρίστι συμμετείχε επίσης σε πολλές αρχαιολογικές αποστολές που διοργάνωσε ο δεύτερος, κατά δεκατέσσερα χρόνια νεώτερός της σύζυγος, ο επιφανής αρχαιολόγος Sir Max Mallowan, στη Μέση Ανατολή. Το 1971 τιμήθηκε με τον τίτλο της Λαίδης του Τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας (Dame Commander of the British Empire, DBE).

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ αυτό της Αγγλίδας συγγραφέως διαφέρει από τα άλλα. Και γι’ αυτό ξενίζει. Απ’ τη μία, ο πρίγκιπας Αλί Γιουσούφ, επειδή κινδυνεύει από τους επαναστάτες στο αραβικό κρατίδιό Ramat, παραδίδει κοσμήματα αμυθήτου αξίας στον πιλότο του, ο οποίος βρίσκει τρόπο να τα φυγαδεύσει στο εξωτερικό, πριν πεθάνουν κι οι δυο σε αεροπορικό ατύχημα (ή σαμποτάζ). Απ’ την άλλη, το φημισμένο σχολείο θηλέων Meadowbank συγκλονίζεται από τον φόνο δύο καθηγητριών, πρώτα της γυμνάστριας Grace Springer και, λίγες μέρες μετά, της υπεύθυνης Eleanor Vansittart. Κι οι δύο δολοφονούνται στο Αθλητικό Περίπτερο του σχολείου…

ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ, για μεγάλο διάστημα, παρακολουθεί τις σκέψεις και τις σχέσεις των καθηγητριών, ειδικά όσο η διευθύντρια και ψυχή του σχολείου Honoria Bulstrode είναι σε σκέψη σε ποια να παραδώσει τα ηνία όταν θα συνταξιοδοτηθεί. Ο πρώτος φόνος δεν συγκλονίζει την αταραξία του σχολείου, αλλά ο δεύτερος είναι πιο ισχυρό σοκ. Παρόλο που ο επιθεωρητής Kelsey διεξάγει έρευνες, η ατμόσφαιρα του έργου δεν θυμίζει πολύ τα υπόλοιπα αστυνομικά της Agatha Christie. Υποψιαζόμαστε πώς ο δολοφόνος αναζητά στο παρθεναγωγείο τα κοσμήματα, αλλά χωρίς τον Ηρακλή Πουαρό, που εντέλει θα κληθεί να δράσει, όλα φαίνονται να σκιαγραφούν το κλίμα του σχολείου, των κοριτσιών της υψηλής κοινωνίας, των καθηγητριών που έχουν τις προσωπικές τους φιλοδοξίες κ.ο.κ.

ΑΠΟ ΕΝΑ σημείο και μετά οι ενδείξεις αρχίζουν να δένουν, το πολιτικό σκηνικό να συνδέεται με το αστυνομικό, η κατασκοπία με το περιβάλλον στο σχολείο. Όταν πειθόμαστε ότι ο δολοφόνος είναι κάποιος μέσα από το προσωπικό (και λιγότερο πιθανόν από τις μαθήτριες), τότε μπορούμε να συγκλίνουμε τη σκέψη μας στο πεδίο του Meadowbank και να παρακολουθήσουμε πιο ευθύβολα τον Πουαρό επί το έργο.

ΘΕΩΡΩ ότι δεν ήταν απ’ τα καλά έργα της Αγγλίδας συγγραφέως, όχι επειδή είχε ατέλειες και κενά, αλλά επειδή δεν οργανώθηκε εξ αρχής σε μια σειρά, σε μια αλυσίδα σκέψεων, αλλά η λογοτέχνιδα δοκίμασε σκόρπια σημεία που κατάφερε τελικά να τα οδηγήσει σε ένα πειστικό τέλος. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν το ευχαριστήθηκα σε μια σειρά Αγκαθακριστικών αναγνώσεων.

Πατριάρχης Φώτιος