Monday, November 01, 2010

ΤΟ ΦΡΑΓΜΑ του Σπύρου Πλασκοβίτη

Κλασικό έργο είναι αυτό που διαβάζεται από τις μετέπειτα γενιές και λειτουργεί διαχρονικά ως προβληματισμός στις αλλαγές που συμβαίνουν στον κόσμο. Στην ουσία δηλαδή “προβλέπει” τις αλλαγές στην κοινωνία και δρα ως απάντηση στα συνεχώς επανερχόμενα προβλήματα του ανθρώπου.
Την 1η κάθε μηνός πλέον, εκτός από αφιερώματα σε ζώντες έλληνες συγγραφείς, θα βρίσκετε εναλλακτικά ένα κλασικό έργο, το οποίο κάτι έχει να πει και στις μέρες-μας.

Μιλφέιγ:
Σπύρος Πλασκοβίτης
«Το φράγμα»
εκδόσεις Εστία
1960
(από εκεί και πέρα στις εκδόσεις Γαλαξίας και τώρα στις εκδόσεις Κέδρος)

            Ξεκινώ αυτή τη σειρά παρουσίασης κλασικών ελληνικών κειμένων με ένα έργο που δεν ακούγεται τόσο πολύ πλέον και ίσως αυτό είναι μια αφορμή για να το ξαναπιάσω στα χέρια-μου και να το παρουσιάσω, ώστε να διαβαστεί σαν μια αλληγορία του σήμερα.
            Στην κομβική δεκαετία του ’60, όπου στην Ελλάδα εγκαθιδρύεται με ορμή ο μοντερνισμός, στην πεζογραφία πλείστοι συγγραφείς αναδεικνύονται και ανανεώνουν το μυθιστόρημα ανάγοντάς το σε ναυαρχίδα της λογοτεχνίας-μας, αφού αυτό ανοίγεται στο ευρύ κοινό. Ο Πλασκοβίτης (1917- 2000), ενώ ξεκίνησε τη συγγραφική και εκδοτική-του δράση πριν από τον πόλεμο, εκδίδει το πρώτο αυτοτελές βιβλίο-του το 1952 με συλλογές διηγημάτων και νουβέλες, ενώ σε όλη-του τη ζωή κυκλοφόρησε μόλις δύο μυθιστορήματα, «Το φράγμα» και την «Πόλη» (1979).
          Το μυθιστόρημα αποτέλεσε για μένα, όταν το πρωτοδιάβασα, ένα ανεπανάληπτα συμβολικό βιβλίο, με το φράγμα να συμβολίζει όλο το σαθρό σύστημα μιας παρηκμασμένης κοινωνίας, και γι’ αυτό γίνεται ίσως και πάλι επίκαιρο. Η υπόθεση αφορά την πόλη Γκρίζα, η οποία έχει φτιαχτεί στον χώρο όπου παλαιότερα έρρεε ο ποταμός της περιοχής, ενώ τώρα ένα τεράστιο φράγμα συγκρατεί τα νερά-του, καθιστώντας την κοιλάδα που ήταν πίσω-του ένα μεγάλο πεδίο με γόνιμα χωράφια. Μερικές υποψίες για ρήγμα στο κάτω μέρος του φράγματος ωθεί την κυβέρνηση να στείλει έναν μηχανικό (τον οποίο στην ομώνυμη ταινία -1982- έπαιζε ο Νίκος Κούρκουλος) για να ελέγξει τη σταθερότητα της κατασκευής Αυτός έρχεται αντιμέτωπος με τη βολεμένη ζωή των κατοίκων, που έχουν φτιάξει τη ζωούλα-τους στηριγμένοι στο φράγμα και στην προστασία-του. Η αμφιβολία που βασανίζει και τον ίδιο τον μηχανικό τον οδηγεί εντέλει σε μια απρόσμενη πρόταση: ανάμεσα στο να παραμείνει το φράγμα ως έχει και στο να γκρεμιστεί, επειδή είναι σαθρό, ο μηχανικός προτείνει να το καταστρέψουν οι ίδιοι οι υπεύθυνοι!
         Μέσα στο έργο κάθε λεπτομέρεια της καθημερινής ζωής προεκτείνεται και προβάλλεται στο δίλημμα “είναι ή δεν είναι το φράγμα φθαρμένο;”, αλλά ταυτόχρονα και στη σαθρότητα της ίδιας της κοινωνίας που έχει επαναπαυτεί στη βολεμένη-της συνείδηση, ενώ στην ουσία η φθορά έχει διαβρώσει από μέσα την ίδια την πόλη και τους κατοίκους-της. Το τέλος, δυναμικό και ριζοσπαστικό, δεν μένει στον έναν ή στον άλλο πόλο του διλήμματος, αλλά προτείνει μια ριζική αλλαγή ζωής, όσο ακόμα η κατάσταση ελέγχεται από τον ίδιο τον άνθρωπο.
         Το ύφος είναι λιτό και απέριττο, όπως η εποχή όριζε, ενώ θα μπορούσε να είναι πιο τραγικό και δραματικό. Η υπόθεση δεν τρέχει αλλά στατική εμμένει στις μικροϊστορίες των κατοίκων και μαζί δυναμική φέρνει τον αναγνώστη στο αναπάντεχο τέλος. Η περιέργεια βάζει το χέρι-της, αλλά η έκπληξη κάνει όλο το κείμενο να ανατιναχθεί μαζί με τις βεβαιότητές-μας.
          Διαβάζουμε το «Φράγμα» και με τη σημερινή ματιά: όλη αυτή η άνετη ζωή, όλη αυτή η πλούσια διαβίωση που ζούσαν οι Νεοέλληνες από την πλουτοθηρική δεκαετία του ’80 και μετά, όλη αυτή η καλοπέραση και ο ευδαιμονισμός ήταν στηριγμένα σε σαθρά θεμέλια. Το φράγμα της δήθεν οικονομικής ανόδου, του άφθονου χρήματος της αγοράς μαζί με τις δαψιλές παλαιότερα επιδοτήσεις της ΕΕ, της έξυπνης λογιστικής και της εισόδου στο ευρώ δεν μπορούν να ανακόψουν την οικονομική ύφεση που μας βρήκε. Κι επειδή η κρίση δεν είναι πρώτιστα δημοσιονομική, αλλά ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ και βαθύτατα η θ ι κ ή και κοινωνική, βασισμένη στον ατομικισμό-μας, στην ευνοιοκρατία που διόριζε πλουσιοπάροχα τους νυν ημετέρους και έπειτα τους ημέτερους των άλλων, στην ελληνική προχειρότητα, στην προσωπική ευθύνη για τις συναλλαγές με το δημόσιο και την κουτοπόνηρη απατεωνιά, τη φούσκα των πιστωτικών καρτών και της ευτυχίας με καταναλωτικά δάνεια, το Φράγμα πρέπει να το ρίξουμε μόνοι-μας…
Καλό μήνα
Πατριάρχης Φώτιος

13 comments:

ναυτίλος said...

Αγαπητέ Πατριάρχη, χαίρομαι πολύ για την νέα σειρά που εγκαινιάζεις. Επιτέλους να διαβάσουμε και για μερικά κλασικά έργα... και μάλιστα να τα ξαναδιαβάσουμε, αν αξίζουν. Ευκαιρία να δούμε τις αντοχές τους στο χρόνο.
Πάντοτε θαύμαζα το κουράγιο σου να διαβάζεις το μεγαλύτερο μέρος της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής. Όχι ότι δεν υπάρχουν και διαμαντάκια αλλά και πόσοι άνθρακες! Αναρωτιέμαι τι απ' όλα αυτά θα επιβιώσει σε 10 ή σε 20 ή σε 50 χρόνια. Πολλές φορές κάτι που μου άρεσε πριν από 20 χρόνια, όταν δοκίμασα να το ξαναδιαβάσω, το παράτησα στις πρώτες σελίδες. Βέβαια θέλω να πιστεύω ότι είμαι εγώ που άλλαξα, αλλά είναι έτσι;
Από την άλλη πλευρά γιατί πρέπει ένα έργο να αντέχει στο χρόνο. Δεν μας αρκεί που το χαιρόμαστε την εποχή που το διαβάζουμε;
Τέλος πάντων, το Φράγμα δεν το έχω διαβάσει. Βρίσκεται στη βιβλιοθήκη τουλάχιστον 25 χρόνια. Ευκαιρία λοιπόν να το ξεκινήσω...

Πάπισσα Ιωάννα said...

Αγαπητέ Ναυτίλε,
πολύ γόνιμοι οι προβληματισμοί-σου. Όντως πολλά βιβλία δεν αντέχουν στον χρόνο κι αυτό δείχνει ή ότι η πρώτη πρόσληψή-τους έγινε με κριτήρια της στιγμής ή ότι το μήνυμά-τους δεν μπορεί να διαρκέσει σε διαφορετικές αναγνωστικές γενιές.
Εγώ είμαι γενικά αρνητικός στα σύγχρονα βιβλία, κυρίως επειδή προσπαθώ να κρίνω με γνώμονα τη διαχρονικότητα, με κριτήριο δηλαδή το κατά πόσο σε 20 χρόνια, όπως λες, θα μπορούν να "μιλήσουν" σε μένα ή στους άλλους.
"Το Φράγμα" μιλάει ακόμα!
Πατριάρχης Φώτιος

Johnny Panic said...

Σε ένα μάθημα της σχολής είχαμε ως...ύλη: Φράγμα,Κιβώτιο,Ακυβέρνητες πολιτείες.
Έτσι λοιπόν διάβασα αυτό το μυθιστόρημα και θυμάμαι ότι κατά την ανάγνωση αισθανόμουν το φάντασμα του Κάφκα να σεργιανίζει στις σελίδες του Πλασκοβίτη.Επίσης θυμάμαι τους συμφοιτητές μου να βρίζουν και να λένε "τι μ****ία είναι αυτή!!!". Εμένα τότε μου είχε αρέσει,αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι θα μου αρέσει αν επιχειρήσω να το ξαναδιαβάσω.(αντίθετα,για το Κιβώτιο είμαι σιγουρότατος!)

Πάπισσα Ιωάννα said...

Φίλε Johnny,
σε μένα πάλι συνέβη το αντίθετο: όταν πρωτοδιάβασα το Κιβώτιο είδα ένα έξυπνο κόλπο με πολλά όμως ερωτηματικά. Αργότερα άλλαξα γνώμη και το ανέβασα στη συνείδησή-μου. Αντίθετα, το Φράγμα φαίνεται παλιομοδίτικο, αλλά είναι ερεθιστικά καίριο, αν κανείς καταλάβει από νωρίς το συμβολικό πεδίο πάνω στο οποίο στηρίζεται.
Καλή ιδέα για την άλλη φορά "Το κιβώτιο"!
Πατριάρχης Φώτιος

maxforeigner said...

Ενδιαφέρονατες οι απόψεις αγαπητέ Πατριάρχη, τόσο οι δικές σου όσο και των άλλων σχολιαστών. Προβληματίζομαι, όταν ακούω - διαβάζω όλως διόλου αντιφατικές κρίσεις για κάποιο βιβλίο. Σκέφτομαι πως ο κάθε αναγνώστης προσλαμβάνει εντελώς διαφορετικά τα μηνύματα του κάθε βιβλίου, τα επεξεργάζεται ανάλογα με τις γνώσεις του, το χαρακτήρα του, τις εμπειρίες του γενικά στη ζωή και ειδικά στις αναγνώσεις, και τελικά διαμορφώνει την άποψη του για κάποιο βιβλίο. Δεν υπάρχει αμφιβολία βέβαια πως υπάρχουν βιβλία που χαρακτηρίζονται "αριστουργήματα" διαχρονικά, όπως και αντίθετα υπάρχουν βιβλία που "αντικειμενικά" δεν διαβάζονται.

anagnostria said...

Εξαιρετικό βιβλίο με διαχρονικούς συμβολισμούς. Κάποτε οι μαθητές μας το είχαν ως επιλογή για εργασία σε λογοτεχνικό βιβλίο. Άλλες εποχές...

Πάπισσα Ιωάννα said...

Mike,
Κανείς δεν πρέπει να υποστηρίζει ότι υπάρχουν διαχρονικά βιβλία τα οποία δεν θα ξεπέσουν ποτέ από τον Κανόνα. Οι εποχές αλλάζουν και κανένα έργο δεν είναι σίγουρο ότι θα τα βγάλει πέρα στις αναγνωστικές προσδοκίες του μέλλοντος. Ένας φίλος-μου μάλιστα εκφράζει μια ακραία θέση, λέγοντας ότι κάποια αρχαία έργα (π.χ. κάποιες τραγωδίες) αντέχουν επειδή είναι μόδα, επειδή είναι ο αρχαιολατρικός αέρας πρόσφορος... Ας το αφήσουμε αυτό. Ας δούμε όμως ότι η αξία του βιβλίου δεν εξαρτάται μόνο από τη δική-του ποιότητα, αλλά και από την πρόσληψή-του.
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

Αναγνώστρια,
πολλά είναι θέμα καθηγητή. Και πολλά είναι επίσης θέμα παιδαγωγικής, αφού μερικά έργα μπορεί να είναι εξαιρετικά αλλά να μην κάνουν για τη διδασκαλία ή για την παιδική/εφηβική ηλικία.
Το Φράγμα από την άλλη "αντέχει" ακόμα, τουλάχιστον στους ενήλικους.
Πατριάρχης Φώτιος

Johnny Panic said...

Πατριάρχη,η θέση του φίλου σου δε μου φαίνεται καθόλου ακραία.Είναι μια απλή και λογική σκέψη που λίγοι τολμούν να κάνουν(και ακόμα λιγότεροι να εκφράσουν) υποκινούμενοι από μια γενικευμένη αντίληψη καθαγιασμού της Αρχαίας Ελληνικής γραμματείας.Το αυτονόητο για μένα είναι ότι οι αρχαίοι ημών(;) δε δώσανε μόνο αριστουργήματα,αλλά και έργα μέτρια ή εν πάση περιπτώσει αδιάφορα εν πολλοίς για την εποχή μας.Ειδικά το αρχαίο δράμα,ας είμαστε ειλικρινείς,μας συγκινεί όσο λέμε ή όσο θα θέλαμε; Εγώ πιστεύω ότι η αισθητική απόκλιση είναι τόσο μεγάλη που όχι,δεν μας συγκινεί παρά ελάχιστα,αλλά -σουτ!- μην το πει κανείς,Έλληνες είμαστε! Και δεν είναι μόνο τα Γράμματα...Ακόμα θυμάμαι την απαρέσκεια που προκάλεσα σε μια φιλότεχνη συντροφιά όταν αυθορμήτως δήλωσα πως ένα γλυπτό του Τζακομέτι με συνταράζει δέκα φορές περισσότερα απ'ό,τι ένας κούρος.Τζιζ κακά!!!

Πάπισσα Ιωάννα said...

Johnny,
θα συμφωνούσα χωρίς ενδοιασμούς με όσα λες, χωρίς ωστόσο να φτάνουμε (ούτε εσύ νομίζω το κάνεις) στο άλλο άκρο, ότι η αρχαία κληρονομιά δεν έχει κορυφές που μένουν ακόμα ισχυρά μνημεία πολιτισμού τα οποία μιλάνε ακόμα στον καθημερινό άνθρωπο.
Δίπλα στα έργα που έχουν μόνο ιστορική αξία, υπάρχουν διαχρονικές τραγωδίες, κωμωδίες, λόγοι κ.ο.κ.
Αλλά ας γυρίσουμε στο Φράγμα...
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Γεια. Δεν εχει γράψει κι ένα ακόμα μυθιστόρημα ("Η άλλη καρδιά"), σε μεγάλη ηλικία; Και μια νουβέλα, "Το μοντέλο";

Για αρχαίο δράμα θα έλεγα ότι συμφωνω, αλλά είναι νωρίς: η αρχαιολατρία-προγονολατρία μάς εχει εμποδίσει να μελετήσουμε/απολαύσουμε νεότερες/νεοτερικές ερμηνείες του, έχοντας μείνει, ειδικά στην εκπαίδευση, σε ένα είδος "χριστιανικού" μεγαλοϊδεατισμού και ηθικολογίας. Πριν πολάααα χρόνια (πριν ακόμα την κάνω με ελαφρά από τα Γενικά), σε μια τάξη Β Γενικού Λυκείου έκανα Αντιγόνη (στο πρωτότυπο), και τους είχα παρουσιάσει μια ερμηνεία ενός γάλλου (δεν θυμάμαι ποιου) που έλεγε, ψυχαναλυτικά προσεγγίζοντας, ότι η στάση της Αντιγόνης είναι η "υστερία της παρθένου". Οι μαθήτριες ειδικά είχαν φρίξει! Κι όμως..η δύναμη της αρχαίας τραγωδίας, όπως και του Σέξπιρ, βρίσκεται στο ανεξάντλητο πολυεπίπεδο, στηριζόμενο και από την πολύ συνθετική γλώσσα. Κατάλλα, βεβαίως και δεν είναι εξ ορισμού "αριστουργήματα"

Για Κούρο-Τζιακομέτι συμφωνώ απολύτως, Τι να σε συγκινήσει από τον Κούρο. Μια λατρευτική (;) πρωτογονη χοντροκοπιά, ό,τι σάλτσα και να βάλουμε.(Σε συγκινεί 'ομως το σταδιακό περασμα στο κλασικό. Είναι νομίζω μια αφήγηση για την εκλέπτυνση του ανθρωπινου μυαλού)

Πάπισσα Ιωάννα said...

Νιόβη,
προφανώς πρέπει να ξαναδούμε τα αρχαία κείμενα με νέες οπτικές (δεν ξέρω αν η εκπαίδευση είναι ο κατάλληλος χώρος). Πολλές βέβαια σκηνοθετικές απόπειρες δεν μπορώ να πω ότι ερμήνευσαν τα κείμενα ή απλώς πειραματίστηκαν μ' αυτά χωρίς να δώσουν κάτι ουσιαστικό.
Πατριάρχης Φώτιος

kineas said...

Σπουδαίο βιβλίο, η ταινία όχι πολλά πράγματα. Το φινάλε είναι στάση ζωής:
"Να κάνεις αυτα τα πράγματα που μπορείς να ελέγχεις"