Τηλέμαχος Μουδατσάκις, “Τάναϊς. Το πλοίο του πικρού χωρισμού”

Κρήτη και Κατοχή -1. Επέτειος του 1940 σε λίγες μέρες κι ένα έργο για την περίοδο εκείνη. Ένα πλοίο με αιχμαλώτους Έλληνες βυθίζεται μέσα στην Κατοχή. Σώζονται λίγοι, μεταφέρονται στο Auschwitz, επιστρέφουν και απονέμουν δικαιοσύνη.

 

Τηλέμαχος Μουδατσάκις “Τάναϊς. Το πλοίο του πικρού χωρισμού” εκδόσεις Καστανιώτη -2021

Τα “Άμφια εταίρας”, παλιά γνωριμία του 2008. Λίγες αναμνήσεις, αλλά ικανές να οδηγήσουν σε μια επανασύνδεση. Το νέο βιβλίο του Μουδατσάκι είναι πολυσέλιδο και υπόσχεται ιστορικές αναβιώσεις.

> Ο Τηλέμαχος Μουδατσάκις κατάγεται από το Ηράκλειο, είναι συγγραφέας και σκηνοθέτης με διεθνή παρουσία και καθηγητής Πρακτικής και Θεωρίας του Θεάτρου στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Ιδρυτής του Θεάτρου των ViVi, έχει ανεβάσει σε δικές του μεταφράσεις έργα από τον κύκλο του ευρωπαϊκού θεάτρου με επιμονή στους αρχαίους ποιητές Αισχύλο (Πέρσες), Σοφοκλή (Οιδίπους Τύραννος), Ευριπίδη (Ορέστης, Ιππόλυτος, Άλκηστις) και Αριστοφάνη (Ειρήνη). Η διεθνής κριτική εξαίρει τη μέθοδο-σχολή του, που στοχεύει στην αφομοίωση του τραγικού ως σωματικού πόνου και την έκφρασή του μέσα από ιδεο-γραμματικά σύνολα. Αντίστοιχη πλεύση-αρχή ακολουθεί και στο μυθιστόρημα, όπου το σώμα του ήρωα δρα για να απεμπλακεί από τα δεσμά μιας αναπόδραστης μοίρας, δημιουργώντας έναν μικρόκοσμο αμείλικτα ερωτικό.

ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ είναι ιστορικό. Το πλοίο “Τάναϊς” επιστρατεύτηκε από τους Γερμανούς ώστε να μεταφέρει από την Κρήτη Έλληνες Εβραίους, Κρητικοί που είχαν ενταχθεί στην Αντίσταση και Ιταλούς, που μετά τη φυγή της Ιταλίας από τον γερμανοϊταλικό άξονα θεωρούνταν πλέον επικίνδυνοι. Όλοι αυτοί θα μεταφέρονταν στον Πειραιά και μετά η μοίρα τους θα τους οδηγούσε στο Άουσβιτς. Όμως το πλοίο βυθίστηκε από τορπίλη, είτε επειδή το αγγλικό ναυτικό το τορπίλισε είτε επειδή οι ίδιοι οι Γερμανοί θέλησαν έτσι να θανατώσουν τους κρατούμενους. Ο συγγραφέας προκρίνει τη λύση της αγγλικής ανατίναξης, αν και το σχέδιο των Γερμανών ήταν να το βυθίσουν μόνοι τους, σχέδιο που αναβλήθηκε.

Ο ΜΟΥΔΑΤΣΑΚΙΣ πιάνει τα γεγονότα και τους δίνει πρόσωπο. Ή μάλλον πρόσωπα. Κρατούμενοι, αντιστασιακοί, Κρητικοί κάτοικοι που βοήθησαν στην καθυστέρηση του πλοίου, ποικίλοι χαρακτήρες που ενσαρκώνουν την Ιστορία. Βασικοί ήρωες είναι ο Μάξιμος Σκουλάς, Κρητικός αντιστασιακός, που αγαπούσε την Εβραία Μαζάλ, ο επίσης Εβραίος Μωής, ο Ιμάνουελ Φίχτε, ο Θοδ Κανάκης, οι Ιταλοί Mickele και Gaetano. Η βύθιση του πλοίου διασώζει μερικούς απ’ αυτούς, “τύχη” που τους οδηγεί στο Auschwitz.

ΣΤΗΝ ΟΥΣΙΑ το μυθιστόρημα του Μουδατσάκι ακροβατεί και γειτνιάζει με το χρονικό. Ή ίσως με τη nonfiction λογοτεχνία, αν τα πρόσωπα ήταν ή είναι υπαρκτά. Αλλιώς ο συγγραφέας μελετά σχεδόν με ιστορική ματιά τα γεγονότα και μέσα τους φυτεύει τους μυθοπλαστικούς χαρακτήρες του, ώστε το κείμενό του να αποκτήσει μυθιστορηματική διάσταση. Ιστορικό μυθιστόρημα λοιπόν; Ας μην μας ενδιαφέρει τόσο. Αρκεί που συλλαμβάνουμε το ιστορικό πλαίσιο, ακριβές και μεθοδικά αναπτυγμένο, και τη μυθιστορηματική πορεία των προσώπων, όσο κι αν δεν διαπλάθοντας ανάγλυφα, παρά μόνο σαν όργανα της ιστορικής μοίρας.

ΚΑΙ ΜΕΤΑ, απ’ το δεύτερο κεφάλαιο κι εξής, οι ήρωες που σώθηκαν βρίσκονται στο Άουσβιτς, τα πρόσωπα πολλαπλασιάζονται, οι εξελίξεις τρέχουν ανεξέλεγκτες, οι συμπτώσεις κι οι συγκλίσεις Ελλήνων και Γερμανών αυξάνονται ραγδαία. Ο Θοδ Κανάκης αναζητά τον Γερμανό πατέρα του, βρίσκει μια ετεροθαλή αδελφή του, τα πρόσωπα σαν κομήτες τρέχουν ασταμάτητα σε τροχιές που δεν μπορεί να τις παρακολουθήσει ο αναγνώστης. Το πλοίο Τάναϊς ξεχνιέται για καιρό, αφού κυριαρχεί το στρατόπεδο και το τέλος του πολέμου, η μετά τον πόλεμο ζωή απασχολεί στην πορεία του καθενός…

ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ γέρνει πότε από εδώ και πότε από εκεί. Στην αρχή υιοθετούμε τη μορφή του χρονικού και βολευόμαστε ως αναγνώστες με τη χροιά του. Έπειτα οι ήρωες παίρνουν αυτόνομο χαρακτήρα, ζουν την ιστορία αλλά δεν την κουβαλάνε σαν ξερή γνώση· το πρόβλημα βέβαια είναι ότι οι ίδιοι δεν αποκτούν μυθιστορηματική διάσταση, αφού είναι διάττοντες αστέρες, φωτεινές υπάρξεις που χάνονται γρήγορα σε ένα αγχωτικό τρεχαλητό. Στο τέλος διασώζονται και εκδικούνται. Πολλά πρόσωπα, πολλές αλυσίδες δράσης, πολλές συμπτώσεις, δεν αφήνουν το κείμενο να ανασάνει και να εστιάσει σε μια μονή ή έστω διπλή πορεία. Μένει φυγόκεντρο και εντροπικό.

Πάπισσα Ιωάννα