“ΑΣΚΗΤΙΚΗ” του Νίκου Καζαντζάκη

“Δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβούμαι τίποτα, λυτρώθηκα από το νου κι από την καρδιά, ανέβηκα πιο πάνω, είμαι λεύτερος” – “Ν΄ αγαπάς την ευθύνη. Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δε σωθεί, εγώ φταίω.” 

 

 

Γλυκό κουταλιού περγαμόντο:

Νίκος Καζαντζάκης

“Ασκητική. Salvatores Dei”

1929 

            Πριν γράψει τα μυθιστορήματά-του, για τα οποία καθιερώθηκε, πριν γράψει καν την “Οδύσεια”, την οποία θεωρούσε κορυφαίο έργο-του, ο Καζαντζάκης ήταν φιλόσοφος και ως φιλόσοφος ξεχύθηκε στο χαρτί για να καταγράψει τον ωκεανό της σκέψης-του. Η “Ασκητική” είναι το δοκίμιο που αποτυπώνει τα πιστεύω-του πριν τα κάνει λογοτεχνία. Είναι το μανιφέστο των ιδεολογιών-του που τις συγκέρασε σε μια (;) καζαντζακική κοσμοθεωρία.

            Ο Καζαντζάκης ξεκινά μηδενιστικά· τίποτα δεν υπάρχει εκτός από τη ζωή, ούτε πριν ούτε μετά, δεν υπάρχει άλλη πραγματικότητα. Και συνεχίζει βιταλιστικά· άλλοι λένε πως στόχος είναι ο θάνατος κι άλλοι πως στόχος είναι η ίδια η ζωή και η δημιουργία, που θα φέρουν την αθανασία. Πιστεύει απόλυτα πως ο άνθρωπος θα μείνει αθάνατος αν αφήσει έργο ικανό να του δώσει την υστεροφημία. Στηριγμένος στο Όραμα ο άνθρωπος μπορεί να ξεπεράσει το ζωικό-του μέρος και να ανέβει σταδιακά στην ανθρώπινή-του φύση και έπειτα στη θεϊκή-του υπόσταση.

            Ο Κρητικός στοχαστής συνεχίζει σολιψιστικά· τίποτα δεν υπάρχει παρά μόνο ό,τι δημιουργεί ο νους. Είναι μια ακραία ιδεαλιστική θέση, όπου μόνο το Πνεύμα είναι η κινητήριος δύναμη του κόσμου, μόνο ο ανθρώπινος νους μπορεί να χτίζει ή να γκρεμίζει την πραγματικότητα. Μόνο ο νους μπορεί να οικοδομήσει την άβυσσο, να γίνει δημιουργός-θεός και να πανωσηκώσει πολιτείες, αξίες, ιδεολογίες, δρόμους… Μόνο ο νους μπορεί να τακτο-ποιήσει την αταξία, να οργανώσει το χάος, να ζωγραφίσει το κενό.

            Τα ηθικά καθήκοντα του ανθρώπου ξεκινούν πρώτα απέναντι στον εαυτό-του: καταρχάς, αυτοπειθαρχία ώστε ο νους να μπορέσει να ελέγξει τις δυνάμεις-του και να επιβάλει τη θέλησή-του στην ύλη. Το δεύτερο χρέος ξεκινά από την επιταγή ο νους να αφήσει την καρδιά να δει πέρα από τα φαινόμενα και να φτάσει στην Ουσία. Έτσι, ενώ ο Καζαντζάκης φαντάζει μερικές φορές υλιστής, που πιστεύει στις αισθήσεις και στη σάρκα, συνάμα είναι και ιδεαλιστής που πιστεύει στο επέκεινα, όχι αναγκαστικά με τη θρησκευτική αναμονή αλλά με μια μεταφυσική ρίζα που δεν σταματά στον ορατό κόσμο. Το τρίτο χρέος οδηγεί τον άνθρωπο να νικήσει την ελπίδα, για να μην δένεται με την προσμονή για κάτι καλύτερο κι απογοητεύεται. Έτσι, ο άνθρωπος θα αποδεσμευτεί από τη νομοτέλεια και θα χαίρεται κάθε στιγμή αυτή καθεαυτή. Κι έτσι πάλι ο Καζαντζάκης ξαναγυρίζει στον αγαπημένο-του μηδενισμό.

            Το μεγάλο αίτημα είναι ο καθένας να αναλάβει την ευθύνη που του αναλογεί για να σώσει τον κόσμο. Μια φωνή μέσα-του, η συνείδηση, να μην τον αφήνει να βολευτεί, να επαναπαυτεί, να μουλιάσει στο νερό της συνήθειας, αλλά να ζωστεί τ’ άρματα και να πάρει την ανηφόρα, δηλαδή τον δύσκολο δρόμο που θα τον κάνει αγωνιστή. Ευθύνη και αγώνας. Ο αγώνας όμως δεν είναι προσωπικός. Εκφράζει τους προγόνους, την παράδοση, την ιστορία, κάνει τον άνθρωπο όργανο μιας αρραγούς συνέχειας, που τον οπλίζει ως αντιπρόσωπό-της στη γενιά-του και σκυταλοδρόμο προς τα εμπρός. Ο Καζαντζάκης εκφράζει και εδώ τις νιτσεϊκές-του ιδέες, που μιλάνε για υπεράνθρωπο, που μιλάνε για μάχη και όχι για αγάπη, που ετοίμασαν εν μέρει το έδαφος για ακρότητες στην ιστορία της ανθρωπότητας, αλλά έσπασαν και τα δεσμά-της. Η ράτσα, η ανθρωπότητα, ολόκληρο το σύμπαν περιμένει τον ανηφορικό αγώνα, για να σώσει ο άνθρωπος την ψυχή-του αλλά και την πλάση ολάκερη.

            Η Ασκητική είναι κατά δήλωση του υπότιτλου ένα είδος Διαθήκης με τον Θεό. Ο Καζαντζάκης πιστεύει σε μια φιλοσοφική σύλληψη του Θεού, αλλά προβαίνει γρήγορα σε μια διάψευση αυτής της εντύπωσης, αφού ο Θεός-του είναι πράξη, είναι ένας αδύναμος και καθόλου σοφός Θεός, που χρειάζεται τον άνθρωπο για να δυναμώσει και να σωθεί. Ο Θεός του Κρητικού στοχαστή είναι η Ελευθερία, που αφήνει πίσω-της ό,τι την εμποδίζει να ανέβει. Αφήνει πίσω-της ό,τι συμβιβάζει τον άνθρωπο και τον κρατά δέσμιο στη συνήθεια, στην επανάπαυση, στο βόλεμα, στην παθητικότητα…

            Το μανιφέστο κλείνει με το καζαντζακικό “Πιστεύω”, γεγονός που με κάνει να νομίζω έτι περισσότερο πως πρόκειται για μια Ασκητική Διαθήκη, μια τρίτη Διαθήκη μετά την Παλαιά και την Καινή.

 

[Το φωτογραφικό υλικό αντλήθηκε από: coffee-art.com, newagealternativebeliefsnumerology.blogspot.com, syndicatednewsservices.com, fourmonthswithouttacobell.umwblogs.org, www.madeincreta.gr και boryanabooks.com]

Καλό μήνα

και καλή λευτεριά

Πατριάρχης Φώτιος