Μερσέ Ροδορέδα, “Σπασμένος καθρέφτης”

Τρεις γενιές Καταλανών, με κέντρο τη γυναίκα, ακμάζουν και παρακμάζουν μέσα σε ένα πλαίσιο ερώτων, γάμων, απιστιών, θανάτων.

Mercé Rodoreda “Mirall Trencat” 1974 Μερσέ Ροδορέδα “Σπασμένος καθρέφτης” μετ. Ε. Σοφός εκδόσεις Καστανιώτη -2021

Είπαμε ισπανική λογοτεχνία και …ξερή paella. Βέβαια η καταλανική είναι άλλη γλώσσα κι άλλη λογοτεχνία. Αλλά μέσα στην ισπανική επικράτεια και την ισπανόφωνη παραγωγή, έχει πάρει κι αυτή γεύσεις και οσμές.

> Η Μερσέ Ροδορέδα ι Γκουργκί γεννήθηκε στη Βαρκελώνη το 1908 και πέθανε στη Ζιρόνα το 1983. Θεωρείται ευρέως η κορυφαία Καταλανή συγγραφέας του 20ού αιώνα. Παραμένει η πιο διαβασμένη και μεταφρασμένη εκπρόσωπος της σύγχρονης καταλανικής λογοτεχνίας. Το 1937 απέσπασε το Βραβείο Crexells για το βιβλίο της "Aloma" (οριστική έκδοση 1969). Μετά τον Ισπανικό Εμφύλιο έζησε εξόριστη στη Γαλλία και την Ελβετία. Το 1958 εξέδωσε τη συλλογή διηγημάτων "Vint-i-dos contes" και το 1962 την "Πλατεία Διαμαντιού' (La placa del Diamant), το πλέον γνωστό και εμβληματικό μυθιστόρημά της. Ακολούθησαν τα έργα "El carrer de les Camelies" (1966), "Jardi vora el mar" (1967), "La meva Cristina i altres contes" (1967). Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 επέστρεψε στην πατρίδα της και ολοκλήρωσε το μυθιστόρημα "Mirall trencat" (Σπασμένος καθρέφτης, 1974). Το 1980 δημοσιεύτηκαν τα "Viatges i flors και Quanta, quanta guerra", ενώ το "La mort i la primavera" το 1986, μετά τον θάνατό της.

 

Δύο ζωές συναντιούνται. Απ’ τη μια, η Teresa Goday, όμορφη και χήρα, παρότι νέα, κι ο πρέσβης Salvador Valldaura, πλούσιος και μόνος. Τα λέει πολύ καλά το οπισθόφυλλο.

 

Από τα τέλη του 19ου αιώνα ως τη δικτατορία του Φράνκο και τον Εμφύλιο Πόλεμο που σημάδεψε την Ισπανία, σε τούτο το αριστούργημα της σύγχρονης καταλανικής λογοτεχνίας παρακολουθούμε τρεις γενιές μιας αριστοκρατικής οικογένειας, την ακμή και την παρακμή της. Η Τερέζα Γκοντάι, κόρη μιας ιχθυοπώλισσας, σημαδεμένη από ένα λάθος της νιότης, δέχεται να γίνει σύζυγος του γηραιού κυρίου Ροβίρα, ενός τραπεζίτη ερωτευμένου με την ομορφιά της. Έτσι αρχίζει η κοινωνική της ανέλιξη. Σύντομα όμως η ίδια μένει χήρα. Ώσπου κάποια στιγμή ένας εύπορος διπλωμάτης, ο Σαλβαδόρ Βαλντάουρα, τη συναντά και γοητεύεται κι αυτός από τα βελούδινα μάτια της και το μεταδοτικό της γέλιο. Παντρεύονται και μετακομίζουν σε μια εντυπωσιακή, τεραστίων διαστάσεων έπαυλη στα περίχωρα της Βαρκελώνης. Στο σπίτι αυτό, λοιπόν, οι ζωές πολλών ανθρώπων θα ανθίσουν και θα μαραθούν όπως τα λουλούδια, από φοβερά γεγονότα και συντριπτικά συναισθήματα. Ο Σπασμένος καθρέφτης, ένα μυθιστόρημα θαυμαστών θραυσμάτων τα οποία ενώνονται για να αποκαλύψουν το βάθος των βιωμένων πραγμάτων, αφηγείται την ιστορία μιας κομματιασμένης μητριαρχικής δυναστείας που χτίστηκε πάνω στους έρωτες, τα ψέματα, τα μυστικά και τις προδοσίες.

ΑΠ’ ΤΗΝ ΑΡΧΗ, η συμπεριφορά της Teresa είναι αμφιλεγόμενη, να μην πω ύποπτη. Έχει ένα μωρό (Juan) με έναν παντρεμένο και, για να τον αναγκάσει να το υιοθετήσει, πουλάει μια πανάκριβη καρφίτσα, δώρο του Rovira, και δίνει τα λεφτά σ’ αυτόν. Έτσι, και κοροϊδεύει τον άντρα της και ξεφορτώνεται το μικρό, αν και γίνεται νονά του για να το βλέπει όταν θέλει. Αλλά και τον γηραιό άντρα της τον παντρεύεται, για να γλιτώσει από τη φτωχή ζωή στο σπίτι της ιχθυοπώλισσας μητέρας της. Κι έπειτα έρχεται ο Valldaura και συνεχίζει να της προσφέρει πλούτη και πολυτέλειες.

ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ επεισόδια συνεχίζονται με τις γενιές να εξελίσσονται, η κόρη του Valldaura και της Teresa η Sophia παντρεύεται έναν γόη, τον Eladi Farriols, ο οποίος της έχει κρύψει ότι έχει μια κόρη με μια σαντέζα, τη Maria, κάνουν δυο γιους, τον Ramon και τον Jaume κ.λπ. Πρόκειται στην ουσία για μια σάγκα, μια οικογενειακή σάγκα που ξεχύνεται στις δεκαετίες του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, στη Βαρκελώνη, και δείχνει –αναμενόμενα θα έλεγα- τις οικογενειακές σχέσεις, τις συνήθειες των πλουσίων της εποχής, αλλά και τις απιστίες, τα μυστικά, τις εξωσυζυγικές σχέσεις και τους κύκλους της ζωής που φέρνει μαζί άτομα τα οποία σε αέναες περιστροφές έχουν ένα κοινό παρελθόν και ένα κοινό μέλλον.

ΔΥΟ είναι τα πολύ σημαντικά ατού του μυθιστορήματος. Απ’ τη μια, η αφηγηματική ροή, που τρέχει σαν σε παραμύθι, με άνεση και κινηματογραφική ευκρίνεια, όχι με τη βεβιασμένη ταχύτητα των ταινιών, αλλά με τη δεξιότητα της Rodoreda. Διαβάζεις για πρόσωπα και γενιές χωρίς να ενοχλείσαι από τους ατέρμονες κύκλους, επειδή η συγγραφέας σου τους σερβίρει με μαεστρία. Απ’ την άλλη, πάνω σε έναν βασικό κορμό, ο οποίος είναι από μόνος του ευέλικτος, αυτόν της οικογενειακής σειράς Teresa – Sophia – Ramon κ.ο.κ., έρχονται από το πουθενά (με το δικό τους μικρό παρελθόν) άτομα από άλλες οικογένειες να συνδεθούν μ’ αυτόν και να γίνουν μέρος του.

ΨΑΧΝΟΝΤΑΣ να βρω νόημα στη διαδοχή των γενιών και των προσώπων, κρατώ τη μητρογραμμική εξέλιξη, καθώς οι γυναίκες στο έργο παίζουν πρωτεύοντα ρόλο, αν και μιλάμε για μια ανδροκρατική κοινωνία. Είμαι πολύ ευαισθητοποιημένη σε θέματα φύλου κι έτσι βρίσκω παντού τη γυναίκα, αλλά νομίζω ότι εδώ η Καταλανή συγγραφέας ξέρει καλά και το δείχνει ότι σε μια οικογένεια, στα εσωτερικά της κυρίως, η γυναίκα ως μάνα, σύζυγος, ερωμένη κ.ο.κ. βρίσκεται φανερά ή άδηλα στο κέντρο των εξελίξεων.

ΘΑ ΤΟ ΞΕΧΑΣΩ γρήγορα. Κλασική αφήγηση, “παλιομοδίτικη” στη γραφή της, μεγάλες πεδιάδες χωρίς κορυφώσεις, καμία ταύτιση.

Πάπισσα Ιωάννα